Kocaeli’nin İzmit İlçesinde Bulunan Tarihi Sinema Salonları

Osmanlı toplumunun sinema salonlarıyla tanıştığı XX. yüzyılın ilk çeyreğinde, İzmit eşrafı da kendi sinema salonuna kavuşmuştur. Şakir Balkı’nın verdiği bilgilere göre, Anatolia Cinema ismiyle açıldığı rivayet edilen bu salon, günümüzde İstiklal Caddesi ile Hürriyet Caddesi arasındaki Ziraat Bankası Merkez Şubesi’nin bulunmakta olduğu yerde kurulmuştur. İzmitli iki Ermeni işletmeci tarafından kurulup işletilmiş, I. Dünya Savaşı ortalarında dönemin İzmit Belediyesi’ne devredilmiştir. Localarında 350 kişiyi barındırabilen bu ahşap yapı, 1920’li yıllarda Halk Sineması adını almıştır. Kısa sürede İzmit halkının ilgisini kazanan salon, Cumhuriyet döneminde açılan ihale ile yörede açık hava sineması da işleten yerel girişimci Nazmi Bey’e (Oğuz) devredildikten sonra hem İzmit’in sinema kültürü hem de sinema işletmeciliği tarihi için önemli bir evreye girilmiştir. Nazmi Bey’in işletmeciliğinde büyük Amerikan şirketlerinin popüler filmleri İzmit’te bu dönemde gösterime girmiştir. Halk Sineması salonunun önemi sinemacılıkla da sınırlı kalmamıştır: Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) 19 Ocak 1923’te, İzmit’te verdiği basın toplantısını bu salonda yapmıştır. Bu anlamda Halk Sineması hem sanat hem de siyaset tarihimiz açısından önemli bir mekân olmuştur. Halk Sineması 1948 yılında tamamen kapatılıp yerine Oğuz Sineması açılmıştır. Merzuka Yazıcı’nın hatıratında ifade ettiği üzere, sinema salonunda gerçekleşen bu dönüşüm İzmit’in kültürel atmosferinde “yeni bir miladın oluşumu” anlamı taşımaktadır.

İzmit’in sinemacılık tarihindeki bir diğer önemli mekân ise Havuzlu Bahçe Yazlık Sineması’dır. Halk Sineması’nı da devralan Nazmi Bey’in işlettiği bu salon, Balkı’nın aktardığı bilgilere göre, günümüzde demiryolundan Otel Asya’ya doğru inen yolun sağ yanında faaliyet göstermiştir. İçerisinde küçük bir havuzun bulunuyor olmasından ötürü bu ismi alan ve daha çok açık bir kahvehaneye benzeyen bu alan, bir dönem İzmitli sinemaseverlere hizmet vermiştir. Dönemin ünlü simalarından biri olan Nazmi (Oğuz) Bey, İzmit’te –Lütfi ve Seyfi Ulusoy’dan devraldığı– Belediye Bahçe Gazinosu yanındaki yazlık sinemayı, ayrıca Atatürk Heykeli ile Saat Kulesi arasındaki alanda Saraybahçe Sineması’nı da işletmiştir.

İzmit kent tarihinde önemli bir yeri olan bir diğer sinema salonu ise 1940’lı yıllarda faaliyet gösteren Üssü Bahri Sineması’dır. Üssü Bahri Komutanlığı binasında kurulu bu sinema, günümüzde hâlen ayakta duran Acısu’daki Çarşı Karakolu’nun bulunduğu yer civarındaki, kuzeye doğru çıkıntı veren taş binadır. Bir dönem depo, Maliye yemekhanesi ve Papaz Mösyö Pierre’in kilisesi olarak da kullanılmış bu binada film gösterimleri sona erdirildikten sonra, binanın önündeki dikdörtgen alan bir süre daha yazlık sinema olarak kullanılmıştır. Daha sonra Tersane civarına taşınan yazlık sinemanın faaliyetleri, Tersane’nin Gölcük’e taşınmasıyla birlikte sona ermiştir.

İzmit’in bir diğer sineması da günümüzde hâlen aynı isimle anılmakta olan Halkevi binasında faaliyet göstermiş Halkevi Sineması’dır. Sanatsal ve sosyal faaliyetler gerçekleştirilebilmesi adına 22 Şubat 1942’de açılan faaliyete geçirilen bu kurumda sahne performanslarının, folklor gösterilerinin, edebiyat dinletilerinin ve siyasi parti kongrelerinin yanı sıra film gösterimleri de yapılmıştır.

İzmit’te sinemaseverlere uzun yıllar boyunca hizmet vermiş olan SEKA Sineması ise yöredeki sinemacılık faaliyetlerinin zirvesi kabul edilebilir. Nazmi Oğuz tarafından, (Şakir Balkı’ya göre 1947’de; Merzuka Yazıcı’ya göre ise 1948’de) Fethiye Caddesi’nde açılan ve bir dönem kültür-sanat etkinliklerinin merkezi olan Oğuz Sineması’ndan 2 Kasım 1956 tarihinde dönüştürülerek faaliyete geçirilen bu salon, yöredeki SEKA Kâğıt Fabrikası yönetimi tarafından fabrikanın işçilerine tahsis edilmiştir. Ülkenin kâğıt ve selüloz ihtiyacını karşılayabilmek adına 1934 yılında temelleri atılan ve ilk yerli kâğıdın üretildiği 18 Nisan 1936 tarihinden üretiminin durdurulacağı 2005 yılına dek çalışmaya devam etmiş olan SEKA Kâğıt Fabrikası içerisinde tiyatro gösterilerinin, spor karşılaşmalarının ve konferansların düzenlendiği çok amaçlı bir salon bulunmuş, sinema gösterimleri de yine bu salonda gerçekleştirilmiştir. 1956’da bir de sinema salonu açılmıştır. Dönemin şartlarına göre geniş kapasitesi ve rahat localarıyla, kaliteli ışık, ısı ve ses tesisatıyla ünlü Hollywood filmlerini İzmit halkıyla tanıştıran SEKA Sineması, halk arasında olduğu kadar sinema şirketleri, sinema yazarları ve eleştirmenleri arasında da oldukça popüler olmuştur. Yurtiçinde dönemin ünlü film şirketleriyle anlaşmalar yapılmış, en yeni sinema filmleri kısa süre içinde İzmitli izleyicilere sunulmuştur. Üstelik, 1966 yılında, Avni Öztüre, Naci Girginsoy, Cemal Turgay ve Sabri Yalım gibi şehrin aydın simalarının girişimleriyle Türk Sinematek Derneği ile bağlantı kurulmuş ve böylece İzmit’te de bir Sinematek şubesi açılması, SEKA Sineması’nın da bu bağlantı aracılığıyla dünya sinemasının önemli yapımlarını beyaz perdesine taşıması kararlaştırılmıştır. Böylece İzmit halkı dünya sinemasına damgasını vurmuş filmlerle tanışma imkânına kavuşmuştur. SEKA Sineması’nda gerçekleştirilecek film gösterimleri de yıllar boyunca SEKA Postası gazetesi aracılığıyla tüm halka duyurulmuştur. SEKA Sineması, SEKA Kâğıt Fabrikası kapandıktan sonra İzmit Belediyesi’ne devredilerek sadece tiyatro oyunlarının sahnelendiği bir salona dönüştürülmüştür. Fethiye Caddesi’nde yer alan bir diğer sinema da Aile Bahçe Sineması’dır. Merzuka Yazıcı’nın anlatımına göre, özellikle akşam üstleri gerçekleştirilen gösterimlerde halkın büyük ilgisine mazhar olan bu sinema, 1940’lı yıllarda, bir aile çay bahçesinden dönüştürülerek yazlık sinema haline getirilmiştir. Aile Bahçe Sineması, diğer yazlık sinemalar gibi, özellikle 1940’lı yılların ilgi odaklarından biri olmuştur.

İzmit’in bir diğer önemli kışlık sineması da Karaçetin Sineması’dır. Mehmet Ali Paşa Mahallesi’nde, Turan Güneş Caddesi üzerinde bulunan bu sinema salonu Yusuf Karaçetin ve Kazım Ertek tarafından işletilmiştir. Faaliyet gösterdiği bina daha önce yağ fabrikası olarak faaliyet göstermekteyken, kışlık (kapalı) sinema salonuna dönüştürülmüştür. Karaçetin Sineması’nın ömrü fazla uzun olmamış, bir süre faaliyet gösterdikten sonra kapanmıştır.

İzmit’in Kolordu olarak anılan bölgesinde, askeriyeye bağlı Kolordu binasında da Kolordu Sineması ya da Askeri Sinema adlarıyla anılan küçük bir sinema salonu faaliyet göstermiştir. 1966 yılında kurulan Kolordu Sineması, 17 Ağustos 1999 Depremi’nde aldığı hasarlardan ötürü kapatılmış, uzun süre boyunca kullanılmayan salon nihayetinde EDOK Komutanlığı ile Kocaeli Büyükşehir Belediyesi arasında imzalanan protokol kapsamında 2012 yılında yıkılmıştır.

İzmit’te, Abdurrahman Yüksel Caddesi üzerinde bulunan Akça Camii’nin sırasında, sadece film gösterimlerinin gerçekleştirilmesi için kurulan bir sinema salonunda faaliyet gösteren Yurd Sineması da kentin bir diğer önemli salonudur. Faaliyet gösterdiği dönemde kaliteli, pahalı ve orijinal filmler oynatmış olan Yurd Sineması, Ahmet Sakızlı (Kırbaş) ve A. İkiz tarafından işletilmiştir. Bir süre faaliyet gösterdikten sonra kapatılmış ve yıkılarak yerine bir işhanı yapılmıştır.

Kurulduğu 1980’li yıllarda modern görünümü, salonu, perdesi, ses sistemi, salon içi ve salon dışı mekânları ile İzmitli sinemaseverlere hizmet vermiş olan Altınnal Sineması İzmit’in bir diğer önemli sinema salonudur. Uzun bir süre ödüllü Hollywood yapımlarını beyaz perdeye taşıyan Altınnal Sineması 2000’li yılların ortalarında kapanmıştır.

 

KAYNAKÇA

“İzmit Orduevi Sineması Yıkıldı”, https://www.haberler.com/izmit-orduevi-sinemasi-yikildi-3698396-haberi/, 11.06.2012 (Erişim Tarihi: 03.08.2021); “İzmit’e Filmleri Ben Getiriyordum”, https:// yordum, 18.11.2019 (Erişim Tarihi: 03.08.2021); “Orduevi Sineması Yıkılıyor”, https://www.ozgurkocaeli.com.tr/haber/4443289/orduevi-sinemasi-yikiliyor, 06.06.2012 (Erişim Tarihi: 03.08.2021); “Yıkılan Kolordu Sineması”, https://www.cagdaskocaeli.com.tr/haber/4660946/yikilan-kolordu-sinemasi, 02.08.2012 (Erişim Tarihi: 03.08.2021); Akdaş, Cangül, “Kentte Sinema Salonlarının Evrimi: İzmit Örneği”, Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), Cilt 4, Sayı 14, 2017, ss. 1638-1645; Ufuk Bağan, “Yazlık Sinemaları Çok Ama Çok Özledik”, https://hurkocaeli.net/ yazlik-sinemalari-cok-ama-cok-ozledik/, 04.02.2019 (Erişim Tarihi: 03.08.2021) Şakir Balkı, Atatürk’ün Yaşamında İzmit İmgesi & SEKA’nın Trajik Sonu, Kocaeli: Kocaeli Dökümantasyon Merkezi, 2010; Şakir Balkı, İzmit’te Zaman (Kent Üzre Ol Vukuat-ı Hikayât), Kocaeli: İzmit Rotary Kulübü, 1995; Şakir Balkı, O Yılları Yaşamak (İzmit Sinemaları), Kocaeli: Kocaeli Dökümantasyon Merkezi Yayınları, 2001; M. Hikmet Bayar, M., Bir Zamanlar İzmit, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2002; Hülya Çelik, “SEKA’nın Eğitim ve Kültür Faaliyetlerine İlişkin Bir Sözlü Tarih Denemesi”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II (Bildiriler Kitabı), ed. Haluk Selvi & M. Bilal Çelik & Ali Yeşildal, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2016, ss. 2117-2126; Emre Dölen, Çin’den Kocaeli’ne Kâğıdın Öyküsü, Kocaeli: SEKA Kâğıt Müzesi Yayınları, 2015; Emre Dölen, Dünyada ve Türkiye’de Kağıtçılığın Öyküsü, Kocaeli: SEKA Kâğıt Müzesi Yayınları, 2015; Mehmet Ali Kâğıtçı, Kağıtçılığımız, İstanbul: Grafik Sanatlar Matbaası, 1977; Mehmet Ali Kâğıtçı, Kağıtçılığımız, Modern Kâğıt İmalinin 30ncu Yıldönümünde Hatırladıklarım ve Düşündüklerim, İstanbul: İstanbul Halk Basımevi, 1966. Baki Kara, (haz.), Türk Kâğıt Sanayiinin Öncüsü: Mehmet Ali Kâğıtçı, İstanbul: Sappi Yayınları, 2004; Uygur Kocabaşoğlu, Uygur; Bulutgil, Aydan vd., SEKA Tarihi: Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi, Kocaeli: SEKA, 1996; Mehmet Sarıoğlu, SEKA Postası’nın Işığında İzmit’te Kültürel Yaşam, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2013; Merzuka Yazıcı, İzmit’te Çocukluğum (II. Dünya Savaşı Yılları), Kocaeli: Kocaeli Dökümantasyon Merkezi, 2004; Merzuka Yazıcı, İzmit’te Gençlik Yıllarım ve Öğretmenlik Anılarım, Kocaeli: Kocaeli Dökümantasyon Merkezi, 2007.

Sinan VARDAR