İzmit’te Bir Konak

İzmit’te 19. yüzyılın sonlarından günümüze ulaşmış en önemli sivil mimarlık örneklerinden olan Selim Sırrı Paşa Konağı, Hacı Hasan Mahallesi -Yukarıpazar Mevkii’ndeSelim Sırrı Paşa Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Tanımı yapılan bu bölge, konağın inşa edildiği yıllarda İzmit’in en seçkin yaşam alanları arasında gösterilmektedir. Konumu itibariyle İzmit Kentsel Sit Alanı içerisinde kalan konak, 1979 yılında taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.

Konak, 1887-1895 yılları arasında İzmit Mutasarrafı olan Selim Sırrı Paşa (1851-1924) tarafından 1891-1892 yılları arasında inşa ettirilmiştir. Selim Sırrı Paşa’nın 1924 yılında burada vefat etmesinden sonra 1930 yılına kadar aynı ailenin mülkü olarak kalan konak, 2002 yılında geçirdiği yangından sonra harap duruma gelmiştir. 2007 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından kamulaştırılmış, 2009-2012 yılları arasında tamamlanan restorasyonunun ardından konak-müze olarak düzenlenmiştir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Sırrı Paşa Konağı restorasyonu ile “Tarihi Kentler Birliği 2011 Uygulama Ödülü” nü kazanmıştır. Konak aynı zamanda, İzmit Belediyesi tarafından yürütülen Tarih Koridoru projesi kapsamındadır.

Selim Sırrı Paşa, konağının planını da bizzat kendisi yapmıştır. İzmit Körfezi’ne hâkim eğimli bir yamaç üzerinde bulunan dört katlı konak; geleneksel Osmanlı konut mimarisi çerçevesinde doğusu haremlik, batısı selamlık olacak biçimde zemin ve birinci katları iç sofalı plan tipinde tasarlanmıştır. Bu katlarda yer alan mekânlar, sofa etrafına yerleştirilmiştir. Son iki katı, selamlık bölümü içerisinde kalan iki oda ve depoların bulunduğu basık bir ara kat ve ahşap direkli sundurmalı çatı katı (cihannüma) oluşturmaktadır.

Konak, zemin katı kâgir, üst katları tuğla dolgulu ahşap karkas (taşıyıcı) sistemde inşa edilmiştir. Zemin ve birinci katların dış yüzeyleri sıvalı, ara kat ve çatı katı dışta yalı baskı kaplamalıdır. İç duvarlara, bağdadi olarak adlandırılan, ahşap üzerine 1-2 cm genişliğinde çıtaların çakılarak sıvandığı sıva tekniği uygulanmıştır. Zeminler ahşaptır. Yapıda Guichard Frere damgalı Marsilya üretimi tuğla ve kiremitler kullanılmıştır.

Konağın ana girişi güneydedir. Giriş sofasında bulunan merdivenlerden birinci katın haremlik ve selamlık kısımlarına ulaşılmaktadır. Ayrıca batı ve doğu cephelere selamlık ve haremlik kısımlarının mutfaklarına açılan ayrı girişler de yapılmıştır.

Asıl girişin bulunduğu güney cephe, konağın mimari özelliklerini dışa yansıtan özenli bir tasarıma sahiptir. Asıl katları oluşturan zemin ve birinci katlar, geniş bir saçakla üst katlardan ayrılmaktadır. Zemin katın köşe kısımları kesme taş, yuvarlak kemerli pencereleri tuğla kaplamalarla hareketlendirilmişken, birinci katın köşe kısımlarında yüzeyleri yivli ahşap duvara gömülü sütunlara (plastır) yer verilmiştir. Cephenin iç mekân kurgusuna uygun biçimde öne çekilen orta kısımda, giriş sahanlığının üzeri balkonla kapatılmıştır. Bu bölüm, dönem mimarisinde de sıkça tercih edilen üç açıklıklı düzendedir. Doğu, batı ve güneyde terasla çevrili olan çatı katı, yuvarlak kemerli pencereli, ahşap kepenkli, saçaklı kırma çatılıdır.

Konağın batı cephesinde zemin kat cephe düzeni, bahçe giriş kapısına doğru uzanan tek katlı birimde de devam ettirilmiştir. Burasının orijinal tasarımda ana mutfak ve müştemilat kısımlarını içerdiği tahmin edilmektedir. Sırrı Paşa Konağı’nı çevreleyen istinat duvarları üzerinde sokak yönüne yerleştirilen Antik dönem heykel ve mimari plastik parçaları, İzmit’te ilk müzecilik-sergileme örneği olarak kabul edilmektedir. Konağın, mimari programı kadar süsleme programı da önem taşımaktadır. Özellikle zemin ve birinci katlarda yoğunluk kazanan duvar resimleri, bu dönemde başkent olan İstanbul’da inşa edilen yapılarda karşılaşılan duvar resimleriyle aynı kalitededir. Sıva üzerine astar sürülerek yağlıboya ve kalemişi tekniklerinin kullanıldığı resimlerin, İzmit Kasr-ı Hümayun’u tavan resimlerini yapan ressamlar ya da Dolmabahçe Sarayı’nın restorasyonu için Rusya’dan gelen ressamlar tarafından yapıldıkları yönünde görüşler bulunmaktadır.

Konu ve üslup açısından bunların Avrupalı bir ressam tarafından yapılmış olması da ihtimal dahilindedir.

Konağın bezemeleri ile dikkat çeken mekânlarının başında, kabul salonunun tavanı ile girişteki sofanın tavanı gelmektedir. Bunların içeriğini genel olarak 19. yüzyılda Osmanlı mimarlık ve süsleme sanatının ana karakterini oluşturan Avrupai Barok ve Rokoko tarzında bitkisel ve geometrik kompozisyonlarla manzara resimleri oluşturmaktadır. Tavanlarla kıyaslandığında duvarlarda daha yalın bir bezeme söz konusudur. Aralarda geniş bordürlerle dikdörtgen panolara ayrılan duvar yüzeylerinde; krem ve bej rengi zemin üzerine pastel tonlarında üç boyutlu boyanan vazo içerisinde çiçek buketleri dışında dönemin süsleme karakterine uygun rumi ve palmetler ile C ve S kıvrımlarının kullanıldığı bezeme kurguları hâkimdir. Konağın bezemeleri arasında, altın yaldızlı çerçevelerle daha ihtişamlı bir görünüme kavuşturulan tavanlardaki pano içlerinde yer verilen Avrupai özellikte kentsel ve manzara resimleri oldukça önemlidir.

KAYNAKÇA

T. Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli, 2011; N. Erdoğan-M. Özbayraktar-S. Ayyıldız, Tarihi İzmit Kent Merkezi Geleneksel Konutları, İstanbul, 2011; Y. Karadeniz, “Selim Sırrı Paşa Konağı Bezemeleri”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi – Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, Kocaeli 2018, 2132-2140; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Tarihi Mekânlar Müdürlüğü, KUDEB, “İzmit Sırrı Paşa Konağı Restorasyonu”, https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-file/23356;A. Oral, (Haz.), Kocaeli Tarih ve Rehberi, İstanbul 2007; A. Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul 1981; A. Narman, İzmit Kapanca’da Sırrı Paşa Konağı Koruma ve Değerlendirmesi, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001; C. Nemlioğlu, “Kocaeli’nin Zarif Yapısı “Sırrı Paşa Konağı’nın Osmanlı Konak Mimarisindeki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Kocaeli 2016, 1731-1737; G. Renda, “Anadolu ve Rumeli’de Duvar Resimleri”, Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi”, C.I, Ankara, bty, 64-78; R. Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, İzmit 1945.

Şennur KAYA