Türk Dil Bilgini

1927 yılında Tavşancıl’da doğdu, ilkokulu orada bitirdi. 1946’da Yüksek Öğretmen Okulu’nu kazandı. 1951’de XIII. Asır Şâirlerinden Şeyyad Hamza’nın Dastân-ı Yûsuf Mesnevisi Üzerinde Dil Tedkikleri adlı teziyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. 1957’ye kadar İzmir, Trabzon ve Bitlis’te öğretmenlik yaptı. Terfi ettirilmeyince istifa edip Türk Dil Kurumunda gramer uzmanı olarak göreve başladı. Bu görevi sırasında Ankara Üniversitesi DTCF’de Rusça dersleri aldı. Dünya, Öncü ve Ulus gazetelerinde Kurum’a “Sade Türkçe Kılavuzu”nu hazırlarken “aşırı özleştirmeci davranma” eleştirisi yönelttiğinden, 1961’de görevinden uzaklaştırıldı.

Aynı yıl California Üniversitesi Yakın Doğu Dilleri Bölümü’nde asistanlık görevine başladı. Burada doktora yaparken Eckmann’dan Türkoloji, Hojer’den dilbilim dersleri aldı. 1963’ten itibaren iki yıl İndiana Üniversitesi’nde okutmanlık yaparken John Kruger’den Moğolca dersleri aldı. 1965’te “A Grammar of Orkhon Turkic” adlı teziyle doktorasını bitirdiği California Üniversitesi’nde yedi yıl çalıştı. Bu arada 1970’te İstanbul’a gelip “Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler” adlı teziyle doçent oldu.

1972’de Türkiye’ye dönüp Hacettepe Üniversitesi’nde göreve başladı. 1976’da “Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası” adlı çalışmasıyla profesör oldu. Altayistik ve Türkoloji çalışmaları için kısa süreli olarak 1977’de Almanya’ya, 1981’de Japonya’ya gitti. 1982’de Hacettepe Üniversitesi’nde bölüm başkanı oldu. 1983’te aslî üyeliğe seçildiği Türk Dil Kurumunda genellikle sözlük çalışmalarının etimoloji kısmına katıldı. 1990’da Kurum’dan ayrıldı. Aynı yıl Tataristan ve Başkurdistan’da bilimsel araştırmalar yaptı. 1994’te emekli oldu. 1997-2002 yılları arasında İstanbul’da Yeditepe Üniversitesi’nde çalıştı. 2015 yılında Bodrum’da vefat etti.

Altayistik, Orhon, Uygur, Karahanlı, Tuna Bulgar, Volga Bulgar ve Çuvaş Türkçeleri ile Türkçenin bugünkü kollarının adlandırma ve sınıflandırılması, tarih boyunca Türkçenin yazımı, dil devrimi, genel dilbilimi, sözlükçülük, Türkçenin ses ve şekil bilgisi, eski Türk şiiri gibi çok çeşitli alanlarda çalıştı. Türkçe ve İngilizce olarak yazdığı yazılar; Almanya, Macaristan, Kore, Moğolistan, Japonya, Rusya, Avustralya, Norveç, Fransa ve Polonya’da yayımlandı.

Tekin’in 1969-2000 yılları arasında yayımlanmış kitapları (tekrar baskılar hariç) şunlardır: A Grammar of Orkhon Turkic, Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler, Japanese and Turkish: Is Japanese Related to Turkish, Tuna Bulgarları ve Dilleri, Orhon Yazıtları, Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, XI. Yüzyıl Türk Şiiri-Divanü Lugati’t-Türk’teki Manzum Parçalar, Hunların Dili, Japonca ve Altay Dilleri, Irk Bitig: The Book of Omens, Tunyukuk Yazıtı, Türkoloji Eleştirileri, Orhon Yazıtları: Kül Tigin Bilge Kagan, Tunyukuk, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Türk Dilleri-Les Langues Turques (M.Ölmez’le), Türkmence-Türkçe Sözlük (M.Ölmez, E.Ceylan, Z. Ölmez ve S. Eker’le),Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Orhon Türkçesi Grameri.

Tekin’in yukarıdaki konularda yayımlanmış çok sayıda makale ve bildirisi vardır. Bunlardan 151’i öğrencileri Emine Yılmaz ve Nurettin Demir tarafından konularına göre sınıflandırılmış, TDK tarafından Altayistik, Tarihî Türk Yazı Dilleri, Çağdaş Türk Dilleri başlıklarıyla üç ciltte yayımlanmıştır. Çeşitli dönemlerde yazdığı eleştiri ve meslektaşları Osman Fikri Sertkaya, Ahmet Bican Ercilasun, Zeynep Korkmaz vd. ile giriştiği polemik yazılarıysa yukarıdaki Türkoloji Eleştirileri adlı kitabında toplanmıştır.

Tekin, TDK eski yöneticilerini aşırı özleştirmeci bulduğu, sonrakileriyse dil devrimine sahip çıkmadıklarını düşündüğü için eleştirmiştir. Eleştirdikleriyle ayrıştığı en önemli nokta, Türkçenin kollarını onların bir dönem “şive”, sonra “lehçe”; kendisininse “dil” olarak adlandırmasıdır.

Öğrencilik yıllarında dergilerde karikatürleri de yayımlanan Tekin, Tarık Buğra ile Zeytindalı, Ahmet Miskioğlu ile Yula edebiyat dergilerini çıkartmıştır. Türk Dili, Varlık vb. dergilerde şiirleri yayımlanmış, 1981’de çıkan Atatürk Gülümsedi adlı kitabındaki şiirleri, törenlerde çok okunan şiirler arasına girmiştir.

KAYNAKÇA

Emine Yılmaz, “Prof. Dr. Talat Tekin’in Ardından”, Türkbilig, Sayı:31, 2016, s. 205-222; Mehmet Ölmez, “Talat Tekin’in Çalışmaları”, Türk Dilleri Araştırmaları, S.18, 2008, s. 11-34; Nurettin Demir; “Talat Tekin ve Eleştiri Yazıları”, Talat Tekin ve Türkoloji, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2018, s. 143-190; Osman Fikri Sertkaya, “Prof.Dr. Talat Tekin’in Hayatı (1927-2015) ve Bibliyografyası (1951-2013)”, Prof. Dr. Talat Tekin Hatıra Kitabı, (ed. O. F. Sertkaya, S. Eker, E. Uçar, H. Şirin), Uluslararası Türk Akademisi, İst., 2017, s. 23-53; Süer Eker, “İnandıklarının Kırılgan Savaşçısı Hocam Prof. Dr. Talat Tekin”, Dil Araştırmaları S. 18 (Bahar 2016), s.307-312; Talat Tekin, Makaleler 1.Altayistik 2. Tarihî Türk Yazı Dilleri 3: Çağdaş Türk Dilleri (Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı. yap. haz. Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Türk Dil Kurumu Yay., Ank., 2013; Nesrin Karaca, “Kocaeli’nin Yetiştirdiği Değerlerden Prof. Dr. Talat Tekin ve Şiir Dünyası,” Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV Bildirileri, Cilt III, Kocaeli, 2017, s. 1507-1524

Kenan ACAR