İzmit’te Bir Cadde

İzmit’in geleneksel kent dokusunun kısmen de olsa günümüze ulaştığı kuzeydeki İç Kale ve çevresinde gelişen Akçakoca, Hacıhasan ve Veliahmet Mahalleleri, 2003 yılında kabul edilen “İzmit İç Kale ve Çevresi Koruma Amaçlı İmar Planı” ile koruma altına alınmıştır. Bu alan içerisinde bulunan Tabakhane Caddesi, Akçakoca Mahallesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Mahalle, çeşitli tarihlerde yapılan idari düzenlemelere bağlı olarak 1995 yılına kadar İzmit Belediyesi, 1995-2009 yılları arası Saraybahçe Belediyesi, 2009 yılından sonra da tekrar İzmit Belediyesi sınırlarında yer almıştır.

Caddenin bulunduğu Akçakoca tarihi bölgesi, İzmit’in en eski yerleşim alanlarından olup bu alan sınırları içerisinde 20 sokak ve cadde yer almaktadır. Bunlardan biri olan Tabakhane Caddesi, tarihi öneme sahip bir diğer cadde olan Selim Sırrı Paşa Caddesi ile kesiştiği noktadan itibaren yine İzmit’in en eski Osmanlı eserlerinden olan Süleyman Paşa Hamamı’nın arkasından kuzeye kıvrılmakta ve Sadettin Yalım Caddesi ile birleşmektedir.

Tabakhane Caddesi’nin de bulunduğu kentin bu kesimi, topografyadan dolayı düzgün olmayan organik cadde ve sokak dokusuna sahiptir. Tüm organik dokulu geleneksel yerleşim alanlarında olduğu gibi buradaki cadde ve sokaklar da bir cami veya anıt eserin bulunduğu meydanla bağlantılıdır. Kentin bu kesiminde Çukurçeşme Sokak, Selim Sırrı Paşa Caddesi, Tabakhane Caddesi, Orhan Caddesi ve Alacamescit Sokak’ın Akçakoca / Dere Camii meydanına bağlandıkları tespit edilmektedir.

Tabakhane Caddesi'nin adı 1920’li yıllarda hazırlanan Osmanlıca istikamet planlarında “Yukarı Pazar’dan Kandilli Camii Şerifine Giden Yol” şeklinde tanımlanmıştır. Burada bahsi geçen Kandilli Camii yine 1920’lerde ortadan kalkmış olmakla birlikte, planların hazırlandığı yıllarda bu yolun henüz resmi bir adı olmadığı anlaşılmaktadır. Caddenin adı, hayvan derilerinin işlendiği debbağhane olarak da geçen tabakhanelerden gelmekte bu da İzmit’te ilk olarak 1591 yılında kurulan, tarihi kayıtlarda da önce Debbağlar sonra Tabakhane olarak geçen mahalleyi çağrıştırmaktadır. Ancak 1914 yılındaki mahalle sınırlarının da işaretlendiği haritadan, bu caddenin kent sınırlarının kuzeybatısında yer alan Tabakhane Mahallesi’ne güneyden ulaşımın sağlandığı ana yol güzergahlarından olduğu anlaşılmaktadır. Sonraki dönemlere ait kayıtlara göre 1914 yılında 200 kişinin yaşadığı mahallede 1916 yılına gelindiğinde hane sayısı 4’e nüfus da 28’e düşmüştür. 1927 yılında yapılan düzenleme ile de Tugut, Hamzafıkıh, Karaburç ve Tabakhane Mahalleleri Turgut Mahallesi adı altında birleştirilmiştir. Muhtemelen 1920’lerden sonra kentin kuzeyinde bulunan tabakhaneler ortadan kalkmış ancak buraya ulaşımın sağlandığı bu yola eskiyi yaşatacak “Tabakhane” adı verilmiştir. 1965-1995-2020 yıllarına ait şehir haritalarında ve meclis kararlarında caddenin Tabakhane Caddesi adını koruduğu anlaşılmaktadır. Osmanlıca haritalarla 2020 tarihli halihazır haritaları karşılaştırıldığında caddenin fiziki dokusunun çok değişmediği de gözlenmektedir.

KAYNAKÇA

İ. Bostan, “İzmit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.23, İstanbul 2001, 536-542; N. ErdoğanS. AyyıldızM. Özbayraktar, Geleneksel İzmit Kent Merkezi, Mahalleler, Sokaklar, Mimari Eserler, İstanbul 2011; N. Erdoğan, “Tarihî İzmit Kent Merkezi Geleneksel Mahalleleri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, 1541-1553; A. Güneş, “16. ve 17. Yüzyıllarda İznikmid Şehri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, 419-445; İller Bankası, İzmit Analitik Etütleri, Ankara 1970; G. Z. Mert, “Yer” in Anlamının Araştırıcısı Olarak Sokak İsimleri: İzmit/Akçakoca Tarihi Bölge Örneği”, İdealkent, 31, 2020-3, 1549-1575; A. Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul 1981.

Şennur KAYA