İzmit’te İlk Osmanlı Hamamı

Süleyman Paşa, Yukarı Pazar ve Dere Hamamı olarak da bilinen yapı, Akçakoca Mahallesi (günümüzde Orhan Mahallesi), Orhan Caddesi üzerinde bulunmaktadır.

Hamamın banisi Süleyman Paşa, Orhan Gazi’nin Nilüfer Hatun’dan doğan oğludur. 1331 yılında İznik’in fethine katılan Süleyman Paşa’nın, 1337 yılında ele geçirilen İzmit’in fethinde önemli katkıları olmuştur. Osmanlıların Rumeli’ye geçişinde de önemli rolü olan Süleyman Paşa’nın XIV. yüzyıl ortalarında bu hamamı yaptırmış olabileceği kabul edilmektedir.

İlk kez, 1927 yılında, Alman araştırmacı K. Klinghard tarafından incelenerek erkekler bölümünün planı verilmiş olan yapı, çifte hamam olarak inşa ettirilmiştir. 1960’lı yıllarda E. H. Ayverdi tarafından da incelenen ve çok harap durumdaki yapının bir ara İtfaiye deposu olarak kullanıldığı belirtilmiştir. 17 Ağustos 1999 tarihinde vuku bulan depremde ayakta olan bazı kısımları da zarar gören hamamın, 2010 yılında eski temelleri ve mevcut duvarlarla birlikte başlatılan restorasyon çalışmaları, 2014 yılında tamamlanarak Hamam, Kültür Evi ve Müze olarak faaliyete geçirilmiştir.

Eğimli arazide yer alan ve çifte hamam planıyla yaptırılmış olan yapının; soğukluk, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümleri, hemen hemen aynı büyüklüktedir.

9.50 x 9.50 m2’lik alana oturan soğukluklar yanyana, giriş kapıları ise farklı yönlere açılmakta idi. İki soğukluğun da ahşap çatı ile örtülü olduğu, yanlardan birer pencere ile aydınlatıldığı, içeride kapı girişleri hariç, dört bir yanda soyunma sekileri ile geniş çanaklı bir havuza sahip olduğu bilinmektedir.

Soğukluktan bir kapı ile dikdörtgen planlı, yanyana iki kubbe ile örtülü ılıklığa, buradan da birer kapı ile eş büyüklükte, yine iki kubbe ile örtülü sıcaklık kısmına geçilmektedir. Sıcaklığın sağındaki bir kapı ile de tuvalet hücrelerine girilmektedir. Tuvalet duvarına bitişik vaziyetteki iki bölüümden oluşan kısım, yakacak malzemesinin depolandığı yer olmalıdır. Külhan ve su deposu, yan yana ve boydan boya uzanan halvet hücrelerinin gerisinde yer almıştır,

Süleyman Paşa Hamamı, Osmanlı yapılaşmasında ilk hamam örneklerinden olmasına rağmen, çift fonksiyonlu (kadınlar ve erkekler için) hamamların tipik bir örneğidir.

Yenilenen haliyle orijinal temeller üzerine, ilk Osmanlı yapılaşmasının, örneklerinden olan, daha çok moloz taş, az da olsa tuğlanın kullanıldığı yapısal özelliğe sahip Süleyman Paşa Hamamı’nın restorasyonu soğukluk dışındatarihi ve kültürel varlıklarımızın ihyası konusunda başarılı olmuştur.

KAYNAKÇA

K. Klinghardt, Turkısche Bader, J. Hoffmann, Stutgart, 1927, s. 2123; E.H., Ayverdi, Osmanlı Mimari Çağının Menşei Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630-805 (1230-1402), C. I, İstanbul 1966, s. 158-159; Kocaeli Kültür Envanteri (Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını), Kocaeli 2011, s. 110; A.N., Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Birkaç Damla (Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını), İstanbul, 2006, s. 239-244; 1967 Kocaeli İl Yıllığı, İstanbul 1967, s.168 (1973, s. 79); A. Öztüre, Nikomedya İzmit Tarihi, İstanbul 1969, s. 211; N. Fıratlı,, İzmit Rehberi, İstanbul 1959, s. 32; N.-S. Erdoğan, Ayyıldız-M.Özbayraktar, Tarihi İzmit Kent Merkezi, Mahalleler, Sokaklar, Mimari Eserler, (Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları), İstanbul 2011, s. 52; Kocaeli Açık Hava Müzesi (Open-Air Museum), Kocaeli 2008, s. 138-139.

Hamza GÜNDOĞDU