Asker, Siyasetçi

Halepli bir Türkmen aileye mensup olan Sapancalı Hakkı Bey 1882 yılında göçle geldikleri Sapanca’da doğmuştur. Babası Haleplioğlu Hacı Mehmet Ağa, annesi Şerife Hanım’dır. Hacı Mehmet Ağa koyun ticareti işi yapıyordu. Hacı Mehmet Ağa’nın ölümü Hakkı Bey’in ailesinin yeni kararlar almasına neden olmuştur. Şerife Hanım Hakkı ve Baki’yi yanına alarak İstanbul’a göç etmiş ve Cihangir’e yerleşmişlerdir. Hakkı Beşiktaş Askerî Rüştiyesine, Baki de Baytar Askerî Rüştiyesine gönderilmiştir. Askerî Rüştiyeden mezun olan Hakkı, askerî idadîde okumak için Edirne’ye gitmiş, burada askerî idadî bitirdikten sonra Harbiye Mektebine gitmek için tekrar İstanbul’a dönmüştür. Hakkı Harbiye’den mezun olunca, 1 Eylül 1903 tarihinde merkezi Selanik olan 3’üncü Ordu açığına teğmen olarak tayin edilmiştir. Buradan ilk birliği Selanik Redif Alayına bağlı Doyran Redif Taburuna verilmiştir. Burada bölgede etkin olan İttihatçıların önde gelen isimleriyle tanışmış, onların yönlendirmesiyle İttihad ve Terakki Cemiyeti’ne girmiştir. Birlikte görev yaptığı Ömer Naci Bey, Hakkı Bey’in Cemiyete girişine aracılık yapmıştır. Görev yeri Selanik’ten İşkodra’ya nakledilen Hakkı Bey burada Kazım [Dirik] Bey ile birlikte İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin şubesini açmış ve cemiyete üye toplamaya başlamıştır. Hakkı Bey’in buradaki siyasi faaliyetlerinin duyulması üzerine hakkında yakalama kararı çıkarılınca Karadağ’a firar etmiş ve bir yıl kadar orada kalmıştır.

||.Meşrutiyetin ilanına kadar firari olarak Karadağ’da kalan Hakkı Bey, bu tarihten sonra özgürlüğüne kavuşmuş ve tekrar Selanik’e gelmiştir. Bir müddet daha Selanik Redif Taburunda görev yaptıktan sonra askerlikten mesleğinden ayrılmıştır. Ardından Selanik’te, İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin İşkodra Şubesi’nde mesul kâtip sıfatıyla Cemiyette görev yapmış ve Cemiyete eleman kazandırmak için de uğraşmıştır. Sonradan cemiyetin namlı silahşoru olacak olan Yakup Cemil’in teşkilata katılması onun vesilesiyle olmuştur. Yakup Cemil, Rumeli’de eşkıya takibinde birlikte çalıştığı Sapancalı Hakkı Bey’in kendisini İttihad ve Terakki’ye katılması için ikna ettiğini ifade etmiştir. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı sırasında İttihad ve Terakki’nin gizli örgütü olan Teşkilat-ı Mahsusa adına Trablusgarp, Balkanlar, İran, Suriye ve Filistin’de görev yapmıştır. 1911’de İtalyanlara karşı direniş mücadelesi yürüten Libyalılara yardım için Trablusgarp’ta bulunmuştur. Trablusgarp Savaşı çıkınca, İtalyan işgaline karşı yerli halkı teşkilatlandırma ve İtalyanlara karşı savaşma görevi üstlenen kişiler arasında bulunmuştur.

Sapancalı Hakkı Bey, Balkan Savaşları sırasında Rumeli’de henüz adı konmamış olan Teşkilat-ı Mahsûsa fedaisi olarak silahlı eylemlerde bulunmuştur. Batı Trakya ve Makedonya’da görünüşte ticaretle uğraşmış, ancak gerçekte Teşkilat-ı Mahsûsa adına faaliyet göstermiştir.

Askerlikten ayrılmış olmasına rağmen siyasetle ilgisini kesmeyen Sapancalı Hakkı Bey, bunalımlı dönemlerde komitacı arkadaşlarıyla tekrar sahneye çıkmaktan çekinmemiştir. Trablusgarp Savaşıyla birlikte İttihad ve Terakki içinde hizipleşmeler artmıştır. Enver Paşa’nın etrafında toplananlar olduğu gibi Talat Bey’in etrafında kümelenenler de olmuştur. Hakkı Bey Enver Paşa tarafında olanlardandı.

Birinci Dünya Savaşı öncesinde ticarete de başlamış, savaş sırasında da faaliyetlerini devam ettirmiştir. Hatta Romanya ile dış ticaret yaparken adı bazı yolsuzluk ve casusluk faaliyetlerine de karışmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra siyasetle de ilgilenmiştir. Osmanlı Mebusan Meclisi için yapılan seçimlerde aday olmuş ve İzmit mebusu seçilmiştir. Mütarekenin karışık siyasi ortamında bir müddet yurt dışında kalmışsa da zaferden sonra yurda dönmüştür. Sapancalı Hakkı Bey, 1937’de İstanbul’daki evinde vefat etmiştir.

KAYNAKÇA

Seydi Vakkas Toprak, “Teşkilat-ı Mahsusa Komitacılığından İzmit Mebusluğu’na: Sapancalı Hakkı Bey”, Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 2020, ss.1135-1150; Samih Nafiz Tansu, İki Devrin Perde Arkası, İlgi Yayınları, İstanbul, 2020; Samih Nafiz Tansu, İttihat ve Terakki, İlgi Yayınları, İstanbul, 2016; Fortuna, C. Benjamin, Kuşçubaşı Eşref, Çev. Selçuk Uygur, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.

Burhan SAYILIR