İzmit’te bir cadde

1989 yılında faaliyete geçen Kocaeli Sanayi Odası’nın ilk Yönetim Kurulu Başkanlığını dört yıl süreyle yerine getiren Bilgisu, daha sonra Gebze Organize Sanayi Bölgesi’nin Kurucu Başkanlığı’nı da icra etmiştir. Dört çocuk babası olan Şahabettin Bilgisu, 1999 yılında vefat etmiştir. Ölümünden sonra İzmit’te bulunan Ankara Caddesi’ne anısını yaşatmak amacıyla ismi verilmiştir.

Günümüzdeki adı Şahabettin Bilgisu, geçmişteki ismi Ankara Caddesi olan bölgenin gelişimi incelendiğinde, 19. yüzyılın ikinci yarısında kentte iktisadi yapının gelişimine bağlı olarak geleneksel esnaf çarşılarından daha bağımsız ve kente gelen ana ulaşım yolu içerisinde yeni ticaret alanları oluştuğu görülmektedir. İstanbul-Ankara yolu üzerinde, İzmit sahiline paralel biçimde inşa edilen ve şehre gelen ticari eşya ve zahire için depolama alanı olarak kullanılan bu antrepo binaları, günümüzde Halkevi’nden başlayarak Pertev Paşa Camii’ne kadar genişleyen bölgede iki çarşı alanı meydana getirmiştir. Bu çarşılardan batıda ve Halkevi çevresinde kalanı Adalar Çarşısı, doğuda kalanı Buğday Meydanı olarak isimlendirilmiştir. Batıda kalan Adalar Çarşısı’nın bir bölümü, Halkevi’nin yapımı sırasında yıkılmıştır. Bu bölgede kullanılan antrepo alanlarının bir kısmı, günümüzde ismi Şahabettin Bilgisu, geçmişteki ismi Ankara Caddesi olan ve bu caddeyle bağlantılı sokaklar üzerinde yer almaktadır. İki ya da üç katlı olarak inşa edilen üst katları basık kemerli pencerelerden oluşan bu yapılar, İzmit’in ticaret tarihi üzerinde önemli bir yere sahiptir. Bu antrepolar, ürün giriş ve çıkışlarının kontrollü bir biçimde yapılabilmesi için iki kapıya, içeride bulunan malların korunabilmesi için doğal ışık sistemine sahip alanlar olup; liman hattı boyunca taş, tuğla, ahşap ve demir malzemelerin kullanımıyla inşa edilmiştir. Günümüzdeki ismiyle Şahabettin Bilgisu Caddesi üzerinde yer alan iki katlı antrepo binasının cephesindeki mermer kitabede yer alan Osmanlı ve Ermenice kitabenin birinci satırında Osmanlıca “Maşallah sene 1309”, ortada Ermenice “E” harfi, son satırda Ermenice “Allah Korusun” ibaresi ve 1309 yazısının miladi takvimdeki karşılığı olan 1892 yazılıdır.

Ankara Caddesi, 18. ve 19. yüzyılda ticaret merkezi olarak kullanılmış olup; 1890-1910 yılları arasında şehirde demiryolu ve denizyolu taşımacılığı gelişim göstermeye başlamıştır. Özellikle liman taşımacılığının gelişimi, caddenin ürünlerin depolanması için aktif bir biçimde kullanılmasına neden olmuştur. Bu amaçla yapılan antrepolardan günümüze gelenler, volta döşemeleri, ahşap konstrüksüyonu, yığma tuğla duvarları, taş söveleleri ve ahşap giyotin pencereleriyle İzmit kent kimliğinde önem taşıyan mimari eserler olarak ön plana çıkmaktadır. Caddede 1926 yılında, Duyun-u Umumiye, Seyr-i Sefain ve Emniyet Müdürlüğü Binaları yer almaktaydı. Ankara caddesinde, günümüzde Tüysüzler İşhanı’nın karşısında yer alan ara sokakta ilk gece külübü faaliyete geçmiş olmuş, bir sürede bu alanda bir sinema işletilmiştir. Ayrıca, caddenin batısında 1965 yılında faaliyet geçen Otel Asya’nın bulunduğu yerde bir süre İzmit Gençlik Kulübü kaptanı Haşlak Kenan (Danyer) 1950’li yıllarda Esmer Lokantısı’nın işletmiştir. Caddede, çeşitli dönemlerde inşaat malzemeleri ticaretiyle uğraşan ve İzmit kent kültüründe de önemli bir yeri olan Esat Demirsoy, uzun yıllar Pirelli Bayiliği yapan Kemal Öztoprak, zahire tüccarı Kabakbaş Mustafa olarak tanınan Mustafa Efendi (Öztüre), Yalı Simitçi Fırını’nın sahibi Fırıncı İbrahim, Elektrikçi Nezir Usta, Nakliyeci Hilmi Büyükyıldız, Akücü İhsan Uğur gibi tanımış esnaflar faaliyet göstermiştir.

Ankara Caddesi’nin şehirdeki ana ticaret merkezi olma özelliği, 1950’li yıllarda D-100 karayolunun sahil şeridini de kapsayacak bir biçimde dolgu alan biçiminde inşa edilmesinin caddenin liman ile olan bağlantısının kesilmesine neden olduğu için, bu dönemde kaybolmaya başlamıştır. Bu nedenle, özgün kullanım özelliği ortadan kaybolan antrepo binaları, uzun yıllar boyunca boş kalmıştır. Ayrıca, caddenin güney cephesinde bulunan taş binaların bir bölümü de bu dönemde yıkılmış olup; yerlerine yedi-sekiz katlı apartmanlar inşa edilmiştir. 17 Haziran 2017 tarihinde faaliyete geçen İzmit tramvay projesinin bu caddeyi de kapsayacak biçimde yapılması ile hem eski adı Ankara, yeni ismi Şahabettin Bilgisu olan bu tarihi cadde, hem de caddede bulunan tarihi yapılar yeniden önem kazanmaya başlamıştır. Akçaray Tramvayı’nın bu caddeden geçmesi ile ile birlikte, cadde üzerinde çok sayıda kafe ve restoran faaliyete geçerken; artık kullanılmayan antrepoların bir kısmı Anıtlar Kurulu’nun da denetimiyle aslına uygun bir biçimde restore edilerek, yeme-içme amaçlı kullanılacak mekanlar haline dönüşmüştür.

KAYNAKÇA

Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit, İzmit Rotary Kulübü Kültür Yayınları, 2013; Osman Köker, Orlando Carlo Calumeno Kolleksiyonu’ndan Kartpostallarla 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler, İstanbul, Bir Zamanlar Yayıncılık, 2005; Suriye Tatak Çek, “Bir dönüşüm hikayesi: Ankara Caddesi”, https://www.ozgurkocaeli.com.tr/, 2016.

Zeynep Benan DONDURUCU