Tütün Tüccarı
Tahir Kavala, Selanik vilayeti, Drama livası, Sarışaban kazası Bayramlı köyü eşrafından Hasan Bölükbaşı ahfadından (arşiv kayıtlarında ismi Hasan Bölükpaşaoğlulları şeklinde geçmektedir) İsmail’in oğludur. Köyün varlıklı ailelerinden olan Hacı Tahir Ağa’nın sebze-meyve bahçeleri, hububat ve tütün tarlaları, kestanelikleri ve geniş meraları vardı. Önemli bir tütün üretim ve ihracat merkezi olan Kavala’da tütün ticareti yapan Hacı Tahir Ağa’nın büyük çocukları İdris ve Ömer’in Bayramlı köyünde, kendisinin ise hem köyü hem Kavala’nın Hüseyin Bey Mahallesi’nde ikametgâhı vardı. Balkan Savaşları’nda Bulgar işgali yaşayan, sonrasında Yunanistan dahilinde kalan bölge Müslümanları gibi Tahir Ağa ailesi de sıkıntılı bir süreç yaşadı. Lozan’da alınan mübadele kararı gereği 1924 baharında İstanbul’a geldi. Kardeşi Hüseyin ile birlikte Kocaeli Darıca’ya yaptıkları seyahat sonrasında buraya yerleşme kararı verdiler. Darıca’da bildiği işi yapmaya başlayan Hacı Tahir Ağa, soyadı kanunu çıktıktan sonra “Kavala”, kardeşi Hüseyin ise “Bölükbaşı” soyadlarını aldı. Hacı Tahir’in Nesli Hanım ile evliliğinden, İdris ve Ömer’in yanı sıra, Seniye, İsmail, Hüseyin, Ali ve Mehmet isimlerinde yedi çocuğu dünyaya geldi.
Müteşebbis bir kişilik olan Hacı Tahir Kavala tütün ticaretiyle kısa sürede büyüyüp işini İstanbul’a taşıdı. 1934 Ağustosu’nda temelini attığı, ileride İstanbul’daki tütün ticaretini yöneteceği ve ünlü mimar M. Vedad’a (Tek) yaptırdığı Tahir Han, 1935 yılında hizmete girdi. İstanbul’da faal olsa da ölümüne değin Darıca’dan hiç kopmadı. 1930’lu yıllardan itibaren neredeyse ömrünün sonuna değin nahiyedeki devlet görevlilerini özellikle nahiye müdürlerini etkisi altına alan Kavala, Darıca’daki tekel binasını uzun yıllar tütün deposu olarak kullandı. Bununla birlikte Darıca sahildeki büyük un fabrikasının kapanmasından sonra sahilde bir un değirmeni yaptıran Kavala, bir yıllık bir faaliyet sonrasında, bir işçinin değirmen kayışlarına kendini kaptırıp ölmesi üzerine değirmeni kapattı. Darıca’nın Cumhuriyet döneminde yapılan ilk camisini yaklaşık 550 bin lira harcayarak inşa ettirdi, bir de okul yeri bağışladı. 1949 yılında temeli atılan cami 1950’de hizmete açıldı. Caminin bakım ve onarım masraflarının ailesi tarafından karşılanacağını cami kitabesine yazdıran Kavala, İstanbul’da Bostancı Suadiye arasındaki Çatalçeşme’de mimar Sırrı Bey’e Kavala Köşkü’nü yaptırdı.
1940’lı yıllarda oğlu Mehmet, tütün işinin yanı sıra farklı alanlarda ticarete atıldı, özellikle yurt dışından ithal edilen ürünlerin temsilciliğini yapmaya başladı. Baba oğul Kavalaların ismi 1951 yılında Amerikan elçiliğince hazırlanan Türk iş insanları sözlüğünde tütün ihracatçıları arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Aynı kaynak Mehmet Kavala’nın Tahir Han’da ilaç yapımında kullanılan malzemeler, motorlu araç, aksesuar ve yedek parça, kâğıt ve kâğıt ürünleri ve tıbbi malzemeler ithal ettiğini kaydetmektedir. 1940’lı yılların ortalarından itibaren işleri çeşitlendirdiği ve büyüttüğü anlaşılan Mehmet Kavala’nın babasının ölümü üzerine verdiği ilanda, şirketinin ismi “Mehmet Kavala ve Müesseseleri ve Mehmet Kavala ve Ortakları Komandit Şirketi” şeklindeydi.
17 Temmuz 1961 günü bir süredir tedavi gördüğü Teşvikiye Sağlık Yurdu’nda hayatını kaybeden Hacı Tahir Kavala’nın cenaze namazı ertesi gün Tophane Kılıç Ali Paşa Camii’nde öğle namazını müteakip kılınmış, cenazesi motorla Eyüb’e nakledilip oradaki aile kabristanına defnedilmiştir. Darıcalıların ölümü üzerine verdikleri gazete ilanı, kendisine yönelik muhabbeti göstermesi açısından dikkate şayandır: “Memlekete hayır ve hasenatı ile ömrü boyunca hizmet etmiş olan, fakir ve yoksulların hamisi ve Darıca Camii ve meşrutalarının müessis ve bânisi ve Derneğimizin kurucusu Kavala Eşrafından Hacı Tahir Kavala 17/7/1961 Pazartesi günü Hakkın rahmetine kavuşmuştur”.
KAYNAKÇA
BOA. BCA. 130-16-13-2 / 979-3830-36; 130-16-13-2 / 979-3830-24; Darıca Vizyoner İlçe Kitap ve Belgeseli, yay. haz. İsmail Kahraman, Darıca Belediyesi Kültür Hizmeti, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri; Mutlu Kerem Kolcuoğlu, Karye-i Darıca’dan Darıca İlçesine, Cinius Yayınları, İstanbul 2013; Milliyet, 18 Temmuz 1961; Osmanlı Belgelerinde Darıca, haz. Said Öztürk, Darıca Belediyesi Kültür Armağanı, İstanbul 2005; Trade with Turkey, a Businessman’s Guide and Directory, United States of America Economic Coopreration Administration Special Mission to Turkey, İstanbul 1951; Behçet Ünsal, “Yetmiş Yaşını İdrak Eden Mimarlar:1 Mimar Sırrı Bey (Bilen)”, Arkitekt, Sayı 351, 3-1973, s. 135-138; http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=22656; https://www.hedefgazetesi.com.tr/kavala-daricali-cikti-106957-haberi; https://www.herumutortakarar. com/tahir-han/
Fikrettin YAVUZ