İzmit’te Fransız Misyoner Okulu

St. Barbara Koleji günümüzde inşa edildiği tarihteki gibi İzmit ticari merkezinde yer almaktadır. İnşa edildiği tarihte kozmopolit bir nüfus yapısına sahip olan İzmit bölgenin ticari merkezi konumundadır. Yakın zamanda demiryolunun ilin merkezinden geçmesi ile şehir gelişerek büyümüştür. Batısında aynı zamanda bir demiryolu limanı olan Derince limanı, güneyinde İzmit Körfezi karşı yakasında yer alan 19 yüzyıl sonlarında İzmit ile ticari olarak rekabet edebilecek hale gelen Bahçecik ilçesi yer alır. Tarih boyunca güney sırtlarına yaslandığı ve Nikomedia akropolünün bulunduğu tepe ile deniz arasında sıkışmış olan İzmit demiryolunun kentin içinden geçmesi ile kıyı paralelinde gelişmiştir.

Yapı Kocaeli ili, İzmit ilçesi, Tepecik Mahallesi, j I 1 pafta, 228 ada, 20 parselde tarihi Kapanönü çarşısı kuzeyinde bu çarşıya hâkim bir alanda yer alır. Kuzeyinde Acısu parkı, güneyinde Kocaeli defterdarlık binası yer alır. Batısında 5-6 katlı betonarme konut yapıları doğusunda ise 1-2 katlı ticari yapılar vardır. Defterdarlık yapısı ile arasında avlu vardır. Doğusunda bulunan ve Kapanönü çarşısına uzanan ticari aks Kalaycılar çarşısı olarak anılır.

Marmara Üssü Bahri Komutanlığında da açıklandığı üzere, bina, önce Fenerbahçe – İstanbul’ daki Latin Kilisesinden 1929-1930 yıllarında kiralanmıştır. Daha sonra, binanın satın alınması gündeme gelmiş, fiyatının düşük olması ve İzmit’te yegane yabancı taşınmaz malı olması kuşkusuz Üssü Bahri’nin böyle bir binaya gereksinimi, esasen kiracı olduğu 20.05.1931 tarihinde

42.000 TL. bedelle satın alınmıştır. Özetle yapı:

-1895-1923 yıllarında Fransızlar tarafından okul/ kilise/hizmet binası olarak,

-1923-1929 yıllarında Fransızlar tarafından hizmet binası olarak,

-1929-1952 yıllarında “Üssü Bahri ve Kocaeli Müstahkem Mevki Komutanlığı” ve “Deniz Ana Üs Komutanlığı” olarak,

-1953-1956 yıllarında “Ordonat Merkez Müdürlüğü, Deniz Satınalma ve Muayene Komisyon Başkanlıkları ve Deniz Filoları ve Müesseseleri Saymanlığı tarafından,

-Bina 21.08.1956 tarihinde Maliye Bakanlığı tarafından “Hükümet Konağı’ 1 Kocaeli Defterdarlığına tahsis edilerek 1956-1964 ve 1966-1977yıllarında “Hükümet Konağı” olarak, arada diğer devlet daireleri tarafından,  1977 yılından itibaren de sorumlusu “Kocaeli Defterdarlığı” olmak üzere çeşitli birimleri tarafından kullanılmaktadır.

Bina, Kocaeli İl merkezi, j I 1 pafta, 228 ada, 20 parsel (Tepecik Mahallesi) de olup Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığının 10.03.1979 tarih ve 11080 sayılı kararı gereğince korunması gerekli eski eserdir.

Yapı “L” form planlı olup ana okul kütlesi kuzeydoğu güneybatı yönünde konumlanır. Kilise yapısı kuzeybatı güneydoğu yönünde ana kütle kuzeyine eklenir. 3265 m2 alana sahip parsel içinde güney yönünde 5 katlı defterdarlık yapısı, batıda ise tek katlı ofis binası bulunur.

Tarih boyunca konumu nedeniyle önemini her zaman korumuş olan İzmit Osmanlı döneminde de yoğun nüfuslu ticari ve sosyal bir yerleşim olmuştur. Osmanlı’nın son döneminde nüfusunun önemli bir kısmının gayrimüslimlerden oluşması yabancı misyoner örgütlerin dikkatini çekmiştir. Fransız Katolik kilisesine bağlı Assomptonist tarikatı da Osmanlı’nın zayıflamaya başladığı son dönemde İzmit’te özellikle Ermeni hristıyan tebaaya etki edebilmek için burada faaliyetlerde bulunmuş ve St. Barbe kolejini inşa etmiştir.

Tarikata bağlı rahip ve rahibeler ilk olarak 1890 lı yıllarda keşif amaçlı bölgeye gelmiş, daha sonra İzmit’te satın aldıkları konut yapılarında eğitim ve faliyetlere başlamışlardır. Osmanlı’nın zayıflaması ile gücünü artıran Fransız etkisi ile 1905 yılında kolej yapısı inşaatına giden süreç devam etmiştir. Günümüzde ayakta olan kolej yapısı erkek yatılı okulu olup çok amaçlı salon, derslikler, yatakhane ve yanında kilisesi olan bir komplekstir. 1926 yılına ait halihazırlarda bu yapının güneyinde rahibelerin eğitim verdiği kız okulu bulunmaktadır. Bu kız okulu yapısı günümüze ulaşmamıştır.

Okul inşa edildiği tarihte mimarisi ve boyutları ile hem inşa edildiği bölgede hem de İzmit’te dikkat çeken bir yapıdır. Öncelikle Ermeni ve Rum tebaadan öğrenci almaya çalışan okul daha sonra İzmit’in kozmopolit yapısında kaynaklı çeşitli kesimlerden öğrenci kabul etmiştir.

Kolej açıldıktan sonra döneminin üzerinde bir eğitim kalitesinde hizmet etmiştir. Bir zaman sonra Müslüman tebaanın ileri gelenleri de bu okula öğrenci göndermeye başlamıştır. 1. Dünya savaşı öncesinde kapatılmaya yüz tutan okul savaş sonrasında tekrar açılmış ancak Kurtuluş savaşı sonrası gayrimüslüm tebaanın İzmit’i büyük oranda terk etmesi üzerine öğrencisiz kalmış ve son görevli rahip tarafından satılarak kapatılmıştır.

Osmanlı’nın son döneminde hızla artan yabancı okulları arasında en etkili olan Katolik Assomptonist tarikatına bağlı inşa edilen okul 1905 yılında inşa edilmiştir. Katoliklerin İzmit’e gelişleri 1890 yılında olup bir Katolik cemaati kurma çalışması başlatırlar. Çeşitli etkinlikler sonrasında kendilerini halka ve yönetime kabul ettirerek okul ve kilise inşa edecek hale gelirler.

İzmit’in yerli bir azizi olan St. Barbe okulun ismi olur ve okul artık St. Barbe koleji olarak anılır. Kilise ve okul olarak inşa edilen yapı kütle ve gabarisini koruyarak günümüze kadar gelmiştir.

St. Barbe hakkında arşivlerde yapılan çalışmalarda çeşitli görsel ve yazılı kaynaklara ulaşılmıştır. Cumhurbakanlığı Osmanlı arşivlerinde yapılan araştırmalarda çeşitli belgelere ulaşılmıştır. Prof. Dr. Atilla Oral’ın “Misyonerlerin ve Fransa’nın Baskısıyla Görevinden Azledilen İzmit Mutasarrıfı Selim Sırrı Paşa” isimli kitabında St. Barbe kolejinin açılması, öncesi ve sonrası ile detaylı ortaya konmaktadır. Osmanlı arşivlerinde yapılan çalışmalar ile Assomptonist tarikatının Fransa’da bulunan arşivleri üzerinden çapraz okumalar yapılmış ve belgeler transkripsiyonları ile birlikte kitapta yer almıştır.

Osmanlı arşivlerinde 1895 tarihli bir içişleri bakanlığı yazışması olup daha önce ruhsatsız olduğundan yıktırılan okul yapısının zararının mal sandığınca karşılanması ile ilgili bir evraktır.

St. Barbe kolejine ait 1910’lu yıllara ait bir kartpostal yapının en özgün halini göstermektedir. Bu fotoğrafta yapının kilise kısmının özgün çan kulesi de bulunur. Yine ana kütle çatı kısmında bayrağın asılı olduğu bir platform vardır. Kartpostal üzerinde Fransızca ‘St. Barbe Koleji İzmit Türkiye” yazmaktadır. 1910 yılına ait İzmit’e denizden bakan bir açıda gören başka bir görselde yapının çan kulesi silüet içinde görünür. 1926 yılı İzmit Belediyesi halihazırlarında yapının vaziyet planı görünmektedir. Yapının planına ait en erken harita olup yapılar üzerinde Osmanlıca yazılar bulunmaktadır. Bu yazılarda ana kütle üzerinde “Latin Papazhanesi” ve Latin Kilisesi, güneyinde ise kız okulu olan Fransız mektebi yazmaktadır. Kocaeli K.V.K.B.K. Müdürlüğü arşivlerinde bulunan 1983 yılına ait olan çap vesikasında bu kız okulu halen yapının güneyinde bulunmaktadır.

Kilise bölümünde yapılan betonarme kolon, kiriş ve tabliyelerin yapım tarihini araştırmak için Koruma Kurulu arşiv dosyasındaki belgeler taranmış ancak herhangi bir ize rastlanmamıştır. Bu da bu mıuhdes eklentinin 2000 yılı öncesinde yapıda bulunduğunu göstermektedir.

Yapı günümüze kadar farklı işlevlerle kullanıldığından birçok niteliksiz müdahaleye maruz kalmıştır. Gabarisi, planimetrisi ve cephe düzeni büyük oranda korunmuş olan yapı sürekli kullanıldığından bakımı yapılmış olup genel kondisyonu iyi durumdadır.

St. Barbe koleji büyük ölçüde özgünlüğünü koruyarak gelmiştir. Kütle ve gabari olarak korunan yapı çeşitli işlevlerde kullanılmasından ötürü iç mekanlarda bazı değişiklikler yapılmıştır. Çan kulesinin yıkılması, bayrak platformunun kaldırılması, kilise kısmı içine betonarme tabliyeler eklenmesi gibi müdahaleler dışında kozmetik müdahaleler yapılmıştır.

KAYNAKÇA

Galitekin, A.N., Tarihte İzmit ve İzmit Tarihinde Bir Eşraf Ailesi Soydan’lar, 2014; Mustafa Fevzi SAK Özel Arşivi (2018); Oral, A. (2010) Misyonerlerin ve Fransa’nın Baskısıyla Görevinden Azledilen; Selim Sırrı Paşa. Demkar Yayınevi; Öztüre, A. (1969) Nicomedia İzmit Tarihi; Taşpınar İ. Prof.Dr. (2004) “Katolik Assomptionistler Tarikatı ve Türkiye”; Yorulmaz, Ş., Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması (19. Yüzyıl 20. Yüzyıl Başları), Marmara Üniv. İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalı Yükse lisans Tezi.

Bahadır BOZDAĞ