Kocaeli’de
Bitkisel üretim, hayvancılık ve ormancılık alt ana sektörlerini barındıran bir alan olarak tarım kesimi Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Sektör, GSYİH’daki payı gittikçe azalsa da bugünkü sanayi ve hizmet kesimi öncelikli ekonomik yapının ortaya çıkışının temel hazırlayıcısı olma özelliği yanında, kendi kendine yeterliğini de sağlayan temel altyapı olmak özelliğini gittikçe daha da pekiştirmektedir.
Türkiye ekonomisinin sektörel yapısında 2000’li yıllarda itibaren tarım sektörünün payı %10’un altına düşmüş durumdadır. Hem de gittikçe artan bir ivme ile daha da azalmaktadır. 2000 yılından 2018 yılına gelinen nokta; %13,5 olan tarım kesiminin payının yaklaşık yirmi yıl içinde %57 oranında bir pay azalışı ile 5,82’ye gerilemişliğidir. Durum Kocaeli açısından bir başka yönü ile daha da dikkat çekicidir. Bir sanayi ve ticaret bölgesi olarak Kocaeli’de, %1,51 gibi zaten çok düşük olan sektör payı dönem sonunda Türkiye ortalamasından daha fazla azalarak, %0.63 oranına gerilemiştir.
Tarımın GSMH’daki payının azalma süreci, Türkiye genelinde daha fazla arazinin tarımsal faaliyete katılmasına rağmen ortaya çıkmış bir durumdur. Bunun nedeni verimlilik düzeyindeki artış ve sektör gelişiminin bir sonucu olarak sanayi kesiminin süreklilik içinde daha yüksek bir gelişme göstermesidir.
|
Tablo No 1: GSYH’da Kocaeli Tarım Sektörünün Yeri
Çok belirgin bir şekilde sanayi bölgesi olarak Kocaeli’de tarım ancak kırsal alanda, özellikle Kandıra ve Gebze’nin sanayi bölgelerinin dışında kalan alanlarda yer bulabilmiş bir sektördür.
Bu genelleme içinde bile ziraate ayrılan arazinin miktarında, ekilen zirai ürünlerde ve çalışan faal nüfusun ziraatin hububat üretimi, hayvancılık, su ürünleri üretimi ile bağ ve bağcılıkta çalışmaları açısından farklılıklar vardır. Köyler ağırlıklı olarak hububat üretimi yaptıklarından arazinin büyük kısmı hububata tahsis edilmiştir. Bununla birlikte ticaret yolu üzerinde kurulu bulunan ve dış pazarlara daha açık durumda olan köylerde de bağ ve bağcılık ağırlıklıdır.
Artan sanayileşme ve kentleşmeye paralel olarak sanayi, hizmet ve yerleşim bölgelerinin hem yoğunlaşması hem de gittikçe daha kuzeye yaygınlaşması, bir taraftan yerleşim birimleri içinde kalan tarımsal faaliyetleri sonlandırırken, diğer taraftan da tarıma ayrılan alanların daha da kuzeye toplanmasına neden olmaktadır. Bu gelişmeden bir ölçüde sanayi ile bölgesel ortamda entegre olmuş yerler uzak kalmaktadırlar. Tarımsal işletmeler (hanehalkı) araştırmaları Türkiye’de tarım kesiminde işlenen toprakların büyüklüğü ve işletme büyüklüklerinde bir değişimi göstermektedir. Buna göre Türkiye’de 2001-2013 yılları arasında küçük ölçekli işletmeciliğin azalmaya devam ettiği büyük ölçekli işletmeciliğin ise artış içinde olduğu görülmektedir.
|
İşletme büyüklüğü (dekar) |
2001 |
2013 |
2016 |
|||
|
İşletme sayısı |
Arazi (dekar) |
İşletme sayısı |
Arazi (dekar) |
İşletme sayısı |
Arazi (dekar) |
|
|
Türkiye |
100,00 |
100,00 |
100,00 |
100,00 |
|
|
|
0-19 |
33,35 |
5,26 |
28,60 |
4,40 |
|
|
|
20-49 |
31,46 |
16,02 |
30,50 |
14,30 |
25,9 |
|
|
50-99 |
18,54 |
20,68 |
21,80 |
21,90 |
|
|
|
100-199 |
10,83 |
23,81 |
12,50 |
24,40 |
|
|
|
200-499 |
5,09 |
22,83 |
5,80 |
24,10 |
|
|
|
5000 + |
0,74 |
11,35 |
0,90 |
11,00 |
|
|
Tablo 2: Türkiye’de Tarımsal İşletme Büyüklüğüne Göre İşletme Sayısı ve İşletmelerin Tasarrufunda Bulunan Arazi (%)
2000’li yıllarda genel olarak Türkiye tarımsal arazi kullanımında bir azalma trendine girmiştir. Verilere göre Türkiye 2000-2014 yılları arasında toplam işlenen tarım alanında %10, ekilen alanda %15 azalma yaşamıştır. Ayı şekilde nadasa bırakılan tarım alanlarında da %12.6’lık bir düşüş yaşanmıştır. 2000-2017 yılları arasında Türkiye’deki orman varlığı ise olumlu bir gelişme ile %16,05 artmıştır.
GSYH’ya ilişkin veriler orman varlığının son dönemdeki artışına rağmen tarımsal üretimin toplam üretim içindeki oranının düştüğünü göstermektedir. 1995-2019 yılları arasında, Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılığın katkısı 10,33’ten 6,4’e düşmüştür. Bu, Türkiye ekonomisinin oluşturduğ katma değerin hizmet sektörüne kayışının bir başka göstergesidir.
Kocaeli bütünü ele alındığında ilçeler bazında en fazla tarım alanına merkez ilçenin sahip olduğu görülür. Tarım alanlarının ilçe yüzölçümlerine göre oranlarına bakıldığında Gebze %23.87’lik oranı ile tarım toprakları varlığı bakımından son sırada yer alır. Sulama imkânları kısıtlı olduğundan bölgede genel itibarıyla kuru tarım yapılmaktadır. Tarım işletmeleri genelde küçük aile işletmeleri şeklindedir. Bunun yanı sıra son yıllarda sera sebzeciliği ve sera çiçekçiliği alanında önemli gelişmeler görülmektedir.
Tarım sektörünün bölgesel durumu ve gelişimi ele alındığında bir sanayi bölgesi olan Kocaeli’nin toplam alanı olan 342.001 hektar arazinin ancak %43’ünün tarımsal arazi olduğu görülür. Onun da ancak yarısına karşılık gelen %21,22’si bölgede tarımsal alan olarak kullanılmaktatır. Verilere göre bölgede tarım alanlarının sadece %10,4’ü sulanmakta, aynı orandaki alan da sulanabilir arazi durumundadır. Tarım dışı kalip, işlenmeyen ve nadasa bıkarılan alan %22,54 gibi oldukça büyük bir oranı oluşturmaktadır.
|
Arazinin Dağılımı |
% |
Yüzölçümü (ha) |
|
Toplam Tarım Alanı |
43,76 |
149.687,449 |
|
İşlenen Tarım Alanı |
21,22 |
72.579 |
|
-Sulanan Tarım Alanı |
(10,4) |
(9.578) |
|
-Sulanabilir Tarım Alanı |
(10,4) |
(9.624) |
|
-Sulanamayan Tarım Alanı |
(89,6) |
(62.955) |
|
İşlenmeyen Tarım ve Nadas Alanı |
22,54 |
77.108,449 |
|
Mera |
0,43 |
1.795,78 |
|
Ormanlık ve Fundalık |
43 |
143.205 |
|
Tarım Dışı Arazi |
12,8 |
47.311,771 |
|
Toplam |
342,001 |
|
Tablo No 3: Kocaeli’de Tarımsal Arazi Kullanımı (2018)
Tarım – Orman Bakanlığınin son döneme ilişkin tespitlerine göre de tarımsal faaliyetin alt detayında Kocaeli’de toplam arazanin %47,29’u bitkisel tarım arazisi, %43,06’sı orman ve yarı doğal alanlar, %0,06’sı da sulak alanlardan oluşmaktadır.
|
|
Bitkisel Tarım Alanları |
Orman ve Yarı Doğal Alanlar |
Sulak Alanlar |
|||
|
2012 |
2018 |
2012 |
2018 |
2012 |
2018 |
|
|
Türkiye |
42,34 |
42,26 |
50,40 |
50,31 |
0,51 |
0,51 |
|
Kocaeli |
45,84 |
47,29 |
45,14 |
43,06 |
0,06 |
0,06 |
Tablo No 4: Kocaeli’de Tarımsal Arazinin Kullanım Durumu (20122018) (%)
Veriler tarımsal faaliyet imkânları bakımından Kocaeli’nin Bitkisel Tarım ile Orman ve Yarı Doğan alanlar bakımından Türkiye’den bir farklılaşma yaşadığını göstermektedir. Buna göre her iki alandaki arazi türünde Türkiye genel ortalamasında bir azalma yaşanırken Kocaeli bölgesinde artış sözkonusudur.
Bitkisel üretimin mevcut durumu ele alındığında; Kocaeli ilinde toplam 92,038 hektarlık alanda tarım yapıldığı, başlıca tarım ürünlerinin buğday, yulaf, mısır, ayçiçeği, şekerpancarı, tütün ve keten oluduğu görülür. Özellikle İzmit Körfezi’nin çevresinin sebze ekimine çok müsait olduğu, yıl bazında 100 bin tona yakın sebze yetiştirildiği görülür. Benzer şekilde Kocaeli genelinde başta elma olmak üzere kiraz, vişne, erik, şeftali, fındık, üzüm ve dut çok yetiştiricilğiinin yapıldığı görülür. Kocaeli’de 2018 yılı itibariyle, açıkta yetiştirilmiş olan sebzenin miktarı 76.206 ton olmuştur.
|
|
Ürün Türü |
Ekim Alanı (ha) |
|
1 |
Buğday |
20.872 |
|
2 |
Yulaf |
5.375 |
|
3 |
Arpa |
7.701,5 |
|
4 |
Silajlık Mısır |
3,783,9 |
|
5 |
Fiğ (Kuru ot) Adi |
3.431,5 |
|
6 |
Soğan (Kuru) |
8,8 |
|
7 |
Sarımsak (Kuru) |
1 |
|
8 |
Yonca (Yeşil ot) |
2.783,6 |
|
9 |
Korunga (yeşil ot) |
181,2 |
|
10 |
Patates |
8 |
|
|
Toplam |
|
Tablo No 5: Kocaeli’de Bitkisel Ürün Yetiştiriciliği Yapılan Arazi (2018)
Bölgede çayır ve meraların azlığından mütevellit mera hayvancılığının mevcut durum nedeniyle gerilemekte olduğu görülmektedir.
|
Cinsi |
Kocaeli (2019) |
|
Büyükbaş Hayvan |
113.982 |
|
Küçükbaş Hayvan (koyun) |
81.973 |
|
Küçükbaş Hayvan (keçi) |
24.981 |
Tablo No 6: Kocaeli’de Hayvan Varlığı (adet)
Bölge, yoğun nüfusunun bir gereği olarak et ihtiyacının genellikle başka bölgelerden karşılandığı bir yerleşim alanıdır. Kanatlı hayvan varlığı itibariyle konu ele alındığında Kocaeli’de 2020 yılı itibariyle tavuk ve hindi üretiminde, yumurta üretimi yanında et üretiminde de dikkati çeken bir düzey söz konusudur.
KAYNAKÇA
Dünya Bankası (https://databank.worldbank.org/reports), 10.12. 2019; Kocaeli Tarım İstatistikleri, https://kocaeli.tarimorman.gov.tr/ Lists/KutuMenu/Attachments/pdf. 14.01.2020; https://corinecbs. tarimorman.gov.tr/ 12.10.2021; Cihangir Aydöner, Derya Maktav, (2013), “Deprem Açısından Yerleşim Yeri Uygunluk Analizleri”, Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 1, s. 59; DİE, Tarımsal İşletmeler (hanehalkı) Anketi 2001; TÜİK, Tarım İstatistikleri 2014.
Gülfettin ÇELİK