Kaymaz (Araman Köyü)’da Orhan Gazi Adına İnşa Edilen Cami
Sultan Orhan Camii, Kandıra’nın geçmişte Araman köyü olarak bilinen Kaymaz Mahallesi’nde yer almaktadır. Cami Kandıra-Adapazarı yol güzergâhının doğusunda ve Kandıra’ya yaklaşık 22 km uzaklıktadır. Araman köyü Sultan Orhan Camii, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde Orhan Gazi tarafından Kandıra ve çevresinde inşa ettirdiği bilinen camilerden biridir. Zira Kandıra ve çevresi, Orhan Gazi’nin fetih güzergâhı içerisinde yer almaktaydı. Orhan Gazi’nin Alplerinden Akça Koca, Kandıra ve Araman Bazarı’nda Bizans tekfurlarına karşı gazada bulunarak bu toprakları fethetmiştir. Fethedilen bu toprakların Türk-İslam yurdu olduğunun bir nişanesi olarak Araman köyü (Kaymaz) Sultan Orhan Camii örneğinde olduğu gibi Orhan Gazi adına camiler inşa ettirilmiştir. Cami, birkaç köyün ibadetgâhı olacağından bu camilerin kurulacağı yer özenle seçilirdi. Dolayısıyla Araman köyü Sultan Orhan Camii de İzmit-Kandıra arasında ve köy meydanında yer almıştır. Bundan dolayı Cuma Camii olarak da bilinirdi. Bu özellik şehir ve köylerde yer alan tüm Orhan camilerinin genel özelliğidir. Orhan camilerinin bu yönünü Anadolu Selçuklu Devleti’nin inşa ettirdiği Ulu Camilerde de (Cami-i Kebir) görmekteyiz.
Araman köyü Sultan Orhan Camii, mimari özellikleri bakımından diğer Orhan Camileri gibi çandı mimarinin özelliklerini taşımaktaydı. Çandı mimari, Orta Asya Türk Mimari Kültürünün bir unsurudur. Bu yapılar, uzun kütüklere kertikler açılarak, çivi kullanılmadan oluşturulurdu. Çandı yapılarda öncelikle kereste ya da tomruklar üst üste yığılarak duvarlar inşa edilirdi. Çatıları ise genellikle beşik şeklinde kiremitle örtülürdü. Bu yapılar, özellikle ormanlık alanların geniş olduğu coğrafi mekanlarda tercih edilirdi. Osmanlı Devleti’ne ait arşiv kayıtlarında Araman köyünün ağaç yönünden zengin hatta Osmanlı Devleti’nin kereste ihtiyacını önemli ölçüde karşılayan bir yerleşim yeri olduğu görülmektedir.
Araman köyü Sultan Orhan Camii günümüze ulaşmamıştır. Bu nedenle caminin mimarisi hakkında elimizde bir veri bulunmamaktadır. Yine de hem Orhan Camilerinin genel mimari özelliklerinden hem de Ekrem Hakkı Ayverdi’nin 1970’lerdeki Kandıra’daki saha çalışmasından elde ettiği verilerden yola çıkarak Araman köyü (Kaymaz) Sultan Orhan Camii’nin çandı cami mimarisine sahip olduğu sonucuna ulaşmaktayız. Ekrem Hakkı Ayverdi, köy halkından ve Kandıra Orhan Camii imamından elde ettiği bilgiler doğrultusunda caminin “Sultan Orhan Camii” adıyla 1935 yılına kadar varlığını koruduğunu anlatır. Bununla birlikte Araman köyü sakinlerinden edinilen bir başka bilgiye göre Sultan Orhan Camii, Kurtuluş Savaşı yıllarında Yunanlılar tarafından yakılmıştır. Daha sonra Orhan Camii’nin bulunduğu yere kâgir bir cami inşa ettirilmiştir. Kocaeli İl Kültür Varlıklarını Koruma Envanteri kayıtlarına göre bu cami, 1950 yılında çıkan bir yangın neticesinde minaresi hariç tamamen yanmıştır. Yanan caminin yerine 1953 yılında yeniden kâgir bir cami yaptırılmıştır; ancak bu cami ise 1999 yılındaki depremde ağır hasar almıştır ve caminin yıkımına karar verilmiştir. Günümüzde Sultan Orhan Camii’nden geriye sadece minare kaidesi ulaşmıştır. Bununla birlikte Sultan Orhan Camii’nin bahçesinde yaklaşık 1,5 metre boyunda Bizans mimarisine benzeyen iki sütun bulunmaktadır. Sultan Orhan Camii’nin ilk inşa edildiği alan, Kültür Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Müdürlüğü tarafından korunma altına alınmıştır. Araman’da 1999 depremi sonrasında Sultan Orhan Camii bahçesinin bitişiğinde yer alan arazide yeni bir cami inşa edilmiştir. Bu yeni cami, Araman köyü Cami olarak adlandırılmıştır.
KAYNAKÇA
438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) II Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları (Dizin ve Tıpkıbasım), Ankara 1994, s. 777; Ekrem Hakkı Ayverdi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Mi’mari Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri, Cilt 1, İstanbul 1989, s. 120, 123, 132; Gülcan Memiş, Recep Yaşa, “Kandıra Araman Köyü’nün Osmanlı Tarihindeki Yeri ve Önemi, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa Ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV Bildirileri, Cilt 1, Kocaeli 2018, s. 93, 95-96; Yusuf Burak Dolu, “Kocaeli ve Çevresinde Çandı (Ahşap Yığma) Teknikle Yapılmış Camiler”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt III, Kocaeli 2015, s. 1685-1690; Kaynak kişi; Kaymaz (Araman) MahallesiMehmet Boztepe (1947 doğumlu); Mustafa Şenol (1944 doğumlu).
Gülcan MEMİŞ