Kurtuluş Savaşı yıllarının Kocaeli’deki tâli yani ikinci plandaki cephelerindendir. Başiskele ilçesinin şimdi mahalleleri olan Servetiye köylerinden isim almıştır (Cephe olarak adlandırılması Ali Üzmez’in yazdığı kitapladır). Samanlı Dağları’nın doğu eteklerindeki Geyve (Millî Mücadele karargâhı) ile Arifiye ve Sapanca üçgeninin İzmit Körfezi’nin güney yakasındaki devamı olan Derbent Bahçecik Değirmendere Karamürsel hattı yüzyıl önce yoğun çarpışmalara sahne olmuştur; Servetiye de o zamanki Bahçecik nahiyesinin çatışma alanlarından biridir (diğerleri Kadırga / Taş Ocakları, Panayır, Tartala / Böcekli). Başiskele yahut Bahçecik’in güney cephesi diyebileceğimiz Servetiye Mevzileri, aslına uygun projelendirilerek Kurtuluş Savaşı Siperleri adı altında günümüze taşınmıştır.

Servetiye Cephesi; Bahçecik’in Soğuksu Tepesi ile Silmenin (Simon’un) Sırt arasından başlayıp Servetiye Karşı köyünün Böcekhane ve Araboğulları Tepesi, Mevlüt Çavuş’un Tepe (Okul Tepesi), Hasanağalar ve Hüseyinağalar sırtlarına değin 7-8 kilometrelik bir güzergâhı kapsamaktaydı. Boy mevzilerinin kazıldığı ve atış mazgallarının oluşturulduğu Böcekhane ve Araboğulları sırtları ile Mevlüt Çavuş’un Tepe cephenin ağırlık merkezini oluşturmaktaydı. Yakın yerleşim yerlerinin (Servetiye Karşı, Servetiye Cami ve arkası köyler) Millî Güçleri (Kuvayımilliye) 5’li 10’lu gruplar halinde bu mevzilere dağıtılıyor ve azamî 150 kişilik bir milis gücünün ortalama 50-60 kadarı cephede dönüşümlü olarak yer alıyordu. Bu esnada Bahçecik nahiye merkezi Yunanlıların askerî karargâhı durumundaydı ve hem Türk mevzilerinin karşısındaki Soğuksu Tepe’de hem batıdaki Armutboğazı sırtlarında Yunan mevzileri bulunmaktaydı; Bahçecik, Döngel, Yuvacık tarafından bölgeye giden yollar da Yunanlıların kontrolü altındaydı.

Kurtuluş Savaşı’nda Kocaeli Bölgesinde kurulan ve gönüllülerin oluşturduğu onlarca savaş birliğinden biri olan Servetiye Millî Müfrezesi’nin ve Servetiye Cephesi dahil olmak üzere Başiskele’nin güney havalisinin milis kumandanı Mahmut Nedim Bey’di. Karahasanoğulları’ndan Hacı Halil’in oğlu olan Mahmut Nedim (Erdem), Geyve’deki Kuvayımilliye Kumandanlığı ile yöre arasındaki mekik dokuduğu ve başka önemli vazifeler de üstlendiği için Soytarı Mustafa Efendi diye bilinen Mustafa Çavuş (Tarı) Servetiye Cephesi’nde kumandan vekilliği yapmıştır. Bayraktar Çavuş, Kadem Çavuş (Duran), Şalambar Mehmet Çavuş (Şener), Ali Çavuş (Biçer), Mecit Çavuş (Karaaslan), Hüseyin Çavuş (Kartal), Bakırcı Ahmet (Aktürk), Çolak Mustafa (Kolaylı), Aksığınlı Reşit Usta ile Memiş ve Nuri Ağa gibi isimlerin de cephede takım komutanlığı yaptığı bilinmektedir. Kuvayımilliye Komutanlığı ile Kocaeli Menzil Teşkilatı, zaman zaman cephenin Gökbayrak Cemal Bey, Halit Molla (Akın) ve Kara Fatma (Seher) gibi kahramanlarla takviyesini sağlamıştır.

Ağustos 1920’de bir Yunan taburunun Kullar Çuhane’ye, Seymen açıklarındaki Kılkış Zırhlısı eşliğinde takviyeli bir taburunun da Bahçecik’e yerleşmesiyle Servetiye Cephesi’nin oluşumu paraleldir. Zira Yunan işgalindeki Bahçecik’in Ermeni muhtarı, silahların toplanması için Servetiye’ye gönderilince köy halkınca savaş kararı alınacaktır. 10-11 ay sürecek sürecek olan bu mücadelede 2’si büyük 7-8 Yunan saldırısı püskürtülecektir. Bu esnada Bahçecik, Ovacık/Yuvacık ve Arslanbey Ermenilerinden 300 kişilik bir milis gücü de Yunanlılarla beraber hareket edecektir. Bahçecik Suiçmez Yolu üzerinden Servetiye’ye ilerleyen İngiliz destekli Yunan keşif birliğine yapılan ilk baskında ciddi zayiat verdirilmiş hatta İngiliz ve Yunan komutanlarının öldürülmesiyle kısmî bir şok yaşatılmıştır. Ağustos sonlarındaki bu müsademeden (çatışma) sonraki günlerde Yunan birlikleri taarruzlarla Mevlüt Çavuş’un Tepe’ye dek kontrolü sağladılarsa da çevre köylerden gelen takviyelerle bu saldırılar Servetiye Cephesi milislerince püskürtülmüştür. Eylül ayı ortalarında İngiliz keşif uçaklarının verdiği bilgiler doğrultusunda sahildeki Yunan Zırhlısı’ndan atılan toplarla Servetiye Tepeleri dövülmüş, bu arada Seymen İskelesi üzerinden de Bahçecik’teki Yunan askerleri takviye edilmiştir. Buna mukabil Geyve’deki Kuvayımilliye Komutanlığı, İznik taraflarındaki Gökbayrak Taburu’nun kumandanı Cemal Bey’i bir top ve mühimmatla birlikte Servetiye’ye göndermiş, Duadüzü Mevkiine konuşlandırılan topun attığı mermilerle Bahçecik Esentepe’deki (eski adı Maşatlık) Yunan askerlerine sürpriz zayiat verdirilmiştir. Sonrasındaki Yunan saldırılarıyla cephedeki gönüllülerden birçok şehit verilmesine hatta şehitlerin defninin bile Yunan savaş gemisinden atılan toplar nedeniyle yapılamamasına rağmen Servetiye Cephesi’ndeki direniş kırılamamıştır.

Kış aylarında, Değirmendere ve Gölcük sırtlarında Millî Mücadele öncülüğü yapan Zobuoğlu Hasan Bey’in aracılığıyla Servetiyelilerle Yunanlılar arasında 3 maddelik bir ateşkes tesis edilmiş ve Döşeme/ Nüzhetiye – Hamidiye köyleri üzerinden Servetiye Cephesi’ne cephane takviyesi yapılmıştı. İnönü Muharebeleri nedeniyle bölgedeki birliklerinin bir kısmını deniz yoluyla Mudanya’ya ve oradan da iç kısımlara sevkeden Yunanlılara Nisan ayından itibaren İzmit Körfezi ve Sapanca Gölü çevresindeki Millî Müfrezelerce yıpratma savaşı başlatılmıştır. Haziran ayında ova savaşları şeklinde yoğunlaşan harekâtlarla Adapazarı (21 Haziran), Sapanca (22 Haziran), İzmit (28 Haziran) ve Başiskele (29 Haziran), Karamürsel (4 Temmuz) peşpeşe düşman işgalinden kurtarılmıştır. İzmit’in Kurtuluşunun ertesinde Değirmendere ve Servetiye Müfrezeleri ile Döşeme›deki Karamürsel Taburu’na bağlı bölük Karamürsel Kaymakamı Safiyüddin Bey komutasında Bahçecik merkezdeki Yunan kuvvetlerine güçlerine taarruz etmiş ve kurşun kurşuna 2 saatlik bir muharebeden sonra Çarşamba sabahı 11:15 gibi düşman askerinden temizlenmiştir. Yunan kuvvetlerinin bir kısmı Bahçecik’teki Ermeniler ve Yeniköy’deki Rumlarla birlikte Seymen’den deniz yoluyla tahliye olmuş, Değirmendere taraflarına ilerleyen diğer kısmı da birkaç gün zarfında etkisiz hale getirilmiştir. Bahçecik Savaşı’nda Yunanlıların 600-700 telefat ve 84’ü subay olmak üzere 1725 esir verdikleri kaydedilmektedir ki bu derece yüksek olması Sapanca ve İzmit hatlarındaki Yunan kuvvetlerinin de Bahçecik civarında birleşmesinden kaynaklanmıştır. Kocaeli’de Yunanlılara karşı ilk toplu halk direnişi sayılan Servetiye Cephesi’nde çarpışanların ancak Servetiye Müfrezesi’nde yer alıp başka yerlerin de kurtarılması için savaşanları İstiklâl Madalyası’yla taltif edilmişlerdir. Fakat köy halkının Kuvayımilliye güçleriyle iş birliği halinde sergilediği örnek mücadele zamanla kitap, sempozyum, tiyatro, park ve müze gibi değişik faaliyetlere konu olmuştur. Mülkiye başmüfettişi Ali Üzmez’in yöreden derledikleriyle birlikte kaleme aldığı ve 2005’le 2011 yılları arasında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nce 4 baskı halinde yayınlanan Servetiye Cephesi kitabı zamanla senaryolaşarak aynı isimli bir tiyatro oyununa kaynak teşkil etmiştir. 2012 yılında Büyükşehir Belediyesi ile Başiskele Belediyesi ve Kaymakamlığı birlikteliğiyle Servetiye Cami köyüne Tek Kurşun Anıtı, Müze ve Köy Konağı yapılmıştır. Mermi çekirdeğinin ikiye ayrılmış hali görünümündeki anıtın iç kısmında Servetiye Cephesi’nde yaşananlar özetlenmiş ve savaşta yer alanların isimleri sıralanmıştır. Müzede ise Kurtuluş Savaşı’na ait silah, araç ve gereçler ile yöresel kültüre ait eşyalar, muhtelif malzemeler, yazılı ve görsel materyaller sergilenmektedir. Köy konağı olarak kullanılan ikinci katta da muhtarlık ve çok amaçlı toplantı alanı kısımları bulunmaktadır.

Yine 2012 yılında Bahçecik merkezli sivil toplum kuruluşlarının kılavuzluğunda İzmit Belediyesi ile Gölcük Orman İşletme Müdürlüğü işbirliğince tarihsel hatlara sadık kalınarak ve bölgedeki ağaçlar kullanılarak yapılan 60 metre dikey, sağlı sollu 30’ar metre de yatay olmak üzere toplam 120 metrelik ‘T’ şeklinde inşa edilen Kurtuluş Savaşı Siperleri, yanındaki ormaniçi mesire alanıyla (Servetiye Karşı) halkın hizmetine kazandırılmıştır. Servetiye Cephesi KBB tarafından gelenekselleştirilen uluslararası sempozyumlardan VI’ncısına (2019) milli mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu adıyla konu olmuştur. 2020 yılında ilçede Servetiye Cephesi Anadolu Lisesi adıyla bir de okul açılmıştır.

KAYNAKÇA

Ali Üzmez, Milli Mücadele’de Servetiye Cephesi, İzmit 2008, s. 6067 ve 117-144; Süleyman Pekin Murat Bayram, Bahçecik Tarihi, Ankara 2011, s. 205-259; Dursun Ali Akbulut, “Süreli Yayınlarda İzmit’in İşgalden Kurtuluşu (28 Haziran 1921)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Kocaeli 2015, s. 1441 ve 1449-1451; “Milli Mücadelede Servetiye Savunması” (https://basiskelegezi.com); “Servetiye Cephesi’nin Kahramanca Savunmasını Canlı Tutan Müze” (https://www.anadolugezirehberi.com).

Süleyman PEKİN