Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bayram Törenlerinin Yapıldığı Yer

Vilayet merkezi İzmit, Doğu Batı istikametinde ortasından demir yolu geçen kuzey tarafıyla tepelere yaslı, güneyi de sahil olan dar bir alana yerleştiğinden bayram, yarış, güreş yapılacak kalabalıkların sığacağı büyük meydan ihtiyacı hep hissedilmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında bayram törenleri heyecanlı kalabalıkları toplardı. Asker, öğrenci, sporcu ve esnaf, resmi geçide katılır, şehir ve köy halkı ilgiyle yapılan törenleri izlemeye Tayyare Meydanı’na gelirdi. Merasim ya da diğer etkinlikler için Tayyare Meydanı’nda tribün kurulur, güvenlik sağlanırdı. 1933’te Atatürk heykeli yapıldıktan sonra çevresindeki Cumhuriyet Meydanı yeterli olmadığından törenden sonra geçit resmi, Tayyare Meydanı’nda programa alınırdı.

1925 yılında Tayyare Cemiyeti İzmit Şubesi kurulmuş, 1926 yılında Kocaeli’de halktan topladığı yardımlarla il ve ilçelerin adının birer uçağa yazılma hakkı kazanılmıştı. 1926 yılında Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin kazanıldığı 30 Ağustos günü, ordu ve donanmanın Zafer Bayramı olarak kabul edilmişti. Aynı yıl Tayyare Bayramı ile birlikte kutlanmasına karar verilince 30 Ağustos Zafer ve Tayyare Bayramı ve uçakların katıldığı ad verme törenleri Tayyare Meydanı’nda yapılmaya başlandı.

İzmit Tayyare Cemiyeti hava şehitleri için bir anıt yaptırdı. Anıt, taş üzerine monte edilmiş, elinde uçak pervanesi taşıyan dirsekten başlayan madeni bir koldu. Anıtın olduğu alan demir yolunun diğer tarafında İzmit Körfezi’nin doğu ucunda bir zamanlar uçakların da inebildiği düzlükte, Tayyare Meydanı’nda idi. 1923’te görev uçuşu sırasında şehit olan İstiklal Savaşı’nın kahraman pilotu Binbaşı Fazıl’ın şehit olduğu 27 Ocak, 1926’da Hava Şehitleri günü olarak kabul edilmiş. 1935’te 15 Mayıs olarak değiştirilmiştir. Tayyare Meydanı’ndaki “Hava Şehitleri Anıtı” ve Paç Mezarlığı’ndaki Hava Şehitliği, Bağçeşme’ye taşınana kadar hava şehitlerini anmak üzere şehir yakınındaki bu çayırlık düz alana İzmit halkı saygıyla yürürdü.

27 Kasım 1935 günlü Türk Yolu gazetesinde “Şehitlikleri İmar Cemiyeti’nin dikkatine, Bir Minnetin Azabı” başlıklı, Halit imzalı yazı, hava şehitlerimize o günlerin bakışını anlatmaktadır: “İzmit’in doğusunda şirin tepelerin arasında yeşil buluzlu bir vadi vardır. Her yıl uçak bayramında asker, halk, talebe, bütün yurttaşlar orada gelişi güzel yapılmış ve kimbilir kaç senede bir badanalanmış sanat kıymetinden tamamen mahrum, küçük bir abidenin temsil etmekten utandığı göklerin ünlü kartalı, kahraman Fazıl’ın önünde minnetle eğilirler. İşte o sırada kalplerden koparak gelen saygının gururla yükselttiği biçimsiz taş parçası insafa gelir ve oradakilere semaların uzak maviliklerinde güneşin altun huzmeleri ile bezenmiş ve beyaz bulutlarla sarılı hakiki bir mezarı göstererek; güneşin, bulutun, semanın Fazıl’ı temsil etmek için birbirleriyle didiştiklerini söyler. Halbuki düşmanın ana vatana ateş ve ölüm saçan son sistem tayyare filolarını takatsız uçağı ile ve ancak damarlarındaki mertlik kanıyla kovalayan Fazıl, ne bu abide olmaktan utanan taşın olduğu yerde ne de semalarda gömülü idi. Onun mezarı acunun kutsal varlığı Türk’ün asil kalbinde sevgi ve saygı köşesinde layık olduğu ebedi ve hakiki bir cennette idi. Eğer İzmit Tayyare Meydanı’na dikilen bu çıplak taş, göklerin ünlü kartalı Fazıl’ın adına dikilmiş ise onun kalplerimizdeki hakiki mezara bir parça olsun benzemesini istiyoruz. Belki o zaman minnet duygularımızı izhar ederken bugün duyduğumuz azabın gurura döndüğünü görmekle bir vicdan istirahati de duyarız.”

Tayyare Cemiyeti 1935 yılında Türk Hava Kurumu oldu. Rifat Yüce’nin Türk Hava Kurumu İzmit Şube reisi olduğu dönem yapılan 15 Mayıs 1943 hava şehitleri anma töreni Türk Yolu gazetesinde “Kırık Kanatlar Günü” başlığı ile şöyle anlatılmaktadır. “Vatan göklerinin hürriyeti ve şerefi için can verenlerin hatıraları dün hazin bir törenle Tayyare Meydanı’nda yadedildi. İhtifale sabah saat 11’de İstiklal Marşıyla başlandı. İhtifal’de valimiz, komutanlar ve subaylar, Selüloz Sanayii mensupları, CHP ve Halkevi, Belediye reisleri, Emniyet Müdürü, Jandarma Komutanı, Türk Hava Kurumu Reisi, Spor Bölgesi As Başkanı, Ticaret Odası Mensupları ile Ortaokul ve Kız Enstitüsü Müdürü, öğretmen ve bir kısım talebeler ve halk bulunmuştur. İstiklal Marşı’ndan sonra anıta çelenkler konarak Hava Şehitleri selamlandı. Bu esnada bayrak yarıya kadar ağır ağır indirilirken bando matem havası çalmaya başladı. Ordu ve Türk Hava Kurumu adına nutuklar söylendikten sonra bir manga asker havaya ateş ederek törene son verildi. Ayrıca bir heyet Paç Mezarlığı’na giderek oradaki hava şehitlerimizi ziyaret etmiş ve çelenk koymuştur.”

1946 yılı 30 Ağustos Zafer ve Tayyare Bayramı törenleri tüm yurtta olduğu gibi şehrimizde de parlak ve heyecanlı bir törenle kutlanmıştır. Saat 9’da Korkomutanlıkta Korgeneral Mahmut Berköz tebrikatı kabul etmiş, 9.30’da Atatürk heykeli önüne törenle çelenkler konulmuştur. Anıttaki törenden sonra Uçak Alanı’nda kahraman ordumuzun bütün birlikleri toplanmış, sporcular, Selüloz Sanayi Müessesesi Çırak Kursu talebeleri, itfaiye ve bekçiler de törene katılmışlardır. Nutuklardan sonra geçit resmi başlamış, Piyade, Muhabere, Süvari birlikleri ve motorlu kıtalar halkımız tarafından coşkulu tezahüratla alkışlanmıştır.

Güreş ve at yarışları ilanları da Tayyare Meydanı’nı işaret etmektedir.

Kocaeli vilayetinden gazetelere verilen ilanlarda “20.08.1939 gününde ve riyasetimde Hususi İdare namına” bir hafta sonra da “Reisicumhur İsmet İnönü’nün himayesi’nde Başvekil Dr. Refik Saydam’ın Riyaseti’nde 27 Ağustos 1939 Pazar günü İzmit’te Tayyare Meydanı’nda at koşuları yapılacaktır”, 1 Temmuz 1941 günlü Türk Yolu gazetesi “Yirmi bin kişinin seyretmek istediği pehlivan güreşleri, izdihamdan endişe edilerek tatil edildi. Güreşler 6 Temmuz 1941 Pazar günü Tayyare Meydanı’nda yapılacaktır” deniliyordu.

İzmit Belediyesi, İzmit Hayvan ve Emtia Panayırı’nın 5-6-7-Eylül 1946 günlerinden itibaren Tayyare Meydanı’nda kurulmasına ve bu panayırın gelecekte milli fuar şekil ve mahiyetini almak üzere önümüzdeki sene zarfında plan ve haritalarının tanzimi için belediye bütçesinde lüzumu kadar tahsisat ayrılmasına karar vermiştir. Tayyare Meydanı’na yaya ulaşım şikayetlere sebeb olduğundan şehir stadyumu yapılana kadar resmi geçitler için ana caddelerle Cumhuriyet, Halkevi ve Tersane meydanları kullanılmıştır. Tayyare Meydanı, “42 Evler Projesi” ile ortadan kalkmıştır.

KAYNAKÇA

Atilla Oral, “Kocaeli’de Tayyare”, Özgür Kocaeli Pazar Eki, 27 Temmuz 2003; Atilla Oral, “Kocaeli’de THK Tarihi”, Özgür Kocaeli Pazar Eki, 9 Temmuz, 2006; Halit, Türk Yolu, Sayı 453, 27.11.1935;Türk Yolu, (20.05.1937), (01.07.1941), (27.08.1941), (31.08.1941),(31.10.1941, (16.05.1943), (31.08.1945), (17.05.1946), (30.08.1946),(31.08.1948); Marmara, 05.08.1939, 17.05.1939.

Müzeyyen ÜNAL