Halk Kültürü ve İnanışı
Sultan Baba Türbesi, Kocaeli ili, Gölcük ilçesi Değirmendere Örcün köyünde selvi ağaçlarıyla çevrili tepede yükseltilmiş platform üzerinde yer alan, ilçenin Osmanlı Dönemi’ne ait bir türbe mekânıdır. Sultan Baba, Buhârâ’dan yaklaşık beş yüz yıl önce Anadolu’ya gelmiş bir marifet yolcusu olarak bilinmektedir. Baba Sultan’ın Fatih zamanında buraya Sinop’tan gelmiş ve burada zaviye, hamam ve mescit inşa eden İbrahim Edhem olduğu rivayet edilmektedir. Asıl adı, memleketi ve meşrebi konusunda kesin bilgiler bulunmamaktadır.
Anadolu’nun pek çok yöresinde Sultan Babalar bulunmaktadır. Bunların büyük bir bölümü, öncü velilerin, “makam” adı verilen temsili mezarlarıdır. Gölcükte bulunan Sultan Baba’nın gerçek ismi ve kimliğine ilişkin bilgilerin hemen tamamı menkıbeye dayalıdır. Yaşar Kalafat, Sultan IV.Murat’ın kötürüm kızını iyileşmesi için Sultan Baba’ya getirdiğine dair bir anlatıyı aktarır. Sultan Baba Türbesi, burada yapılan duaların genellikle kabul olunduğunun iddia edilmesi ve ruha ferahlık veren bir yerde bulunması gibi nedenlerden ötürü yurdun dört bir yanından gelenler tarafından ziyaret edilmektedir. Sultan Baba türbesinin yanında adak kesilme ritüeli günümüzde de sürmektedir.
Sultan Baba Türbesi’nin kapısı önünde iki ayrı kabir daha bulunmaktadır. Bu kabirlerden biri; Değirmendere Eski Yalı ve İhsaniye Camilerini yaptıran Bedestani Hacı Hüseyin Efendi’nin annesi Hoca Emine Hatun’a; diğeri ise, Hacı Paşazade Osman Efendi’nin kız kardeşi Nefize Hanım’a aittir. Yine türbenin yakınlarında Tekke’de yaşamış şeyhlerden; Şeyh Mustafa Efendi, Şeyh Mehmet Efendi ve Şeyh Derviş Ömer Efendilerin de mezarları yer almaktadır.
Türbenin tamiri ilk kez 1943 yılında gerçekleştirilmiştir. Hazirenin dışında kalan şadırvan ve adak kesme yeri de tıpkı mevlit okuma yeri gibi sonradan inşa edilmiştir. Derviş Baba zamanında yapıldığı ileri sürülen hamam, yıkılınca bundan seksen yıl kadar önce daha büyükçe bir hamam yapılmıştır. Baba Sultan Haziresi’nde bulunan 54 mezardan en eskisi 1712’ye, en yenisi ise 1899’a tarihlenmektedir.
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından türbe ve çevresini düzenlemeler kapsamında, alanda bulunan beton köprü onarılmış, çeşme ve mezarlığın bulunduğu kısımda yer alan korkuluklar yenilenmiştir. Alan içerisinde yer alan yürüyüş ve bağlantı yollarına granit küptaş döşenmiş, park alanının içerisinde yer alan uygun noktalara da vatandaşların kullanımı için bank ile piknik masası yerleştirilmiş ve aydınlatma düzeni yenilenmiştir. Sonradan yenilenen hamam ise Ali Vasfi İzmidî Hüsn-i Hat Müzesi olarak kullanılacak şekilde restore edilmiştir. Örcün Sultan Baba Türbesi yanındaki tarihî hamam ile mesire alanı ortasında yer alan bölümde, Kocaeli Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanan projeye göre; 2 katlı, kot farkından dolayı her kata ayrı girişi olan; 5,5 metre ebadında, sekizgen yapıda ve tarihi dokuya uygun, Sultan Baba Mescidi inşa edilmektedir.
KAYNAKÇA
Ahmet Nezih Galitekin, Gölcük Örcün Köyü ve Baba Sultan Zaviyesi, Gölcük Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 1998; Dündar Alikılıç, Süreyya Atilla Sağlamçubukcu, Nuran Koltuk, Erdinç Şahin ve Hasan Fatih Yılmaz. Osmanlı Belgelerinde Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2017, s. 82-83; Gölcük Turizm Rehberi, Kocaeli GölcükBaşiskele Termal Turizm Merkezi Birliği Yayınları, Kocaeli 2018. http://www.golcukbasiskeleturizm. com [22.07.2021]; Işıl Altun, “Kocaeli’de Türbelerle İlgili İnanış ve Uygulamalara Örnek: ‘Sultan Baba’”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt XV, Sayı 37, Erzurum 2008, s. 173-185; Recep Dikici, “Osmanlı Döneminde Kocaelili (İzmitli) Âlim ve Edipler”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt: III, Kocaeli 2015, s. 1441-1457; Yaşar Kalafat, “Kocaeli ve Çevresi Örnekleri ile Türk Halk İnançlarında Adanmışlık/ Sahiplilik”, Türk Kültürlü Halklarda Tematik Halk İnanmaları, Berikan Yayınevi, Ankara 2011, s. 259-271.
Meriç HARMANCI