Akademisyen
Atilla Çetin, 1 Mart 1941 tarihinde Mehmet Tevfik Bey ile Ferhunde Hanım’ın ilk çocuğu olarak İstanbul’un Beykoz ilçesinde dünyaya geldi. Babası Mehmet Tevfik Çetin Adapazarı’nın yerlisi; annesi Ferhunde Hanım ise Kocaeli’nin Kandıra ilçesindendir. Atilla Çetin’in Aylin ve Kadriye Tülin isimde iki kız kardeşi vardı. Bunlardan Kadriye Tülin küçük yaşta Malatya-Pütürge’de vefat etmiş; Aylin Çetin ise halen hayatta olup ölümüne kadar Atilla Çetin Hoca ile beraber yaşamıştır. Babasının memuriyeti sebebi ile hayatının ilk yılları Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde geçen Atilla Çetin, ilkokula 1948 yılında Tokat Turhal’da başlamış; Sivas-Sümer ve Kandıra-Akçakoca ilçelerinde eğitimine devam ettikten sonra ilkokulu Sakarya’nın Akyazı ilçesinde 1954 yılında tamamlamıştır. Ortaokulu ise Malatya’nın Pütürge ilçesinde bitirmiştir. Ailenin Bursa’ya taşınması ile birlikte 1961 yılında Bursa Erkek Lisesi’nden mezun olmuştur. Eğitimini, akademiye Hakkı Dursun Yıldız, Cahit Bilim, Birol Emil gibi isimleri kazandıran Çapa Yüksek Öğretmen Okulunda yatılı olarak sürdürmüştür. Aynı dönemde İstanbul Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümüne de devam eden Atilla Çetin 1966 yılında bu okulun Yakınçağ Kürsüsünden mezun olmuştur. Üniversite mezuniyeti sonrası mecburi hizmetini tamamlamak üzere Kars Alparslan Lisesi’nde göreve başlayan Çetin, 1966-1968 yılları arasında öğretmenlik mesleğini icra etmiştir. Askerliğini tamamladıktan sonra Siirt’e tayin edilmesi üzerine bu görevine ailevi nedenlerle gidememiş ve İstanbul’da kalmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşiv Müdürü Mithat Sertoğlu’nun desteği ile arşivde “Eski Metinler Telhisçisi” unvanı ile çalışmaya başlamış ve ilk görev yeri Yıldız Arşivi olmuştur.
Arşivde çalışmaya başlaması Atilla Çetin’in hayatında bir dönüm noktası olmuş ve akademik hayata geçişi de bu vesile ile gerçekleşmiştir. Arşiv müdürü Mithat Sertoğlu’nun teşvik ve önerisi ile 1971 yılında “Arşivcilik Stajı” için Fransa’ya gönderilmiştir. Burada hem Fransızcasını geliştirmiş hem de dünyanın farklı ülkelerinden meslektaşları ile dostluklar tesis etmiştir. Paris’te bulunduğu süre içerisinde Uluslararası Arşiv Teknik Stajını ve Arşiv Malzemelerinin Restorasyonu Stajını başarıyla tamamlamıştır.
Türkiye’ye dönüşünden sonra arşivdeki vazifesine devam eden Çetin bir süre sonra Teknik İşler Şube Müdürü olmuş ve “Hazine-i Hassa Nezareti Evrakı”nın ilk tasnifini yapmak da kendisine nasip olmuştur. İlk yayınlarını bu yıllarda çıkaran Atilla Çetin, en önemli yayınlarından olan “Başbakanlık Arşivi Kılavuzu”nu da aynı süreçte tamamlamıştır. Bu yayını 1985 yılında İtalyanca olarak Roma’da da basılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde şube müdürü, genel müdür yardımcısı görevlerini yürüten Atilla Çetin, 1980 yılında kısa bir süre Genel Müdür Vekilliği görevini de ifa etmiştir. Arşiv ile ilgili yayınlarına da bir taraftan devam eden Çetin’in “Arşiv Belgelerinin Restorasyonu” başlıklı raporu Kültür Bakanlığı tarafından basılmıştır.
Arşivde görev yapan personelin arşiv belgelerinden kişisel yayın yapmasının yasaklanması ile başlayan süreçte; yaptığı yayınlar sebebiyle hakkında soruşturma açılmış ve 3 Kasım 1981 tarihinde arşivdeki görevinden istifa etmek zorunda kalmıştır. Bu ayrılık Çetin’e farklı bir dünyanın kapılarını açmış ve basında çalışmaya başlamıştır. Işın Demirkent’in referansı ile Dünya gazetesinde arşiv sorumlusu olarak işe başlasa da kütüphanesi ve çalışma imkânları bakımından tercih ettiği Tercüman gazetesine geçmiş ve burada arşiv müdürlüğü yaptığı gibi çeşitli konularda yazıları da yayınlanmıştır.
Hayatının her döneminde zorluklar, inişler çıkışlar yaşadığı gibi Atilla Çetin’in üniversiteye öğretim üyesi olarak başlaması da oldukça meşakkatli olmuştur. 1971 yılında İstanbul Üniversitesi Yakınçağ Kürsüsünde doktoraya kabul edilen Çetin, doktora danışmanlığını yürüten hocalarının vefat, emeklilik ve tayin gibi sebeplerle üniversiteden ayrılmaları sebebiyle uzun süre tezini bitirememiştir. 1971’de başladığı doktorayı 1987 yılında “Tunuslu Hayreddin Paşa” başlıklı tezi ile Doç. Dr. Kemal Beydilli’nin danışmanlığında tamamlayabilmiştir. Hemen ardından doçentlik için başvurusunu yapmış ve 1988 yılında doçent unvanını almıştır. Atilla Çetin’in öğretim üyeliğine geçişi ise 1995 yılında mümkün olabilmiş ve bu tarihte Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde göreve başlamıştır. 16 Temmuz 1996 tarihinde ise Yakınçağ Anabilim Dalı Profesörü olan Atilla Çetin, 1 Mart 2008 tarihinde emekli olana kadar bu görevi sürdürmüştür. Emekliliği esnasında da bilimsel çalışmalarına devam eden Atilla Çetin, 4 Haziran 2015 tarihinde diyabet rahatsızlığı sebebiyle hayatını kaybetmiş ve İzmit Kent mezarlığında ebediyete uğurlanmıştır.
Atilla Çetin, Sakarya Üniversitesi’nde görev yaptığı süre zarfında, lisans, yüksek lisans ve doktora dersleri vermiş ve her öğrencisinde derin etkiler bırakmıştır. Yürüttüğü derslere bakıldığında; Osmanlı Paleografyası ve Diplomatikası, Tarih Metodolojisi, Arşiv Belgeleri, Yakınçağ Tarihi Kaynakları, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da Osmanlı Yönetimi, Osmanlı Devleti’nin İdari Yapısı ve Eyalet Yönetimi gibi dersler dikkat çekmektedir.
Yürüttüğü dersler ve yönettiği tezlerle, ilmi birikim ve tecrübesini yeni kuşaklara aktaran Atilla Çetin, hayatına sığdırdığı farklılıklarla da renkli bir kişilik olarak hafızalarda yer etmiştir. Nüktedan ve açık sözlü kişiliği, hayata dair detaylı hatıraları ile onu tanıyanlar ve öğrencileri arasında çok sevilmiş ve yaşayan tarih olarak tanımlanmıştır. Atilla Çetin, Sakarya Üniversitesi’nde görev yaptığı süre zarfında 19 yüksek lisans danışmanlığı yaparak, hazırlattığı tezler marifeti ile de Sakarya ve Kocaeli tarihine ilişkin çok değerli birikimlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Prof. Dr. Atilla Çetin, Kocaeli ve Sakarya’yı konu alan hatırı sayılır düzeyde araştırmalar yaparak bölge tarihine önemli katkılar yapmıştır. Bölge tarihi dışındaki yayınları da oldukça dikkat çekici olan Çetin, kısa sayılabilecek akademik hayatına sığdırdığı çok sayıdaki yayınıyla da dikkatleri üzerine çekmiştir. 18 kitap, 231 makale/tebliğ, 44 ansiklopedi maddesi, 46 kitap tanıtımı, 4 kitap çevirisi ve 65 köşe yazısı kaleme alan Atilla Çetin, geriye muazzam bir bilgi birikimi bırakmıştır. Atilla Çetin’in yayınlarından bir kısmı seçme olarak aşağıda verilmiştir:
Kitapları: Arşiv Notları, Başbakanlık Arşiv Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1976; Sultan II. Abdülhamid: Devlet ve Memleket Görüşlerim, Çığır Yayınları, İstanbul 1977; Arşiv Belgelerinin Restorasyonu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1977; Başbakanlık Arşivi Kılavuzu, Enderun Kitapevi, İstanbul 1979; II. Meşrutiyet Döneminde Arşivlerimize Ait Belgeler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1985; Tunuslu Hayreddin Paşa, Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, Ankara 1988; Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır Valiliği, Fatih Ofset, İstanbul 1988; Kocaeli Tarihinden Sayfalar, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İzmit 2000; Kandıra Temettuat Defterleri, İzmit 2008; Eşkıyalıktan Devlet Adamlığına Kandıralı Mehmed Paşa, İzmit 2012. Makaleleri: “Fransa Arşivleri ve Arşivcilik”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXVI/3, Ankara 1977, s. 235-268; “Arşiv Terimleri ve Deyimleri”, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara 1978, s. 351-394; “Kütüphanecilik Tarihimize Ait Belgeler I”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXVII/I, Ankara 1978, s. 27-32; “Başbakanlık Arşivi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 1/4, Şubat 1980, s. 68-91; “Romanya’da Bulunan Osmanlı Arşiv Malzemeleri, Yayınları ve Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2/9, Aralık 1980, s. 248248; “Kandıra Tarihine Ait Belgeler II”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 126/Haziran 1997, s. 11-14; “İzmit Tersanesi”, Tarih ve Medeniyet, 45/Aralık 1997, s. 4849; “Kefken Tersanesi”, Tarih ve Medeniyet, 57/Aralık 1998, s. 46-47; “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, s. 66, Haziran 1992, s. 34-43; “Garp Ocaklarında Türk Varlığı”, Türkler, C. IX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 926-935.
KAYNAKÇA
www.tez.yok.gov.tr; Aylin Çetin, “Ağabeyim Atilla Çetin”, Prof. Dr. Atilla Çetin’e Armağan, Adapazarı 2016; Aylin Çetin, Atilla Çetin, Ferhunde Çetin Annemize Armağan, İzmit 2015; https://islamansiklopedisi.org.tr/muellif/atilla-cetin; Milliyet gazetesi, 26.11.1988, s. 7; Turgut Subaşı, “Prof. Dr. Atilla Çetin’in Hayatı ve Eserleri”, Prof.Dr. Atilla Çetin’e Armağan, Adapazarı 2016; Yahya Aydın, Ümit Başak, Tarihçilik Mesleğinde 40 Yıl: Üstadımız Atilla Çetin, Hayatı, Anıları, Eserleri, İzmit 2005.
Refik ARIKAN