Orhan Gazi Oğlu Gazi Süleyman Paşa Vakıfları Rumeli Fatihi, Orhan Gazi’nin en büyük oğludur.
Babasından evvel, bir suikasta benzeyen vefatından evvel, Osman Gazi’nin hâl-i hayatında Orhan Gazi’ye verdiği erkin benzerine, babasının devrinde Süleyman Paşa da sahip olmuştu. Gelibolu, Bolayır, Bolu, Kocaeli gibi pek çok yerde kurduğu vakıflar, onun sahip olduğu yetkilerin genişliğini gözler önüne serer. Bu bakımdan Osmanlı Hanedanı içerisinde müstesna bir yere sahip olan Süleyman Paşa gibi oğullarından Melik İsmail de kurdurduğu bazı vakıflarla dikkat çekmiştir. Çok geniş bir coğrafyada kurduğu evkâfın toplam hâsılı 200.000 akçenin üzerinde olan Süleyman Paşa, İzmit’te bir cami ve medrese bina ettirmiştir. Bu cami ve medresedeki görevlilerin cihetlerine sarf olunmak üzere pek çok akarat vakfedilmiştir. Camiinin hatibi için vakfedilen Dağköy, bir ara timar kaydolmuşsa da daha sonra Cani Bey oğlu Muslihüddin’e cihet-i hitabet olarak tayin edilmiştir. Bu görevi daha sonra Mustafa oğlu Mevlana Safer ve son olarak Mevlana Alaüddin ifa etmişlerdir. Köyün geliri 3758 akçedir. Süleyman Paşa, İzmit Camii’ne imam olanlara Sarudere mezra’sını da vakfetmiştir. Mevlana Hayrüddin, Mevlana İsa, Ramazan ve İbrahim Fakih sırasıyla camideki imametlik vazifesini üstlenmişlerdir. Vakıf yerin hâsılı 1593 akçedir. Defterdeki kayıttan, Süleyman Paşa Medresesi’nin müderris cihetine vakfolan hamamdan hâsıl olan 1130 akçeden müderrise günde iki akçe tayin edildiği anlaşılmaktadır. Süleyman Paşa Camii’nin ser-mahfil ciheti için Halifeviranı mezra’sında bağdan 195, köhne hamam kıstından 745 akçe olmak üzere toplam 940 akçe ve 20 müd hınta (buğday) tayin edilmiştir. Müezzin ciheti için İskele gelirinden 360 akçe ve 10 müd buğday tayin edilmiştir. Mevlana Muslihüddin bin Cani Bey’in ciheti için iskele gelirinden 720 akçe tayin edilmiştir. Mevlana İsa’nın ciheti için de iskele gelirlerinden 360 akçe ve 10 müd buğday tayin edilmiştir.
Süleyman Paşa, Kızılcaalem köyünü ise İzmit’te bina ettirdiği medresesine vakfetmiştir. 61 neferin mütemekkin olarak kaydedildiği köyden hâsıl olan meblağ 2097 akçe olup, Bolayır’daki Süleyman Paşa İmareti’nden ayrılan ve talebeye meşrut olan 1800 akçenin eklenmesiyle toplam hâsılın 3897 akçeyi bulduğu hesaplanmıştır. İzmit nefsindeki üç dükkân da talebe cihetine vakfedilmiştir. Esir Bey köyündeki müsakkafat (üzerinde çatısı bulunan akarat) hâsıl olan 1800 akçe ile İzmit nefsindeki köhne hamamdan hâsıl olan 720 akçe de medresenin akaratı arasında zikredilmelidir. Bu şekilde İzmit’teki cami ve medresesinin toplam gelirinin yaklaşık 14.000 akçeyi bulduğu hesaplanmaktadır.
Süleyman Paşa Kızılcaalem köyüne bağlı Hacı Efendi mezra’sını da Hacı Efendi’ye vakfetmiştir. Neslinden Muarrif Mustafa’nın tasarruf ettiği vakıf yerden 655 akçe hâsıl sağlanıyordu. Orinkos köyündeki bir çiftlik yer, Süleyman Paşa tarafından Şeyh Ali’ye vakfedilmiştir. Şeyh Ali’nin neslinden Hamza’dan sonra oğlu Mustafa’nın neslinden Hazma ve Ali’nin tasarrufuna geçen vakıf yer, bunların ölümüyle kız kardeşleri Ayşe ve Fatma’ya, Ayşe’nin hissesi oğlu Kaya’ya, Fatma’nın hissesi ise oğulları Ahmed ve Hızır’a intikal etmiştir. Vakıf yerin hâsılı 650 akçedir. Süleyman Paşa Basrabahçe mezrâ’sını Halil Şeyh’e vakfetmiş, Halil Şeyh oğlu Resul ser-mahfil Mevlana Muhiyüddin ile beraber vakıf yeri tasarruf etmiştir. Daha sonra Mevlana Sinan’a verilen yer, Bektaş oğlu Bektaş’tan sonra Kaya veled-i Mehmed tarafından tasarruf edilmiştir. Vakıf yerin hâsılı 668 akçedir. Tuzcu köyündeki bir çiftlik yer de Tuzcu Musa Bey’e Süleyman Paşa tarafından vakfedilmiş olup, neslinden Yusuf ve oğlu Sarı ile Hacı oğlu İskender’den sonra neslinden gelen kişiler tarafından tasarruf edilmeye devam edilen vakıf yerin hâsılı mukayyed değildir.
Süleyman Paşa, Ahi Hacı için kendi adını taşıyan köyü vakfetmiş olup, köyü daha sonra neslinden Mustafa, Mahmud, Hızır, Ayşe ve Hundi Hatun tasarruf etmişlerdir. Ahi Hacı oğlu Yusuf Dede ve Yusuf oğlu Mehmed’in Ali’den sonra Ali’nin kızı Fatma’ya, Hızır’ın hissesi oğlu ile kızlarına, Ayşe’nin hissesi oğlu Mustafa’ya ve kızı Sultan Paşa’ya, Mehmed’in hissesi ise oğulları Hamza ve Dede’ye kalmıştır. Takribi 2000 akçe hâsılı olan vakıf köy, bu şekilde Ahi Hacı evladı tarafından tasarruf edilmeye devam edilmiştir. Süleyman Paşa, Emirce Sultan’ın adıyla anılan Emirce köyünü ise Süleyman ve Selim Şeyh adlı kişilere vakfetmiş, bunların neslinden Mustafa, Süleyman ve Yusuf, vakfı tasarruf etmeye devam etmişlerdir. Resul oğlu Hasan, Süleyman oğulları Elvan ve İbrahim, Yusuf oğlu Ahmed ve Ali ile İvaz oğulları vakıf yere mutasarrıf olduktan sonra Hasan’ın hissesi Elvan oğlu Hızır İlyas’a ve Mustafa oğlu Hızır’a ve Ali’nin hissesi Davud oğlu Hacı Sinan’a verilmiş olup, vakfın son mutasarrıfları olarak Hızır İlyas, Mehmed ve Mustafa kaydedilmişlerdir. Vakıf yerden hasıl olan meblağ 300 akçedir. Süleyman Paşa, Kemer Abdal mezrâ’sını Kemer Abdal için vakfetmiştir. Neslinden Turasi, Ali ve Nusret’in tasarrufuna geçen vakıf yer, Ali, Turasi, İsa, Mehmed, Musa ve İsa adlarına kaydedilmiştir. Vakfın son mutasarrıfları İbrahim oğulları Halil ve Şehsuvar ile Pir Dede veled-i Halil olup, vakıf yerden sağlanan hâsıl 500 akçeydi. Süleyman Paşa’nın çeşitli amaçlar için İzmit’te vakfettiği küçük vakıfların toplam gelirinin ise yaklaşık 5000 akçeyi bulduğu söylenebilir.
KAYNAKÇA
TADB. TTD. EV. 579; VGMA, D. 990, s. 160/158; Emecen, Feridun M., “Süleyman Paşa”, C. XXXVIII, s. 94-96; Emecen, Feridun M., “Geleneğin İnşasında Önemli Bir Figür: Rumeli Fâtihi Süleyman Paşa”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, s. 63-72; Emecen, Feridun M., “Rumeli Fatihi Süleyman Paşa’ya Dair Bazı Meseleler ve Notlar”, İstanbul Üniversitesi, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VI/I, İstanbul 2017, s. 1-8; Tekindağ, M. Şehabettin, “Süleyman Paşa”, İA, XI, (İstanbul 1979), s. 190; Turgut, Vedat, “Orhan Gazi Dönemi ve Vakıfları”, Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-V, C. I, Kocaeli 2019, s. 420-422; Turgut, Vedat, “XVI. Yüzyılın Sonlarında Kocaeli Sancağı’nda Demografik ve İktisadi Vaziyet”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, I, (Kocaeli: Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016), s. 379; Turgut, Vedat, “Süleyman Paşa Vakıfları”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, III, Kocaeli 2017, s. 615-635.
Vedat TURGUT