İzmit’te Bir Cadde

İzmit’in geleneksel tarihi dokusunun kısmen de olsa günümüze ulaştığı kuzeydeki İç Kale ve çevresinde gelişen Akçakoca, Hacıhasan ve Veliahmet Mahalleleri, 2003 yılında kabul edilen “İzmit İç Kale ve Çevresi Koruma Amaçlı İmar Planı” ile koruma altına alınmıştır. Bu alan içerisinde bulunan Selim Sırrı Paşa Caddesi, Akçakoca Mahallesi sınırları içerisinde bulunmakla birlikte Akçakoca ve Hacıhasan Mahalleri arasında sınır teşkil etmektedir. Caddenin de bulunduğu kent alanı, idari bakımdan çeşitli tarihlerde yapılan düzenlemelere bağlı olarak, 1995 yılına kadar İzmit Belediyesi, 1995-2009 yılları arası Saraybahçe Belediyesi, 2009 yılından sonra da tekrar İzmit Belediyesi sınırlarında yer almıştır. İzmit Belediyesi tarafından başlatılan Tarih Koridoru Projesi, Selim Sırrı Paşa Caddesi’nin güney kesimini de kapsamaktadır.

İzmit’in kuzey ve güney ayrımını sağlayan doğu-batı istikametli İnönü Caddesi üzerinden ulaşılan Selim Sırrı Paşa Caddesi, kuzey-güney doğrultulu olup kentin kuzeyindeki topografyaya uygun biçimde organik sokak dokusu örneği sergilemektedir. Bu organik dokuya uygun olarak da cadde, koruma alanı içerisinde bulunan Çukurçeşme Sokak, Tabakhane Caddesi, Orhan Caddesi gibi, Akçakoca / Dere Camii’nin bulunduğu mahalle meydanına bağlanmaktadır. Caddenin yer aldığı Akçakoca Mahallesi, İzmit’in en eski yerleşim alanlarından biridir. Akçakoca Mahallesi’ne adını veren İç Kale’nin hemen dışında bulunan Akçakoca Camii, ilk olarak fetihten önce birkaç kez İzmit Kalesi’ni kuşattığı bilinen Gazi Akçakoca’nın H. 728 / M. 1327-1328 tarihli kuşatması sırasında yapılmış olmalıdır. Bununla sınır teşkil eden Hacıhasan Mahallesi’nin adına da İzmit mahalleleri ile ilgili tespit edilen en eski kayıtların bulunduğu 16. yüzyılın ilk yarısına ait arşiv belgelerinde rastlanılmaktadır. Bunlar haricince cadde üzerinde 17. yüzyıl ile 19. yüzyıl aralığında inşa edilen Yumurtacı Mescidi, Yeni Hamam, Selim Sırrı Paşa Konağı ve 50. Yıl Çeşmesi gibi günümüze ulaşabilen taşınmaz kültür varlığı olarak tescilli anıt eserler, sokağın kentin kuzey yerleşiminde her dönem önemini koruduğunu kanıtlamaktadır.

Cadde adını, 1887-1895 yılları arasında İzmit Mutasarrıflığı yapan Selim Sırrı Paşa’dan almaktadır. Selim Sırrı Paşa’nın 1891-1892 yılları arasında yaptırdığı konağı da burada bulunmaktadır. 1920’li yıllarda hazırlanan Osmanlıca istikamet planlarında caddenin adının “Sepken Bayırı” ve devamında “Kapancı Sokağı’ndan Yukarı Pazar’a Giden Yol” olarak kaydedildiği tespit edilmektedir. Burası 1965, 1995, 2020 yıllarını kapsayan meclis kararları ve kent haritalarında ise Selim Sırrı Paşa Sokağı olarak geçmektedir.

19. yüzyılın sonlarında kentin en yüksek mülki amirinin konağını burada inşa ettirmesi, cadde ve çevresinin kent içerisinde prestijli bir yaşam alanı olarak öne çıktığının önemli bir göstergesidir. Buraya bağlanan sokaklardan en bilineni ise eski yıllarda İzmit’in ticari hayatında büyük rolü bulunan kapancıların konutlarının bulunduğu Kapanca Sokak’tır. Bu sokak ile birlikte Selim Sırrı Paşa Caddesi üzerindeki tescilli sivil mimarlık örnekleri, İzmit’in geleneksel mahalle dokusunu tanımamızı sağlayan tarihi kent alanını oluşturmaktadır.

KAYNAKÇA

N. Erdoğan-S. Ayyıldız-M. Özbayraktar, Geleneksel İzmit Kent Merkezi, Mahalleler, Sokaklar, Mimari Eserler, İstanbul 2011; N. Erdoğan, “Tarihî İzmit Kent Merkezi Geleneksel Mahalleleri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, 1541-1553; A. Güneş, “16. ve 17. Yüzyıllarda İznikmid Şehri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, 419-445; Ş. Kaya, (ed.), Osmanlı Belgelerinde Kocaeli, (Haz. D. A Kılıç, A. Sağlamçubukçu, N. Koltuk, E. Şahin, H.F. Yılmaz), İstanbul 2017; Z. MertF. Ertürk, “Yer”in Anlamının Araştırıcısı Olarak Sokak İsimleri: İzmit/Akçakoca Tarihi Bölge Örneği”, idealkent, 31/ 11, 2020-3, 1549-1575; M. Özbayraktar, “Kolektif Bellek, Kent Belleği ve Sokaklar: İzmit Merkez Geleneksel Sokakları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, 1555-1569; A. Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul 1981.

Şennur KAYA