Kocaeli’de
Türkiye, özellikle 1980’li yallarda uygulanmaya başlanan piyasa ekonomisi esaslı kalkınma modelinin bir neticesi olarak 2000’li yıllardan itibaren ekonomik büyümede yeni bir ivme yakalamış durumdadır. Ekonominin söz konusu alt dönemdeki gelişiminde sanayi sektörünün payı önemlidir. 2005 yılı esas alındığında 2021 yılına kadar geçen süre zarfında sanayi üretimi %113,01 artış yaşamıştır. Kocaeli, gerçekleşen ekonomik büyüme ve sanayiin Türkiye ekonomisi içindeki payı itibariyle önemli bir bölge olarak dikkati çekmektedir. İstanbul’dan başlayarak Sakarya’ya kadar uzanan hattın merkezi yerinde yer alan Kocaeli bölgesi sanayi üretimi açısından istisnai imkânlara sahip bir bölgedir. Su ve enerji kaynaklarına olan yakınlığı, işgücünün niteliği, deniz, kara ve hava yolları itibariyle ulaşım, haberleşme ve ticaret imkânlarının kolaylığı, bilgi merkezlerine ulaşım kolaylığı, ihracat ve ithalat limanlarına olan yakınlığı gibi imkânlar sanayi ve sanayie dayalı tarım faaliyetleri ile bu kapsamda ortaya çıkan ticaretin gelişimini teşvik eden unsurlardır. Bölge ekonomisinin sanayi ağırlıklı olarak gelişimine imkân sağlayan bu özellikler, Kocaeli’ye, yatırımcının ilgisinin odaklaşarak yoğunlaştığı bir konuma getirmiştir. Bölge mevcut beş ayrı gümrük müdürlüğü, Sabiha Gökçen havalimanı, Cengiz Topel havalimanı, E-5 karayolu, TEM karayolu, Kuzey Marmara karayolu ve Körfez karayolu yanında ve Gebze-Hersek köprüsü, Devlet demir yolları, Gebze-İstanbul-Halkalı metrosu, Dilovası’ndaki, Türkiye’nin en büyük konteynır limanı ve iskeleleri, Eskihisar-Topçular feribot iskelesi ile yakın ve uzak çevre ile olan bağlantılarında alternatif bölgelere göre çok önemli üstünlüklere sahip bir bölge olarak dikkati çekmektedir.
|
Tablo No 1: Türkiye’de Sanayi Üretimi Endeksi (2015=100)
GSYH verileri, bölgenin genel ekonomisi yanında sanayiinin durumu hakkında önemli ipuçları vermektedir. Sektörel bir inceleme yapıldığında bölge sanayiin payının Türkiye ortalamasının çok üzerinde olduğu bir bölge olduğu görülür. 2004 yılında Türkiye ekonomisinde sanayi sektörünün payı %25,13 olduğu halde Kocaeli bölgesinde bu oran %41,94 gibi oldukça yüksek bir düzeyde olmuş, 2018 yılına gelindiğinde de Türkiye genelindeki sanayi sektörünün payı %6,52 ‘lik bir artış ile %26,77 ‘ye yükselirken, Kocaeli bölgesinin payı %4,17 ‘lık bir artış ile %43,69’a yükselmiştir. Bu çerçevede bölge Türkiye imalat sanayiinin %13’ünün, motorlu araç üretiminin %34’ünün, kimya sanayiinin
%27’sinin, metal sanayiin de %19’unun üretim bölgesi haline gelmiştir.
|
|
Kocaeli |
Türkiye |
|
2004 |
41,94 |
25,13 |
|
2005 |
42,96 |
25,30 |
|
2006 |
44,11 |
26,11 |
|
2007 |
44,99 |
26,46 |
|
2008 |
45,19 |
26,24 |
|
2009 |
42,56 |
24,06 |
|
2010 |
43,25 |
24,60 |
|
2011 |
46,04 |
26,94 |
|
2012 |
43,69 |
26,77 |
|
2013 |
43,78 |
27,70 |
|
2014 |
45,39 |
28,20 |
|
2015 |
45,03 |
27,90 |
|
2016 |
44,42 |
28,18 |
|
2017 |
46,72 |
29,20 |
|
2018 |
48,49 |
29,47 |
Tablo No 2: Türkiye GSYH’da Kocaeli Sanayi Sektörünün Yeri (20042018)
Bölgenin, kara-deniz-hava ulaşım hatlarının üzerinde oluşu sanayiin altyapısı olan birçok kurum ve ortamın gelişimine kaynaklık etmiş, bu doğrultuda serbest bölgeleri, teknoparkları, araştırma merkezleri, organize sanayi bölgeleri ve küresel ölçekte iş yapan işletmeleri ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede ortaya çıkan gelişmeler ile verilerden de izlenebildiği üzere bölge Türkiye’nin ilk 500 sanayi kuruluşunun bugün itibariyle 79’unu barındırır bir altyapıya kavuşmuş durumdadır. Bu işletmelerine de 33 tanesi yabancı sermaye işletmesidir.
İlk 500 sanayi işletmesi içinde bölge işletmelerinin üretimden satışlar konusunda uzun dönemli yeri ele alındığında görülür ki 2000-2020 yılları arasında %22,4 oranından %24,2 oranına, yükseldiği, buna karşılık elde edilen brüt katma değer bakımından ise %31,4 oranından 37,9 oranına yükseldiği görülmektedir. Buna karşılık, elde edilen ürünün ihracat değeri bakımından ise %22,0 olan oranın, 2019 yılında 22,1’e, 2020 yılında da 27,4’e yükseldiği görülmektedir. Buna göre Kocaeli işletmeleri, bir taraftan brüt katma değer oluşturma bakımından gelişirken, diğer taraftan da yükselen oranda ihracata konu olan bir üretim yapısı kazanmaktadırlar. Ayrıca Covid-19 Pandemisi döneminde işletmelerin ücretle çalışan kişi sayısı bakımından kayda değer bir artış içinde olduğu görülmektedir. Bu bölge sanayiinin dönüşüm yapısını göstermesi açısından önemli bir durumdur.
|
SEKTÖR |
2012 |
2013 |
204 |
2015 |
2016 |
|
Ağaç ve mantar ürünleri imalatı ( Mobilya hariç ) |
50 |
50 |
74 |
100 |
96 |
|
Ana Metal Sanayi |
191 |
193 |
225 |
228 |
229 |
|
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı |
156 |
160 |
201 |
216 |
265 |
|
Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı |
4 |
5 |
15 |
16 |
22 |
|
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı |
2 |
2 |
2 |
2 |
4 |
|
Diğer imalatlar |
66 |
65 |
71 |
66 |
68 |
|
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı |
82 |
84 |
110 |
129 |
137 |
|
Diğer ulaşım araçları imalatı |
16 |
16 |
19 |
18 |
17 |
|
Elektrik,gaz,buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı |
6 |
7 |
9 |
9 |
12 |
|
Elektrikli teçhizat imalatı |
73 |
77 |
88 |
94 |
103 |
|
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı ( Makine ve teçhizatı hariç ) |
387 |
399 |
516 |
585 |
602 |
|
Geri Kazanım |
33 |
33 |
50 |
55 |
42 |
|
Gıda ürünleri ve İçecek İmalatı |
96 |
100 |
207 |
243 |
239 |
|
Giyim Eşyası imalatı, kürkün işlenmesi ve boyanması |
22 |
23 |
25 |
30 |
29 |
|
İçecek İmalatı |
3 |
3 |
5 |
5 |
6 |
|
Kâğıt ve kağıt ürünleri imalatı |
28 |
28 |
39 |
39 |
43 |
|
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı |
226 |
231 |
271 |
277 |
295 |
|
Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması |
8 |
8 |
39 |
46 |
50 |
|
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı |
173 |
176 |
198 |
207 |
212 |
|
Kok Kömürü,Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı |
14 |
15 |
18 |
20 |
18 |
|
Maden kömürü ve Linyit çıkartılması |
9 |
8 |
7 |
5 |
|
|
Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı |
13 |
13 |
14 |
17 |
22 |
|
Mobilya imalatı |
35 |
36 |
69 |
126 |
120 |
|
Motorlu kara taşıtı,treyler ( Römork ) ve yarı treyler imalatı |
20 |
20 |
41 |
54 |
70 |
|
Motorlu kara taşıtları bakım ve onarımı |
19 |
18 |
20 |
19 |
51 |
|
Taş Ocakcılığı ve Diğer Madencilik Toprak |
33 |
32 |
49 |
50 |
44 |
|
Tekstil ürünleri imalatı |
28 |
26 |
41 |
44 |
19 |
|
Temel Eczacılık ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı |
13 |
13 |
12 |
11 |
15 |
|
Tüp Dolumları |
15 |
15 |
15 |
14 |
12 |
|
Tütün ürünleri imalatı |
|
|
1 |
1 |
1 |
|
Yazılım,Program,Simülasyon |
7 |
7 |
6 |
6 |
5 |
|
Genel Toplam |
1828 |
1863 |
2457 |
2732 |
2848 |
Tablo No 3: Kocaeli İmalat Sanayiinin Sektörel Dağılımı (Fabrika Sayısı)
|
|
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Sayısı |
89 |
80 |
80 |
82 |
79 |
79 |
75 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Toplama Oranı |
17,8 |
16 |
16 |
16,4 |
15,8 |
15,8 |
15 |
|
Kocaeli İlinde Bulunan İşletmelerde Çalışanların Toplama Oranı |
12,8 |
11,2 |
10,2 |
14,6 |
9,4 |
10,5 |
16,8 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Brüt Katma Değeri (Üretici Fiyatları ile) |
22,4 |
26,2 |
25,2 |
43,2 |
22,3 |
17,7 |
37,9 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Üretimden Satış Oranı |
29,2 |
27,8 |
26,4 |
27,8 |
28,1 |
26,9 |
24,2 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların İhracatı (Bin ABD doları) |
21,9 |
22 |
20,1 |
27,5 |
21,8 |
22,1 |
27,4 |
|
Kocaeli İlinde Bulunan Yabancı Sermayeli Şirket Sayısı |
|
|
|
|
32 |
33 |
31 |
Tablo No 4: Kocaeli’de Türkiye’nin İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (2014-2020)
|
|
2015 |
2019 |
2020 |
|
Üretimden Satışlar |
27,8 |
26,9 |
24,2 |
|
Satış Hasılatı |
28,3 |
26,3 |
24,5 |
|
Brüt Katma Değer |
26,2 |
17,7 |
37,9 |
|
Öz Sermaye |
10,2 |
8,4 |
24,1 |
|
Net Aktifler Tutarı |
17,2 |
12,8 |
28,5 |
|
Dönem Karı |
16,1 |
5,5 |
21,5 |
|
İhracat Tutarı |
22,0 |
22,1 |
27,4 |
|
Ücretle Çalışanlar Ortalaması |
11,2 |
10,5 |
16,8 |
Tablo No 5: Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu İçerisinde Kocaeli Sanayi Kuruluşlarının Yeri (2015-2020) (%)
|
|
|
Toplam istihdam olunan nüfus |
Tarım |
Sanayi |
İnşaat |
Hizmet |
|
2000 |
Türkiye |
25.997.141 |
12.576.827 |
3.372.208 |
1.196.246 |
8.817.845 |
|
|
Kocaeli |
502.950 |
196.348 |
100.668 |
41.820 |
163.589 |
|
2020 |
Türkiye |
27.447.000 |
4.835.000 |
5.584.000 |
1.748.000 |
15.279.000 |
|
|
Kocaeli |
|
|
|
|
|
Tablo No 6: Kocaeli’de Ekonomik Faaliyetlere Göre İstihdam Olunan Nüfus (2000-2020)
Yine bölge sanayi işletmeleri açısından dikkate değer bir konu işletmelerin satış karlığı ile dönem karlılıklarıdır. Buna göre; 2010-2020 döneminde ilk 500 işletme kapsamındaki 79 işletmenin satış karlığı dönem içinde 3,6’dan, 13,2’ye, genel karlılıkları da 2015 yılında %16,1’den, Pandemi etkisine rağmen 2020 yılında %21,5’e yükselmiş durumdadır.
İlçelerin sektörel dağılımı incelendiğinde tarım sektörünün yalnızca bucak/köylerde yoğunlaştığı görülmektedir. İlçe merkezlerinde tarımda çalışanların sayısı önemsenmeyecek kadar azdır. Buralarda istihdamdaki nüfusun önemli bir kesimi hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışmaktadır. İlçeler bazındaki sektörel dağılım incelendiğinde sanayi sektöründe ve Kocaeli merkezi, Gölcük, Kandıra ve Karamürsel’de hizmet sektöründe uzmanlaşma olduğu görülmektedir.
KAYNAKÇA
DİE, Genel Nüfus Sayımı 2000, TÜİK, İşgücü İstatistikleri, 2020; Kocaeli Sanayi Odası Verileri-2021; Kocaeli Sanayi Odası, Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu İçerisinde Kocaeli’nde Yerleşik Sanayi Kuruluşlarının Profili Raporları2019, 2020, 2021; İstanbul Sanayi Odası,500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması, 2019, 2020; TÜİK Kocaeli İmalat Sanayi Sektörel Dağılımı; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Sanayi Durum Raporu2013.
Gülfettin ÇELİK