Askeri Debboy; Redif Dairesi; Kışla-i Hümayun
Kocaeli İli, İzmit İlçesi, Kemalpaşa Mahallesi, İstiklal Caddesi üzerinde, 4 Pafta, 219 Ada, 2 Parselde bulunan Redif Dairesi, Gayrımenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.11.1979 tarih ve 11612 sayılı kararı ile tescil edilmesine, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun 03.07.1987 tarih ve 3448 sayılı kararı ile tescilin devam etmesine karar verilerek koruma altına alınmıştır. İstanbul VI Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 16.02.2007 tarih ve 301 sayılı kararı ile koruma grubu I. Grup olarak belirlenmiştir. Ayrıca, Av Köşkü, Eski Savcılık Binası, Redif Binası, İmaret Camii, Eski Hükümet Konağı, Saat Kulesi gibi Kocaeli İli için her biri tek başına çok değerli yapılarla birlikte, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 05.11.2007 tarih ve 179 sayılı kararı ile ilan edilen İzmit Kültür Tepesi Kentsel Sit içerisinde kalmaktadır.
19. yüzyılın ikinci çeyreğinde, Osmanlı coğrafyasında, ordunun çekirdeğini nizamiye kuvvetleri teşkil ederdi. Bunlara muvazzaf veya hazar kuvvetleri de denirdi. Nizami askerlik süresi, dört yıl muvazzaflık ve duruma göre ya silahaltında veya terhiste geçen iki yıl ihtiyat askerliği olmak üzere toplam altı yıldı. Bu altı yıllık askerlik vazifesini yapmakta olana “Nizamiye Askeri” denirdi. Sonrasında ise harp veya talim için çağrıldıkları uzun bir askerlik hizmetiyle yükümlülük süresi başlar, bunlara ise “Redif Askeri” denirdi. Devamında ise “Mustahfızlık” süresi gelir ve sonunda askerlik görevi biterdi. Osmanlı’da Redif ordusu kurma fikrinin Avrupa’daki askeri gelişmeleri izleyen Osmanlı elçilerinin ve Avrupa’dan Osmanlı’ya gönderilen yabancı askeri uzmanların katkısıyla gelişmiş, ilk Redif taburları 1835’te kurulmuş ve Redif Teşkilatı bakımından ülke dört bölgeye ayrılmıştı. Her bölgenin bir genel karargâh merkezi, toplantı yerleri ile talim ve savaş için gerekli durumlarda askere yarayacak eşya, teçhizat ve silahları içeren depo merkezleri vardı. Birinci bölgenin merkezi ise İzmit olduğundan, burada bir Redif Dairesi inşa edilmemiş olması kaçınılmaz bir durumdu.
İzmit Redif Dairesi’nin inşa tarihine ilişkin farklı görüşler mevcuttur. Bazı kaynaklar, Sultan Abdülaziz Dönemi’nde 1863 yılında Kocaeli Mutasarrıfı Hasan Paşa tarafından yaptırıldığını söylerken, A.N. Galitekin ise, Osmanlı Devlet Arşivinden üç adet belgeyi değerlendirerek, “Belgelerden anlaşıldığı üzere, Redif Kumandanı Mirliva (Tuğgeneral) Sadettin Paşa Redif Dairesi’nin yapımı için gerekli parayı İzmit halkından temin etmiş ve Eylül 1880’de padişahtan Kasr-ı Hümayun yapılırken ahır yapmak üzere alınan 300 zira’ (=2274 m2) arsa üzerine binanın yapımı için izin istenilmiş ve Redif Dairesi’nin yapımı bitirilerek 9 Aralık 1889’da açılışı yapılmıştır” demektedir. 13 Aralık 1886 tarihli bir Osmanlı Devlet Arşivi belgesinde İzmit’teki askeri depoda meydana gelen yangında depo ve bitişiğindeki evin yandığı ifade edilmektedir. Ekim 1889 tarihli belgede ise, inşa edilen yeni depo, cephanelik ve askerlik dairesinin resmi açılışlarının yapılması istenmektedir. 1894 yılı İstanbul depremi sonrasında, Selim Sırrı Paşa’nın hazırlattığı hasar tespit raporlarından İzmit merkezde yer alan Kasr-ı hümayunda ve askerin ikametine tahsis edilen askeri dairelerin bazı bölümlerinde ciddi hasarlar meydana geldiği, Redif deposu ile askeri daire duvarlarında çatlaklar oluştuğu anlaşılmakta olup, sonrasında onarılmış olmalıdır.
Son dönem Osmanlı’da, Redif subaylarının (İhtiyat-yedek subayların) kullanması amacıyla yapılmış askeri yapılarından biri ve ikinci ampir üslubunda, avlu duvarlarıyla çevrili, yarı kagir kışla tipinde, doğu-batı doğrultulu, dikdörtgen planlı inşa edilmiş olan Redif Dairesi’nin mimarı bilinmemekle birlikte, 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Osmanlı Devleti’nde inşa edilen askeri binaların Bâb-ı Seraskeriye’ye bağlı İnşaat ve İstihkam Dairesi tarafından yapıldığı belirtilmektedir. Aynı dönem içerisinde inşa edilen İzmit Redif Dairesi’nin planının da burada hazırlanmış olması mümkündür. İzmit Redif Dairesi, kitlesel tasarımı ve sade cephe düzenlemesi dışında, Neo-Klasik sütün başlıkları ve çatı parapetlerinin gerisinde ahşap kırma çatı örtüsü ile bu yıllarda inşa edilen kamu yapılarında tercih edilen Ampir üslubun tipik bir örneğini teşkil etmektedir. Yapıyı çevreleyen avlu duvarları kuzeyde yapıya giriş hizasında yarım daire şeklinde olup, ortasında avluya giriş kapısı yer almaktadır. Üçlü giriş düzenlemesinin önündeki sahanlığa çift yönlü basamaklarla ulaşılmaktadır. Kuzeyde giriş sahanlığının önünde, dilimli gövdeli kompozit başlıklı dört sütun yer alır. Önde iki sütun arası, yanlarda ise köşe sütunları ile duvarın arası dairesel geçmeli mermer korkuluklarla kapatılmıştır. Güneydoğuda kapı lentosunun altında bezeme ögeleri olan benzer bir kapı daha mevcuttur. Redif Dairesi’nin orijinal tasarımı, girişten sonra ortada dikdörtgen planlı iki katlı bölümün yanlarında doğu ve batıya uzanan ve yedi dikdörtgen pencere açıklığının sıralandığı yan kanatlardan ve içeride tek katlı koridorlar ile bunların çevresinde odalardan oluşmaktadır. Bu çok sayıda oda, binanın kışla amaçlı inşa edilmiş olmasının getirdiği önemli bir özelliğidir. Cephesinin iki katlı orta kısmı, yan kanatlardan daha önde olan yapının orijinal tüm köşeleri kesme taş ve plastırlarla belirginleştirilmiştir. Cumhuriyet Döneminde de tek katlı bölümleri iki kata çıkarılmıştır. Cephe boyunca yapının bütününe altlı üstlü dikdörtgen pencereler sıralanmıştır. Redif Dairesi’nin dış cephesi, iç kapısı, antresi ve komutanlık odası günümüze kadar orijinalliğini koruyarak gelmiştir. Geçmişte Redif Dairesi’nin arkasında varlığı bilinen depo ve cephanelik binaları ise günümüzde mevcut değildir. Batılılaşma etkisinin 18. ve 19. yüzyılda her alanda görüldüğü, özellikle bu yüzyıllarda süsleme alanında çok fazla etkili olduğu bilinmektedir. Bu etki Redif Dairesi’nin tavan süslemelerinde de görülmekte olup, iç mekân tavanları 19. yüzyıl süsleme motifleri ile bezenmiştir. Yapının kuzey cephesindeki çıkmanın altı ile iç mekânda çeşitli birimler kalemişi tavan resimleriyle bezenmiş olup, 19. yüzyılın beğenisini taşımaktadır. Giriş kapısının üzerinde uzanan çıkmanın altı, ortadaki dikdörtgen, kenarlardaki kare olan üç bölüme ayrılmıştır Ortadaki dikdörtgen kısım, iç bükey kavisle çerçevelenmiş, ortasında akantus yaprağıyla oluşturulan Türk sanatlarında penç motifi olarak bilinen motife benzetilerek, büyük bir madalyon içerisinde kompozisyon oluşturulmuştur. Yanlardaki kare kısımlardan doğudakinin bezemeleri büyük oranda bozulmuştur. Batıdakinin merkezindeki dış konturları kabarık madalyonun içi, dairesel merkez çevresine simetrik yerleştirilen stilize dört yapraklı kompozisyonla dolgulanmıştır. Yapının giriş katındaki orta alanın tavan süslemesinde geometrik ve bitkisel süslemeler uygulanmıştır. Dikdörtgen şeklinde tasarlanmış olan tavan bezemeleri, içten dışa doğru farklı genişliklerde bordürlerle yan duvarlara kadar ulaşmaktadır. Her bordür farklı bir motifle bezenmiştir. İçteki tavan resimleri ortadaki iki katlı bölümün çeşitli mekanlarında da yer almaktadır. Yağlıboya tekniği ile yapılan resimlerde bitkisel kompozisyonlar, yelkenli gemiler ve Osmanlı armalarına yer verilmiştir. Yapının merdiven altları da bitkisel kompozisyonlu yağlıboya resimlerle değerlendirilmiş olup, bordürlerin ortasında sekizgen geometrik motifler ve lotus yapraklarla oluşturulan “S” şeklinde tasarımlar görülmektedir. İkinci kat merdiven üstündeki süslemede ise, yağlıboya tekniğiyle yapılmış Osmanlı arması, armanın etrafında turkuaz renk zemin üzerine lotus motifiyle yapılmış tasarım ile yeşil renk zemin üzerine yine yağlı boya tekniğiyle yapılan çiçek buketi görülmektedir.
Redif Binası, 17 Ağustos 1999 depremine kadar 15. Kolordu Komutanlığı’nca Askeri Mahkeme binası olarak kullanılmıştır. Daha sonraları kolordu binası olarak da kullanılmış, depremde büyük hasar gördüğü için boşaltılmıştır. Sonrasında Kocaeli İl Özel idaresi tarafından rölöve ve restorasyon projeleri hazırlatılmış, restorasyonu 2011 yılında sonlanmış ve 2012 yılında İl Özel İdare Bünyesinde Özel Müze olarak ziyarete açılmış, İl Özel idarelerin kapatılması akabinde ise Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi bağlı birimi vasfıyla Atatürk ve Redif Müzesi olarak ziyaretçi kabul etmeye devam etmiştir. Atatürk ve Redif Müzesi 2020 yılından itibaren ise yeniden restorasyona alınmış olup Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde yer alan Etnografya bölümünün 2021 yılında Atatürk ve Redif Müzesine taşınmasıyla, Atatürk ve Redif Müzesi, Atatürk, Redif ve Etnografya Müzesi olarak yeniden düzenlemiştir. 2021 yılında yenilinen teşhiri ile Atatürk, Redif Teşkilatı, İzmit’in Kuvayımilliye Dönemi kahramanlarına ilişkin bilgi ve belgeler, askeri merasim ürünleri, silahlar, kılıçlar, Hereke Halısı, Osmanlı hamam kültürü, geleneksel giyim kuşamla ilgili tekstil eserler ve takılar, geleneksel yemek kültürü, kahve kültürü ve Kocaeli’nin somut olmayan kültürel mirasıyla ilgili bilgiler yenilenen teşhiriyle ziyaretçilerini karşılamaktadır.
KAYNAKÇA
Ahmet Nezih Galitekin, Tarihte ve İzmit Tarihinde Bir Eşraf Ailesi Soydan’lar, Seçil Ofset, I. Baskı, İstanbul, Nisan 2011, s. 290, 302-305; Avni Öztüre, Nikomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, Çeltüt Matbaacılık, İstanbul 1981, s. 113, 224; BOA. Y.A. RES.129.10.27/1; 129.10.27/2; Y.PRK.AS. No: 57/85; Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (18761907), VIII. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 6. Baskı, Ankara 2007, s. 355-356; Hakkı Yapıcı, “1877-1878 Osmanlı Rus Savaşında Kafkas Cephesi’nde Tarafların Askeri Kuvveyleri” Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/26, s. 286; İzmit Tarihi ve Turistik Değerler Kitapçığı, Art nicomedia Kültür ve Sanat Derneği, Kocaeli 2017, s. 14; Kemalettin Kuzucu, “19. Yüzyıl Ortalarında Kocaeli Sancağı ve Bir Tanzimat Bürokratının Yolsuzluğu”, Karamürsel Alp Sempozyumu, s. 658; Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi, Dosya No :41.00.386, PDF No: 1048, s. 70; Dosya No: 41.00.386,PDF No: 1851, s. 6; Mehmet Güneş, “Tanzimat Dönemindeki İdare Düzenlemelerinin Kocaeli’ye Yansımaları”, Karamürsel Alp Sempozyumu, s. 557; Mehmet Taner Koltuk, Ali Ulusoy vd, Osmanlı Belgelerinde Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları-40, CNR Basın A.Ş., I. Baskı, Kocaeli 2017, s. 55; Ömer Polat, Ali Yeşildal vd, (Haz.) Açıkhava Müzesi Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları: 3, Tor Ofset, Kocaeli 2008, s. 73, 75, 133; Ömer Polat, Ali Yeşildal vd, (Haz.), Açıkhava Müzesi Kocaeli, Hazırlayan: Ömer Polat, Ali Yeşildal vd., Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları:23, YGADV Reklam Ajansı, 2. Baskı, Kocaeli 2010, s. 72, 147; Rıdvan Ayaydın, Osmanlı Devleti’nde Askeri Yükümlülükler ve Muafiyetler (18261914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi 2501081021, İstanbul 2011, s. 23; Servet-i Fünun Mecmuası,30 kanun-u evvel 1309 No: 148, s. 283; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Günümüze İzmit Şehri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları-13, Düzey Matbaa, I. Baskı, Kocaeli 2009, s. 86-89; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2011, s. 57, 138; TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kocaeli Müze Müdürlüğü, İzmit Atatürk ve Redif Müzesi, Müze Broşürü, https://muze.gov.tr/ muze-detay?SectionId=KCA01&DistId=MRK ; Uğur Ünal, Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2006, s. 22-29; Yıldırım Karadeniz, “Atatürk ve Redif Müzesi Süslemeleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli, 2017, s. 2837-2840; Yunus Özger, “1894 İstanbul Depreminde ve İzmit’te Afet Kriz Yönetimi” Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, Mayıs 2019, s. 338; Zaman Aynasında Bir Ulu Şehir Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları-9, FSF Printing, İstanbul 2009, s. 37, 183.
Serkan GEDÜK