Kocaeli’de Siyasi Partiler, Seçimler

II. Meşrutiyet’in ilk seçimleriyle 1908’de iki bağımsız ve bir liberal üç İzmit mebusu Meclis-i Mebusan’a gönderilmiş; 1912 ve 1914 seçimlerinde de üç sandalyesi olan İzmit’in mebusları genel olarak bağımsızlardan seçilmiştir. Son Meclis-i Mebusan’a ise Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri Hüseyin Sırrı Bellioğlu, Ali ve Sapancalı Hakkı Beyleri seçen İzmit’i 1. Dönem TBMM’de Fuat Carım, Hafız Abdullah Tezemir, Halil İbrahim Gürsoy, Hamdi Namık Gör, Hüseyin Sırrı Bellioğlu, Tahir Barlas temsil etmiştir. TBMM’nin açılması dolayısıyla yapılan seçimlerde işgal altında olduğu için İzmit’in bazı yerlerinde seçim olabilmiş ve Namık Gör, bu seçimlerle Ankara’ya giden tek İzmit milletvekili olmuştur. 10 Temmuz 1923’te yapılan genel seçimlerde ise Kocaeli’den Ahmet Şükrü, İbrahim Hakkı Tolon, İbrahim Süreyya Yiğit, Mehmet Ragıp Akca, Mustafa Kerem ve Saffet Arıkan aday gösterilmiştir. Seçim neticesine göre TBMM’nin 2. Dönem (1923-1927) Kocaeli Milletvekilleri Ahmet Şükrü Bey, Mustafa Kerem, Saffet Arıkan, İbrahim Tolon, İbrahim Süreyya Yiğit olmuştur. Milletvekillerinin hiçbiri 1. Dönemde Kocaeli’ni temsil edenlerden seçilmemiş olup Arıkan CHF’nin kurucu üyelerindendir. 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na geçen ve 1926’da İzmir Suikastı girişimi nedeniyle İstiklal Mahkemesi kararıyla idam edilen Ahmet Şükrü Bey’in yerine 13 Aralık 1926’da yapılan ara seçimle Mehmet Ragıp Akca Kocaeli Milletvekili seçilmiştir. Mustafa Kerem de TCF’ye geçen Kocaeli milletvekillerindendir. 1927 Milletvekilliği Seçimlerini II. Dönemin de Kocaeli milletvekilleri olan Mehmet Ragıp Akca, İbrahim Süreyya Yiğit ve İbrahim Tolon ile ilk kez seçilen Mehmet Selahattin Yargı, Kemalettin Olpak, İsmail Hakkı Kılıçoğlu, Reşit Saffet Atabinen kazanmıştır. Nüfusunun artışı nedeniyle milletvekili sayısını yediye yükselten Kocaeli’ni bu dönemde temsil edenlerden Yiğit, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer alsa da Cumhuriyet Halk Fırkası’ndan ayrılmamıştır. Tolon ise 1930’da SCF’ye geçerek Kocaeli İl Teşkilatını kurmakla görevlendirilmiştir. Kocaeli Merkezden ayrı Kandıra, Adapazarı ve Karamürsel’de teşkilatlanan SCF’nin en güçlü olduğu yerse Gebze olmuştur. 1930’da yapılan Belediye Seçimleri esnasında iki parti arasında özellikle Gebze ve Adapazarı’nda çok fazla gerginlik yaşanmış; SCF Adapazarı Teşkilatı seçimlerden çekilmiş, SCF için seçim çalışması yapan Adapazarlılar tutuklatılmış, Adapazarı Belediye Seçimini Danıştay iptal etmiştir. Muhalefetin usulsüz işlemler suçlamasına iktidardan gösterilen kolaylıkların suiistimal edilmesi şeklinde yanıt gelmiştir. 1930 Belediye Seçimlerini merkezde ve ilçelerde CHF kazanmıştır. 1931 Genel Seçimlerinde Kocaeli’den CHF adayları Mehmet Ragıp Akca, Ali Reşit Atabinen, Kemalettin Olpak, Selahattin Yargı ve İbrahim Süreyya Yiğit ile bağımsızlardan ilk dönemin İktisat Vekillerinden İkinci Gruptan H. Sırrı Bellioğlu ve Ali Dikmen seçilmişlerdir. İktisat Vekaleti Ticaret Komiseri Bahri Bey de bağımsız adaylığını koymasına karşın seçilememiştir. 1935’te ise Ali Dikmen, İbrahim Süreyya Yiğit, Kemalettin Olpak, Mehmet Ragıp Akca, Salah Yargı, Dr. General Ziya Nuri, Hasan Hayri Tan, Nedim Bozatık Kocaeli Milletvekili seçilmişlerdir. 5. Dönemde Kocaeli’nin iki milletvekilliği için ara seçime gidilmiş ve ilk olarak Birgi’nin vefatı üzerine CHP’nin aday gösterdiği İbrahim Dıblan oy birliğiyle seçilmiştir. 6 Kasım 1937’te hayatını kaybeden Nedim Bozatık yerine ise 21 Kasım’da yapılan seçimle emekli Orgeneral Ali Sait Akbaytuğan Kocaeli milletvekili olmuştur.

1939 Genel Seçimleri sonucu Kocaeli’nin 6. Dönem (1939-1943) Milletvekilleri Ali Said Akbaytuğan, Mehmet Ragıp Akca, İbrahim Dıblan, Ali Dikmen, Kemalettin Olpak, Fuat Sorağman, İbrahim Tolon, Salah Yargı, İbrahim Süreyya Yiğit’tir. 19 Şubat 1942’de Kemalettin Olpak’ın vefatı üzerine İstanbul Daimi Encümen Azası Suphi Artel milletvekilliğine getirilmiştir. 1943 Seçimleri neticesindeyse Mehmet Ragıp Akca, Mürsel Bakü, Selahattin Yargı, İbrahim Süreyya Yiğit, İbrahim Tolon, Ali Sedat Pek, Refik Fenmen, Ali Dikmen, İsmail Fazıl Bürge, Mehmet Suphi Artel 7. Dönem (1943-1946) Kocaeli Milletvekili olmuşlardır. Ancak üç milletvekilinin hayatını yitirmesiyle Kocaeli milletvekillerinde değişiklik yaşanmıştır. 12 Ocak 1945’te hayatını kaybeden Ragıp Akca’nın yerine 17 Haziran 1945’te açık bir milletvekilliği için yapılan seçimlere toplamda 29 aday katılmış, üçü adaylıktan ayrılmış ve seçime katılan adayların sadece altısına oy çıkmıştır. Buna göre Hamdi Çağlar 1, Hilmi Coşkun 2, Rıfat Yüce 5, İsmail Rüştü Aksal 150 oy almış; 581 oy alan Nihat Erim seçimin kazananı olmuştur. 22 Eylül 1945’te Mürsel Bakü’nün 1 Ekim 1945’te de Salah Yargı’nın hayatını kaybetmesi üzerine iki milletvekilliği açığa çıkmıştır. 2 Aralık 1945’te açık milletvekillikleri için seçim gerçekleştirilmiş, Pamukovalı Ticaret Bakanlığı Teftiş Heyeti Reisi İsmail Rüştü Aksal, Karamürselli CHP İl İ. K. Ve İl Daimi Encümen Üyesi Enver Balkan, İstanbul’dan Afyon eski Milletvekili Hamza Osman Erkan, Sapancalı Birlik gazetesi başyazarı İsmail Ziya Bersis, İzmitli emekli öğretmen Hilmi Coşkun, Kırklareli Ağır Ceza Reisi Salih Zeki Cankır, İzmitli emekli gedikli subay Hamdi Çağlar adaylıklarını koymuşlardır. 370 oy alan CHP’li Adapazarı eski Belediye Başkanı Ahmet Abasıyanık birinci sıradan milletvekili olurken diğer milletvekili ise 356 oyla, emekliliğe yeni ayrılmış Koramiral Şükrü Okan olmuştur. 1946 Genel Seçimlerine DP’li Orhan Mahallesi’nden çiftçi Salih Kalemci ile DP Kocaeli İl Müteşebbis Heyeti Başkanı Sadi Ataerkin’in seçim öncesinde ve esnasında oyların serbestçe kullanılmasına engel olunduğuna ve seçimden sonra da tutanaklarda seçim komisyonları ve kurulları tarafından değişiklik yapılarak CHP’lilere seçimin kazandırıldığına dair itirazı olmuşsa da incelemede buna ilişkin bir delil bulunmamıştır. 8. Dönemde (1946-1950) Kocaeli’ni Meclis’te temsil edenler CHP’den Ahmet Faik Abasıyanık, İsmail Rüştü Aksal, Cenap Nuh Aksu, Fuat Balkan, İsmail Fazıl Şerafettin Bürge, Ali Dikmen, Nihat Erim, Şükrü Okan, Ali Sedat Pek, İbrahim Süreyya Yiğit’tir.

1950 Genel Seçimlerinde 441 adayın başvuruda bulunduğu Kocaeli’de DP ve CHP arasında geçen seçim yarışını %62.03 oranında 105.913 oy alan DP kazanmış, CHP %37.97 oranında 64.828 oy alırken MP de 8251 oy almıştır. Karamürsel, Sapanca, Derince, Hereke, Akmeşe, Kandıra, Geyve, Adapazarı, Hendek gibi pek çok yerde mitinglerin düzenlendiği seçim arifesinde 8 Mayıs 1950’de İsmet İnönü Kocaeli Halkevinde konuşma yapmıştır. 1950 Genel Seçimleri sonucunda Kocaeli’nin 11 milletvekili de DP’dendir.

9. Dönemde (1950-1954) Ali Ekrem Alican, Ziyaettin Atığ, Ahmet Hamdi Başak, Salih Kalemcioğlu, Sezai Mümtaz Kavalcıoğlu, Yeredoğ Kişioğlu, Saim Önhon, Lütfü Tokoğlu, Hüseyin Hüsnü Türkant, Etem Vassaf Vassaf, Mehmet Nevher Yılmaz Kocaeli milletvekilliği yapmıştır. 1954 Genel Seçimlerinde önceki seçimleri telafi etmek adına özellikle Nihat Erim Kocaeli’de çok aktif olmuş, şehrin tüm parti ocaklarını ziyaret etmiştir. Genç Demokratlar Teşkilatı da seçimden önce Kocaeli’nin bütün ilçelerinde teşkilatlanarak DP için çalışmıştır. Erim’den ayrı İsmail Rüştü Aksal, Şemsettin Günaltay ve İsmet İnönü de seçim öncesinde Kocaeli’de miting yapmış, CHP Oğuz Sineması’nda yoklamasını gerçekleştirmiştir. Yoklamasını Yalı Gazinosu’nda yapan DP’ye adaylık başvurusunda bulunanlar arasında Hatice Arısoy ve Zahide Yaşam adlı iki kadın da yer almıştır. 231.124 Kocaelili seçmenin 184.360’ının katıldığı ve katılımın

%80 olduğu 1954 Genel Seçimlerinde DP %66.38 oranla 128.979, CHP %33.62 oranla 65.324 oy almıştır. Ayrıca CMP 12.008, TKP 798, Bağımsızlar 1184 oy almıştır. 1954 Genel Seçimleri sonucunda seçilen 12 milletvekilinin hepsi DP’dendir. 10. Dönem (1954-1957) Kocaeli Milletvekilliklerine Hüseyin Nüzhet Akın, Ekrem Alican, Ziyaettin Atığ, Ahmet Hamdi Başak, Selami Dinçer, Hamza Cemalettin Erkan, Sefer Göksel, Turan Güneş, Kazım Meriç, Cemal Tüzün, Yunus Nüzhet Unat, Ömer Saadettin Yalım seçilmiştir. Sakarya ilinin kurulmasıyla Adapazarı, Akyazı, Geyve, Hendek ve Karasu ilçeleri kendisinden ayrılan Kocaeli, 1957 Genel Seçimlerine altı milletvekilliği için girmiştir. Seçim öncesinde CHP tarafından Hürriyet Partililerin Kocaeli’dekendilerini destekleyeceğine dair söylemler çıksa da HP bunu yalanlamıştır. Kocaeli adaylarından DP’den Refik Koraltan ve Sadettin Yalım, CHP’den Fuat Sirmen, HP’den Turan Güneş’in mitinglerinin öne çıktığı 1957 seçimlerinde 229.801 oy CHP’ye, 297.101 oy DP’ye gitmiş ve altı DP’li aday seçimleri kazanmıştır. Buna göre 11. Dönem (1957-1960) Kocaeli milletvekilleri Ömer Cebeci, Tursun Erol, Cemal Tüzün, Yunus Nüzhet Unat, Ömer Saadettin Yalım’dır. Bu dönemde Gölcük Belediye Başkanı İbrahim Şentürk’ün düşürülmesi sonrasında 28 Kasım 1957’de altı aday içinden seçilen isim olan Jale Bora da Belediye Meclisi seçimiyle seçilen ilk ilçe kadın belediye başkanı olmuştur. Ayrıca halkın doğrudan seçtiği ilk kadın il belediye başkanı Leyla Atakan da şehrin kadınlarının siyasi aktifliğini göstermektedir. Bora ve Atakan’dan ayrı Değirmendere Belediye Başkanı Saniye Altuncu, İzmit Belediye Başkanı Fatma Kaplan Hürriyet de Kocaeli’nin kadın başkanlarındandır.

27 Mayıs sonrasında gerçekleştirilen 1961 Genel Seçimi sonucunda 1. Dönem (1961-1965) Millet Meclisi Kocaeli Milletvekilleri AP’den Mustafa Cemal Babaç, Süleyman Haldan Kısayol ve Ahmet Süreyya Sofuoğlu; CHP’den Şahabettin Bilgisu ile Nihat Erim olmuştur. 1965 Genel Seçimlerinde Kocaeli’de AP 58.931, CHP 31.622, MP 9192, TİP 3495, CKMP 1486, YTP 1315, Bağımsızlar 155 oy almıştır. Bu neticeyle Millet Meclisi’nde Kocaeli’nin 2. Dönem (1965-1969) milletvekilleri AP’den Sedat Akay, Ahmet Süreyya Sofuoğlu ve Şevket Ustaoğlu; CHP’den İsmail Hakkı Arar ile Nihat Erim olmuştur. 1969 Genel Seçimi neticesinde 3. Dönem (1969-1973) Kocaeli Milletvekilleri AP’den Cevat Ademoğlu, Ömer Vehbi Engiz ve Sabri Yahşi; CHP’den Nihat Erim’dir. 1973 Genel Seçimleri neticesinde ise 4. Dönem (1973-1977) Kocaeli Milletvekilliklerine 43.128 oyla CHP’den İbrahim Akdoğan ve Turan Güneş; 41.474 oyla AP’den Sedat Akay ve Sabri Yahşi; 23.247 oyla MSP’den Şevket Kazan seçilmiştir. 1973’te Kandıra ve Karamürsel’de AP, Gölcük ve Gebze’de CHP birinci parti çıkmıştır. Şevket Kazan 1976’da hükümete Çalışma Bakanı olarak dahil olmuştur. Bu hükümette Kocaeli Cumhuriyet Senatörlerinden Lütfi Tokoğlu da Turizm ve Tanıtma Bakanlığı yapmıştır. Kocaeli’nin diğer Cumhuriyet Senatosu üyeleri ise Abdullah Köseoğlu, Hikmet İşmen ve Rifat Özdeş’tir. Hikmet İşmen, 15 Haziran 1966’da TİP Listesinden bağımsız aday olarak seçilmiş, TİP kapatıldıktan sonra da bağımsız olarak 1975’e kadar Kocaeli üyeliğini devam ettirmiş Kocaeli’nin tek kadın senatörüdür. 5. Dönemde (1977-1980), 1977 Genel Seçimlerine göre 82.278 oyla birinci parti olan CHP’nin adaylarından İbrahim Akdoğan, Kenan Akman ve Turan Güneş ile 75.193 oy alan AP’nin adaylarından Adem Ali Sarıoğlu ve İbrahim Topuz Ankara’ya gönderilmiştir. Kocaeli’de 1977’de MSP 19.951, DP 4.082, MHP 3387, CGP 2021, TBP 538, TİP 434 oy almış, ilçelerde ise en yüksek oyları Gebze ve Gölcük’te CHP, Kandıra ve Karamürsel’de AP almıştır.

1983 Genel Seçimlerinde ise Kocaeli’de 115.379 oy alan ANAP’tan Osman Nuri Akyol, Abdülhalim Aras, Mustafa Batgün; 101.261 oy alan HP’ten Yusuf Salih Güngörmez, Orhan Otağ kazanmıştır. Kandıra ve Gebze’de HP, Karamürsel ve Gölcük’te ANAP birinci parti olmuştur. 1987 Genel Seçimlerinde Kocaeli-1 Seçim Bölgesinde 236.796 kişi oy kullanırken Kocaeli-2 Seçim bölgesinde 172.118 kişi oy kullanmıştır. Buna göre SHP 110.892, ANAP 109.007, DYP 80.582 oy almış ve Kocaeli Milletvekilleri SHP’den Erol Köse, Ali Rıza Sirmen, Ömer Türkçakal, Onur Çetin Kumbaracıbaşı, ANAP’tan Abdülhalim Aras, Bülent Atasayan, DYP’den Alaettin Kurt Kocaeli milletvekili seçilmiştir. Gebze’de SHP, Gölcük, Kandıra ve Karamürsel’de ANAP birinci parti çıkmıştır. 1991 Genel Seçimlerinde Kocaeli’de DYP 111.980, RP 96.910, ANAP 86.046 oy almıştır. Buna göre 19. Dönem (1991-1995) Kocaeli Milletvekilleri Bağımsız İsmail Hakkı Amasyalı, DYP’den Halil İbrahim Artvinli, Mehmet Kazım Dinç, Alaettin Kurt, İsmail Kalkandelen, ANAP’tan Bülent Atasayan, RP’den Şevket Kazan’dır. Gebze ve Gölcük’te RP, Kandıra, Karamürsel ve Körfez’de DYP birinci partidir. 1995 Genel Seçimlerinde Kocaeli’de RP 174.390, DSP 103.131, ANAP 88.161, DYP 74.095, CHP 57.661 oy almış ve tüm ilçelerde RP birinci parti çıkmıştır. Seçimler neticesinde RP’den Necati Çelik, Osman Pepe, Şevket Kazan; DSP’den Bekir Yurdagül, Halil Çalık; ANAP’tan Bülent Atasayan, Hayrettin Uzun; DYP’den İsmail Kalkandelen ve CHP’den Onur Kumbaracıbaşı Kocaeli milletvekili olmuştur. Kocaeli’de DSP’nin 143.352 oy aldığı 1999 Genel Seçimlerinde FP 142.391, MHP 92.409, DYP 72.547, ANAP 67.512 oy almıştır. DSP’den Ahmet Arkan, Halil Çalık, Muhammet Turhan İmamoğlu; FP’den Mehmet Batuk, Mehmet Vecdi Gönül, Osman Pepe; MHP’den Cumali Durmuş, Kemal Köse; DYP’den Meral Akşener ve ANAP’tan Sefer Ekşi Kocaeli milletvekili olmuştur. Gebze, Gölcük ve Körfez’de DSP, Kandıra’da DYP, Karamürsel’de FP birinci partidir. Tüm ilçelerde AK Parti’nin kazandığı 2002 Genel Seçimleriyle 277.461 oy alan AK Parti’den Eyüp Ayar, Mehmet Vecdi Gönül, Muzaffer Baştopçu, Nevzat Doğan, Nihat Ergün ve Osman Pepe, 120.719 oy alan CHP’den İzzet Çetin, M. Sefa Sirmen ve Salih Gün 22. Dönem (2002-2007) Kocaeli Milletvekili olmuşlardır. 2007’de Genel Seçimlerinde ise Kocaeli’de AK Parti 370.242, CHP 145.671 ve MHP 78.585 oy almış ve 23. Dönem (2007-2011) milletvekilleri AK Parti'den Eyüp Ayar, Muzaffer Baştopçu, Nihat Ergün, Azize Sibel Gönül, Fikri Işık, Osman Pepe; CHP’den Hikmet Erenkaya, Mehmet Cevdet Selvi; MHP’den Cumali Durmuş olmuştur. Kocaeli’de 2011 Genel Seçimlerini 502.675 oyla AK Parti kazanmış, onu 235.036 oyla CHP ve 113.825 oyla MHP izlemiştir. Buna göre 24. Dönem (2011-2015) Kocaeli Milletvekilleri AK Parti’den Zeki Aygün, Muzaffer Baştopçu, Nihat Ergün, Azize Sibel Gönül, Fikri Işık, Mehmet Ali Okur, İlyas Şeker, CHP’den Hurşit Güneş, Mehmet Hilal Kaplan, Haydar Akar, MHP’den Lütfü Türkkan’dır. 7 Haziran 2015 Genel Seçimlerinde 487.537 oy AK Parti’ye, 256. 787 oy CHP’ye 161.459 oy MHP’ye, 77.540 oy HDP’ye verilmiş ve 25. Dönem (23 Haziran-1 Ekim 2015) Kocaeli Milletvekilleri AK Parti’den Zeki Aygün, Fikri Işık, Cemalettin Kaflı, Radiye Sezer Katırcıoğlu, İlyas Şeker, Mehmet Akif Yılmaz, CHP’den Haydar Akar, Fatma Kaplan Hürriyet, Tahsin Tarhan, MHP’den Saffet Sancaklı, HDP’den Ali Haydar Konca olmuştur. 1 Kasım 2015 Genel Seçimlerinde ise AK Parti 621.325, CHP 257.704, MHP 123.634, HDP 60.708 oy almıştır.

Buna göre 26. Dönem (2015-2018) Kocaeli Milletvekilleri AK Parti’den Zeki Aygün, Sami Çakır, Fikri Işık, Radiye Sezer Katırcıoğlu, İlyas Şeker, Cemil Yaman, Mehmet Akif Yılmaz, CHP’den Haydar Akar, Fatma Kaplan Hürriyet, Tahsin Tarhan, MHP’den Saffet Sancaklı’dır. 27. Dönem (2018-2021) Milletvekili Genel Seçiminde Cumhur İttifakına %59.65, Millet İttifakına %32.91 oranında oy çıkmış, partisel bazda AK Parti %47.35, MHP %11.27; CHP %20.01, İYİ Parti %10.42, HDP %7.6 oy almıştır. Buna göre Kocaeli Milletvekilleri AK Parti’den Sami Çakır, Fikri Işık, Radiye Sezer Katırcıoğlu, İlyas Şeker, Cemil Yaman, Mehmet Akif Yılmaz, Emine Zeybek, CHP’den Haydar Akar, Fatma Kaplan Hürriyet, Tahsin Tarhan, MHP’den Saffet Sancaklı, İYİ Parti’den Lütfü Türkkan, HDP’den Ömer Faruk Gergerlioğlu’dur.

KAYNAKÇA

Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi; TBMM Zabıt Cerideleri; Ayşen İçke, Türkiye’de Kadın Milletvekilleri ve Siyasal Faaliyetleri (1935-1991), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2014.;Cengiz Atlı, “Cumhuriyet’in İlk Döneminde (1923-1931) Kocaeli Milletvekili Seçimleri ve Seçilen Milletvekillerinin Faaliyetleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu,C. 2, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, 1245-1260. ;Enver Konukçu, “Adapazarı Kaymakamı Tahir (1919-1920), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 8, S. 38, 521-538.;Esma Torun Çelik, “Çok Partili Hayatın İlk Yıllarında Kocaeli’nde Siyasal Hayat (1945-1960), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 63, Güz 2018, s. 301-342, 302-303.;İhsan Güneş, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.;Leyla Kaplan, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.;Mehmet Pınar, “Kocaeli’nde Serbest Cumhuriyet Fırkası Teşkilatı ve Faaliyetleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, C. 2, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, 1261-1275.;Sabit Dokuyan, “1950-1954-1957 Milletvekili Genel Seçimlerinin Kocaeli’ndeki Yansımaları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, C. 3, Kocaeli 2016, 2091-2116; Selda Kılıç, 1920 Meclisinde İzmit Milletvekili Hamdi Namık Bey”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, C. 2, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, 1161-1182. Taner Bilgin, “Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimleri ve İzmit Mebusları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. 2, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2015, 1115-1126; Tansu Barış Mahmutoğlu, CHP’nin Belediye ve Genel Seçim Çalışmaları ve Propagandaları (1923-1957), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017.; TÜİK, Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara 2012; Türker Sanal, Demirel Hükümetleri, Sim Matbaacılık, Ankara 2000.;Yasemin Türkkan Tunalı, “Tek Partili Siyasi Hayatta Demokrasiyi Yaşatma Çabaları: IV. Dönem Bağımsız Milletvekillerinin Meclis Faaliyetleri (1931-1934)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XX/41 (2020-Güz), ss. 665-700; Cumhuriyet gazetesi;TBMM, Milletvekili Genel Seçimlerinde Kocaeli Seçim Bölgesinde Partilerin Aldıkları Oy ve Oranları, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secimler.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili (Erişim: 17 Ağustos 2021); https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mazbatalar.sonuc (Erişim: 19 Ağustos 2021).

Selma GÖKTÜRK ÇETİNKAYA