Halk, Asker ve Bürokratın Binek Hayvanının At Olduğu Son Zamanlarda
Kocaeli’de at yarışları ve geleneksel atlı sporlarımızdan cirit ve rahvan müsabakaları yapılagelmekte idi. Toplumu merakla bir araya getiren bu faaliyet il yönetimi tarafından da desteklenirdi. “Koşu müsabakaları ve hayvanat ve hayvanatın ıslah-ı cinsi teşvik için açılacak sergiler hakkında” İzmit sancağı Meclis-i Umumi kararları 1914 yılında seferberlik sebebiyle uygulanamamıştı. Seferberlik öncesi sadece Adapazarı koşuları yapılmıştı. Cumhuriyet’in kuruluşuyla birlikte ‘Yarış ve Islah’ çalışmalarına ağırlık verildi. 1926’da “Islâh-ı Hayvanât Kanunu” çıktıktan sonra Vali Vehbi Bey (Demirel) zamanında İzmit’te at cinslerinin ıslahı için bir aygır deposu kuruldu. 1927 senesi vilayet bütçesinde ıslah ve teksir-i hayvanat için bir fasl-ı mahsus açıldı. Kocaeli Vilayeti Umumi Meclisi Kararı ile damızlık aygır ve beygir satınalma bedelleri ve iğdic ve muayene masrafı, diğer masraflar bütçeye konuldu. At yarışı ve hayvanat sergi harcamaları ile ‘mükâfat bedelleri’ Kocaeli Hususi İdaresi tarafından karşılanan düzenlemeler yapılmaya başlandı. 1935 yılından başlayarak ‘Yarış ve Islah Encümeni’ yarışları da Kocaeli yıllık programına girdi.
Kocaeli Vilayeti 1938 Senesi Adi ve Fevkalade Bütçesi’nde veteriner işleri için ayrılan kısımda Aygır Deposu ve mücadele veterineri maaşı, memur ve müstahdem ücreti, tenvir teshin masrafı, aygırların iaşe ve umum masrafı, icar bedeli, sıfat masrafı, bulaşık hastalıklarla mücadele masrafı, iğdiç muayene masrafı, sunî sıfat ve bulaşık hastalıklara karşı laboratuvar tesisi için ayrılanlarla birlikte at koşuları için de önemli bir para ayrılmıştı. Adapazarı Avcılar Kulübü’nün Adapazarı ilçesinde düzenlediği İlkbahar At Koşuları vilayetin ve bölgenin önemli yarışlarıydı. 1935 yılı Özel İdare Bütçesi’ne yarışlar için az tahsisat konulması ve koşu sezonu değerlendirmesini İl Genel Meclisi Üyesi Rifat Yüce 9 Ekim 1935 günlü Türk Yolu gazetesindeki başmakalesinde şöyle açıklıyordu: “İl merkezinde bir hafta ara ile her yıl yapılan iki at koşusuna katılan atların pek çoğu dış illerden gelmektedir. Bu sebeble İl Genel Kurulu’nda her yıl Baytar Bütçesi görüşülürken ilimiz halkı atlarının göz önünde tutulması veyahut Özel İdare tarafından yapılan koşunun tüm olarak ilimiz halkının atlarına özgü olması söylenmekte idi. Bu işin yapılması uğrunda Kocaeli Baytar Direktörlüğü ilk olarak tay koşusunu uygulamak istedi. Fakat bu durumda ilimizde yetişen tayların diğer illerde yapılacak koşulara katılamayacakları anlaşılınca bu işten vazgeçildi.
Eylül’ün 15’inde yapılan Üretme ve Arıtma Kurumu At Koşusu’na 26 at katıldı. Bu atların 16’sı ilimiz halkının atlarıydı. Ve yine bu koşuda birinci gelenler arasında ilimiz halkının atları da bulunmaktadır. 22 Eylül’de yapılan İl Koşusu’na 16 at katılmıştı ve bu atların 15’i ilimiz halkının atlarıydı. Bundan önceki yıllarda diğer illerden gelen atlar daha doğrusu bunun tecimleri olan kimseler ödemelerini alarak giderler ve halkımız bundan hiç kazanamazdı. Bunun içindir ki bundan bir kaç yıl önceye kadar köylü koşusu yapılır; bu suretle halkımız heveslendirilmeğe çalışılırdı. Bu çalışmaların boşa gitmediği koşuya katılan atların ilimiz deposunun yetiştirdiği atların olmasından anlaşılıyor. Bu depodan yetişen atlar yalnız koşu alanında değil diğer alanlarda da köylü elinde faydalı işlerde kullanıldığı görülmektedir.” Koşu sorumlusu olarak ilde kurul oluşturulduğuna dair bilgiye sadece 12 Ağustos 1937 günlü Türk Yolu gazetesinde rastlanmaktadır. “22 Ağustos’ta Hususi İdare adına ve 29 Ağustos’ta Başvekalet Yarış Encümeni’ne ait At Koşuları’nın düzenle yürümesi için Rifat Yüce başkanlığında Orman Başdirektörü, Ziraat Direktörü, Belediye Üyesi Hasan Behçet ve Veteriner Direktörü Ziya Tan’dan kurulu idare heyeti oluşturulmuştur” denilmektedir.
Kocaeli il merkezi İzmit’te Tayyare Meydanı’nda her sene tribünler yapılarak halkın rahat izlemesi temine çalışılan koşular yerel ve ulusal gazetelerde ilan, program ya da sonuçlarıyla yer almıştır.
6 Temmuz 1934 Cuma, ‘Kocaeli Hususi İdaresi At Koşuları
Tay Koşusu, Halkevi Koşusu ve Kocaeli Koşusu olmak üzere üç ayrı kategoride İzmit’te yapılmıştır. Tay Koşusu’na altı tay iştirak etmiş; birinciliği İsmail Efendi’nin Yıldız isimli tayı, ikinciliği Gebzeli İbrahim Muharrem Efendi’nin Sevim isimli tayı kazanmıştır. Her iki tay da Kocaeli Aygır Deposu taylarından olup yarım kandır. Halkevi’nin tertip ettiği koşuya da sekiz hayvan iştirak etmiş, birinciliği Galip Bey’in Kocaeli Aygır Deposu yavrularından yarım kan Al Ceylan’ı ikinciliği de Ketenceli Yusuf Efendi’nin Kartalı, Üçüncü Kocaeli Koşusu’nda ise birinciliği Karacabeyli Kemal Bey’in Al Derviş’i, İkinciliği İstanbul’lu Mehmet Efendi’nin Küçük Sada’sı kazanmışlardır.
15 Eylül 1935 Pazar, Üretme ve Arıtma Kurumu At Koşusu
İzmit’te yapıldı. Birinci koşuyu Güler, ikinciyi Tayyar, üçüncüyü Ekderviş ve dördüncüyü de Yavuz adlı at kazanmıştır.
22 Eylül 1935 Pazar, Kocaeli Hususi İdaresi At Koşuları
Vali Hamit Oskay’ın himayelerinde İzmit Tayyare Meydanı’nda saat 15’te başladı. Birinci tay koşusu: Beş atın katıldığı 1400 metre mesafeli koşuda birinciliği Sülek, ikinciliği Aktay, üçüncülüğü Derviş aldı. Birinciye 125, ikinciye 30, üçüncüye 1lira ikramiye verilmiştir. Halkevi Koşusu (ikinci yarış) 2200 metre mesafeli koşuda birinciliği Ceylan, ikinciliği Hergün, üçüncülüğü Coşkun kazandılar. Birinciye 100, ikinciye 25, üçüncüye 10 lira ikramiye verilmiştir. Kocaeli Koşusu (üçüncü koşu) 3000 metre mesefeli koşuda birinciliği Nermin, ikinciliği Sarkuş, üçüncülüğü Kırat kazandı. Birinciye 125, ikinciye 25, üçüncüye 15 lira mükafat verilmiştir.
17 Mayıs 1936 Pazar, Adapazarı İlkbahar At Koşuları
Nazmi Oğuz’un Akyeşilli tayı birinciliği kazanmıştır.
6 Eylül 1936 Pazar Hususi İdare At Koşuları
6 Eylül 1936 Pazar günü Kocaeli İlbayı Hamit Oskay ve Hususi İdare tarafından İzmit’te Tayyare Meydanı’nda yaptırılacak At Koşuları Programı’na göre; Tay Koşusu, üç yaşında hiç koşu kazanmamış yerli yarım kan Arap ve halis kan Arap at dişi taylara mahsustur. İkramiyesi 170 liradır. Birinciye 125, ikinciye 30, üçüncüye 15 liradır. Duhuliyesi 5 liradır. Sıklet 56 kilodur. Mesafesi 1400 metredir. Halkevleri Koşusu, dört ve daha yukarı yaşta hiç koşu kazanmamış ve yalnız Kocaeli Mıntıkası dahilinde doğmuş ve yetişmiş, yerli yarım kan Arap ve halis kan Arap at ve kısraklara mahsustur. İkramiyesi 135 liradır. Birinciye 188, ikinciye 25, üçüncüye 10 liradır. Duhuliyesi 4 liradır. Sıklet dört yaşındakiler 58 kilo, 5 ve daha yukarı yaştakilere 60 kilo. Mesafesi 2200 metredir. Kocaeli Koşusu, dört daha yukarı yaştaki yerli yarım kan Arap ve halis kan Arap at ve kısraklara mahsustur. İkramiyesi 165 liradır. Birinciye 125 lira, ikinciye 25, üçüncüye 15 liradır. Giriş 6 liradır. Ağırlık: Dört yaşındakilere 58 kilo, beş ve daha yukarı yaştakiler 60 kilo taşıyacaklardır. 1936 yılı yarışlarında kazandığı ikramiye yekûnu 300 liraya kadar (300 lira dahil) olanlara üçer kilo, 500 liraya kadar olanlara (500 dahil) dört kilo, 800 liraya kadar olanlara (800 dahil) beş kilo, daha fazla ikramiye alanlara altı kilo sıklet eklenir. Mesafesi 3000 metredir.
Umumi Şerait
6 Eylül 1936 Pazar, Kocaeli Hususi İdare At Koşuları
İlimiz İdare-i Hususiye Koşusu 13 atın katılımıyla Tayyare Meydanı’nda binlerce kişilik halk huzurunda 6 Eylül Pazar günü yapıldı. Koşuda Korgeneral Nazmi, Tüm General Mürsel Bakü ve Amiral Mehmet Ali bulunmakta idi. Tay Koşusu (Birinci Koşu) Saat
14.30 da Halkevi Muzıkası İstiklal Marşı’nı çaldıktan sonra birinci tay koşusu için beş tay meydana çıktı. Bu koşuya girecek taylar hiç koşu kazanmamış yerli atlar olup ve koşacakları mesafe de 1400 metre idi. Atlar hazırlandı. Bahsi müşterekler hararetli oldu. Tam saat 15’te atlar koşmaya başladı. Uğur birinci, Karabulut ikinci, Türkmen üçüncü geldi. Halkevi Koşusu (İkinci Koşu) Saat 15.30’da başlayan 2200 metre mesafelik Halkevi Koşu’suna üç at iştirak etti, Selim birinci, Aktaş ikinci, Suzan üçüncü geldi. Kocaeli Koşusu (Üçüncü Koşu) Beş atın yarıştığı 3000 metre mesafeli heyecanlı geçen koşuda birinci Alceylan, ikinci Mebruk, üçüncü Sedail gelmiştir. Senenin son koşusu saat 16.30’da ikmal edilmiştir.
22 Ağustos 1937 Kocaeli Hususi İdare At Koşuları
Pazar günü Kocaeli İlbayı Hamit Oskay’ın korumalarında Vilayet İdare-i Hususiyesi tarafından Tayyare Meydanı’nda düzenlenen at koşuları çok heyecanlı olmuş; İlk üç dereceye girenler mükafatlarını almışlardır. Koşu meydanında her sene olduğu gibi tribünler yapılarak halkın istirahati temin edilmiştir. Bu sene intizama geçen senelerden daha ziyade riayet edilmiş, ufacık bile olsun hadise çıkmamıştır. Saat 13’ten itibaren şehir bandosu ile halk meydana gitmeye başlamış, binlerce kişi gelmiştir. Saat 14.30’da bando İstiklal Marşı’nı çalmış, bahsi müşterek için tay koşusuna iştirak edecek hayvanlar meydana çıkarılmıştır.
1400 metre mesafeli tay koşusuna iki tay girmiştir.
15’te başlayan koşuda birinci İzmitli Hasan Salman’ın Şahin adlı doru iğdişi, ikinci Adapazarlı Ahmet Reşid’in Gökçe adlı kır erkek tayı. 2200 metre mesafeli ikinci koşuya beş tay girmiş, birinci Gebzeli Seyit Ahmet’in Doğan’ı, ikinci İzmitli Kara Tenin Küçük Tayyarı, Üçüncü İzmitli Yusuf’un Ceylan’ı gelmiştir. 3000 metre mesafeli üçüncü koşuya dört at iştirak etti. Birinci Adapazarlı Ahmet Coşkun’un Mebrukesi, ikinci Ahmet Kızılat’ın Bulut’u, üçüncü İzmitli Rifat Özel’in Neriman’ı gelmiştir.
29 Ağustos 1937 Pazar Yüksek Yarış Islah Encümeni At Koşuları
Atatürk’ün esirgemelerinde İsmet İnönü’nün başkanlıklarında, Yüksek Yarış Islah Encümeni namına 29 Ağustos 1937 Pazar günü İzmit’te Tayyare Meydanı’nda yapılacak At Koşuları Programı’na göre; Birinci Koşu: İzmit Vilayeti mıntıkası dahilinde doğmuş ve yetişmiş, üç yaşında ve hiç koşu kazanmamış, yerli yarım kan İngiliz erkek ve dişi taylara mahsustur. İkinci koşu: Dört ve daha yukarı yaşta hiç koşu kazanmamış yerli yarım kan Arap ve halis kan Arap at ve kıraklara mahsustur. Üçüncü Koşu: Dört ve daha yukarı yaştaki yerli yarım kan Arap ve halis kan at ve kısraklara mahsustur. Dördüncü Koşu: Dört ve daha yukarı yaştaki ve koşu kazanmamış yerli yarım kan İngiliz at ve kısraklara mahsustur. 05.08.1939 günlü Marmara gazetesindeki Kocaeli Vilayeti’nden verilen ilana göre Kocaeli Vilayeti’nde 1939 yılında 20 Ağustos ve 27 Ağustos pazar günleri bir hafta ara ile İzmit Tayyare Meydanı’nda iki büyük at koşusu yapılacaktı.
20.08.1939 Pazar Hususi İdare At Koşuları
“Vilayetimizde 20.08.1939 Pazar gününde ve Vali Ziya Tekeli riyasetinde Hususi İdare namına İzmit Tayyare Meydanı’nda at koşuları yapılacaktır. Hususi İdare Namına olan birinci tay koşusuna hiç koşu kazanmamış ve halis kan Arap tayları girecektir. Birinciye 90 lira verilecektir. İkinci Halkevi koşusuna dört ve daha yukarı yaşta hiç koşu kazanmamış halis Arap hayvanları girecektir. Birinciye 70 lira verilecektir. Üçüncü Kocaeli koşusuna dört veya yukarı yaşta yarım kan halis kan Arap hayvanları girecektir. Birinciye 90 lira verilecektir. Bu koşulara kayıt 15.08. 1939’da başlanacak, 17.08.1939’da bitecektir. Tafsilat almak isteyenler Vilayet Veteriner Müdürlüğü ve kazalar veteriner idaresine müracaat etmeleri”. Pazar günü binlerce meraklının doldurduğu Tayyare Meydanı’nda mevsimin ilk at koşuları yapıldı. İlk yarış 1400 metre mesafede yarım kan ve halis kan Arap taylar arasındaydı. Birinciliği Ahmet Kesebir’in Nebile isimli tayı kazanarak 90 lira mükafat aldı. İkinci Hüseyin Kuleli’nin Meraklı isimli tayı oldu. İkinci Yarış Halkevi Koşusu, yarımkan ve halis kan Arap atları arasında tertip edilmişti. Beş atın katıldığı 2200 metre mesafelik yarışta birinciliği Rasim Meral’in Ceylan isimli atı kazanarak 90 lira mükafat aldı. Halil Özkan’ın Sevim isimli kısrağı ikinci oldu. Üçüncü yarış Kocaeli Koşusu: dört ve daha yukarı yaştaki yarım ve halis kan at ve kısraklara mahsustu. Mesafesi 3000 metre olan bu koşuya 3 at iştirak etti. Birinciliği Ahmet Kesebir’in Ejder’i, İkinciliği Hasan Alp’in Burnaz’ı aldı. Yarışlara önümüzdeki pazar günü devam edilecektir.
27 Ağustos 1939 Pazar Yarış ve Islah Encümeni At Koşuları
“Reisicumhur İsmet İnönü’nün himayesi’nde Başvekil Dr. Refik Saydam’ın Riyaseti’nde 27 Ağustos 1939 Pazar günü İzmit’te Tayyare Meydanı’nda at koşuları yapılacaktır. Birinci koşu İzmit Vilayeti mıntıkası dahilinde doğmuş ve yetişmiş, üç yaşında ve hiç koşu kazanmamış, yerli yarımkan İngiliz erkek ve dişi taylara mahsustur. Birinciye 225 lira ile bu koşunun duhuliyesinin hepsi verilecektir. İkinci koşu 4 ve daha yukarı yaşta ve hiç koşu kazanmamış, yarım kan Arap ve halis kan Arap at ve kısraklara mahsustur. Birinciye 180 lira verilecektir. Üçüncü koşu 4 ve yukarı yaştaki halis kan Arap at ve kısraklara mahsustur. Bu koşu handikap koşusu olup birinciye 200 lira verilecektir. Dördüncü koşu 4 ve daha yukarı yaşta ve bu sene zarfında koşu kazanmamış yerli yarım kan İngiliz at ve kısraklara mahsustur. Birinciye 245 lira verilecektir. Kayıt 22.08. 1939 günü başlayarak 24.08.1939 günü kapanacaktır. Handikap koşusunun kayıt muamelesi koşudan 6 gün evvel kapanacaktır. Fazla tafsilat için Veteriner İdaresi’ne müracaat etmeleri ilan olunur.”
30.08.1939 günlü Marmara gazetesinin haberine göre, Yarış Islah Encümeni At Koşuları ilan edildiği gibi Hususi İdare’nin at koşularından sonraki hafta yapılmıştır. Yarışlar çok güzel ve heyecanlı olmuş, halk zevkle seyretmiştir. Yalnız Abdullah isimli cokey attan düşerek hafif surette yaralanmıştır. Birinci Koşu Tay Koşusu, Vilayet dahilinde yetişmiş yarım kan taylara mahsustu. 1400 metrelik mesafeyi Mehmet Gürses’in Elmas isimli dişi tayı kazandı. 285 lira mükafat aldı. Emin Altınay’ın Ceylan’ı ikinci geldi. İkinci Koşu yarım kan Arap atlarına mahsustu. 2000 metre mesafeli koşuyu Yusuf Sezer’in Ceylan’ı kazandı. 185 lira mükafat aldı. İkinciliği Halil Birlik’in Ceylan’ı aldı. 55 lira mükafat aldı. Üçünçü koşuda bir münakaşa oldu. 4 ve 2 numaralı hayvanlar dizgin boyu beraber geldiler. Hakem Heyeti 4 nolu Karakuş’un birinci addedilmesine karar verdi”.
İkinci Dünya Savaşı Kocaeli’de büyük organizasyonları engelledi. 21.11.1946 günlü Türk Yolu gazetesi “Haber aldığımıza göre İl Veteriner Müdürlüğü at yarışları için bütçeye tahsisat koymuştur. At yarışlarının tekrar başlaması halkımız tarafından çok arzu edilmektedir.” deniliyordu.
Atın halk, asker ve bürokralar tarafından binek hayvanı olarak kullanıldığı zamanlar sona erdi. Askeriyeden Süvari Sınıfı kaldırıldı. At artık atlı spor ve yarış için yetiştiriliyor. Kocaeli aygır deposu kaldırıldı. İldeki hara ve çiftlik sayısı eski kadar olmasa da Türkiye Jokey Kulübü’nün ve ‘şampiyon yarış atı’ sahiplerinin özel haraları bulunmaktadır. At yetiştiricileri ve yarış dünyasına Sadun Atığ, Fethi Atan gibi isimleri armağan eden Kocaeli’de, binicilik kulüpleri de faaliyettedir.
Türkiye’de programlı olarak tüm yıl boyunca at yarışları yapılan dokuz hipodromdan birisi 2013’te hizmete giren Kartepe İlçesi’ndeki Kocaeli Hipodromu’dur.
KAYNAKÇA
Cumhuriyet gazetesi, 08.09.1934, 05.08.1936; İzmit Sancağı 1330 Büdçesi ve Mecli-i Umumi; Islahı hayvanat kanunu, Resmi Ceride ile neşir ve ilânı: 29/V1/1926, Sayı: 407, No.904; Kocaeli Meclis-i Umumisi 1927 Zabıtnamesi, Vilayet Matbaası, İzmit, 1928.s. 41, 49, 228-236; Kocaeli Vilayeti 1938 Senesi Adi ve Fevkâlade Bütçesi, Ahmet Fevzi Basımevi, İzmit; Marmara gazetesi 05.08.1939 (ilan), (23 .08.1939, s3), (30.08.1939, s3); Türk Yolu gazetesi, (09.10.1935),
(25.09.1935), (13.05.1936), (27.05.1936), (09.09.1936), (05.08.1937),
(12.08.1937), (12.08.1937), (21 .11.1946).
Müzeyyen ÜNAL