Ord. Prof. Dr., Gemi İnşa Mühendisi

Denizci bir aileden gelen Ata Nutku 27 Ekim 1904 tarihinde Preveze’de doğdu. Babası Süleyman Nutku, amcaları İsmail Hakkı, Ali Rıza Seyfi ve Ömer Sıtkı Beyler, büyükbabası Mehmet Seyfi Bey ve kardeşi Mehmet Emrullah Nutku Bey Bahriye subayı olarak Osmanlı ve Cumhuriyet Donanması’nda görev almışlar; Türk denizciliğinin gelişmesinde askeri, teknik ve kültürel alanlarda katkı sağlamışlardır. İlk eğitiminde Kadıköy Fransız Frères des Écoles Chrétiennes’e ve Haydarpaşa Terakki Mektebi’ne giden Ata Nutku, 1917 yılında Bahriye Mektebi’ne başladı. Bahriye Mektebi’nde önce makine (çarkçı) bölümünde, sonra kendi döneminde ilk kez açılan gemi inşaatı bölümünde eğitim gördü ve 1924 yılında mezun oldu. Stajlarını Hamidiye Kruvazörü’nde, 1925-28 yılları arasında “İnönü” sınıfı denizaltılarının yapıldığı Hollanda Feijnoord Tersanesi’nde ve o yıllarda henüz kurulmakta olan Gölcük Tersanesi’nde tamamladı. İhalesi Fransız Ateliers & Chantiers de St. Nazaire-Chantiers de l’Atlantique Penhoët şirketine verilen Yavuz Kruvazörü’nün onarım komisyonunda kontrol mühendis subayı olarak yer aldı. İtalya Ansaldo Tersanesi’nde 1929-31 yılları arasında inşa edilen “Tepe” sınıfı muhriplerinin kabul testlerine katıldı. Türkiye’ye döndükten sonra Gölcük Tersanesi’nde İntibah (Uyanık) Mayın Gemisi’nin, Peyk Kruvazörü’nün, Dumlupınar Denizaltısı’nın onarım çalışmalarında bulundu. 1931-35 yılları arasında Gölcük Tersanesi’nde Cumhuriyet döneminin ilk yerli gemisi olan Gölcük Yakıt Gemisi’nin tasarımını ve inşasını gerçekleştirdi. Gemi tamamlandığında büyük bir takdirle karşılandı ve dönemin Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak tarafından ödüllendirildi. Diğer bir projesi ise 1938 yılında tamamlanan Atak Mayın Gemisi’nin tasarımı ve inşasıdır. Ata Nutku, genç yaşına rağmen bu başarısıyla da çalışkanlığı, disiplini ve bilimselliğini kanıtlamış, Türk gemi inşa sanayisinde ilkleri gerçekleştiren mühendis olarak kabul edilmiştir. 1939 yılında İngiltere Kraliyet Gemi Mühendisleri Enstitüsü’ne kabul edildi. II. Dünya Savaşı öncesinde İngiltere’ye sipariş verilen askeri gemilerin ve “Reis” sınıfı denizaltıların kabul komisyonunda yer alan Ata Nutku, 1941-42 yıllarında İngiltere’de bulundu, ancak savaşın başlamasıyla İngiltere’nin gemileri teslim etmemesi üzerine Türkiye’ye döndü. 1942-43 yıllarında Taşkızak Tersanesi’nin yüzer havuz inşasında ve Tolunay Yakıt Gemisi’nin inşasında görev aldı. 1943 yılında Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün isteği ve desteğiyle Yüksek Mühendis Okulu Gemi İnşası Bölümü’nün (İstanbul Teknik Üniversitesi) kurulması amacıyla subaylık görevinden ayrıldı ve akademik hayatına başladı. Üniversitede birçok çalışmaya katılan Ata Nutku, çok sayıda patent geliştirdi, kitap, makale yayınladı ve Türkiye’de gemi inşa biliminin gelişmesinde öncü oldu. 1948 yılında “Gemi Dizaynı” adlı çalışmasıyla profesör oldu. 1953 yılında Gemi İnşa Enstitüsü’nü ve enstitü içinde model deney havuzunu kurdu. 1952-1957 yılları arasında Denizcilik Bankası yönetim kurulunda bulunarak, işletmeye ve donanmaya bağlı Haliç, Camialtı, İstinye, Hasköy Tersaneleri’nin modernizasyonunda, şehir hatları vapurları, araba vapuru ve şileplerin tasarımında ve inşasında görev aldı. 1958-59 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri Berkeley Collage’da çalışmalara katıldı ve Amerika Gemi İnşa Mühendisleri Derneği’ne kabul edildi. Haydarpaşa, Zonguldak, Ereğli limanlarının inşası ve modernizasyonlarında; motorbot, römorkör, yük gemilerinin inşasında çalıştı. 1960 yılında Ordinaryüs Profesör oldu ve 1974 yılında TÜBİTAK ödülü aldı. İstanbul Teknik Üniversitesi’nden 1974 yılında emekli olan Ata Nutku, 1994 yılında vefat etti. Bilime yaptığı katkılardan dolayı adının yaşatılması adına İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından kurucusu olduğu gemi model havuzuna 1990 yılında “Ata Nutku Gemi Model Laboratuvarı” adı; Türkiye Denizcilik İşletmeleri tarafından bir araba vapuruna 1999 yılında “Ord. Prof. Dr. Ata Nutku” adı; Türk Deniz Kuvvetleri tarafından Gölcük Tersanesi Yeni Gemi İnşa Başmühendisliği’ne 2010 yılında “Yb. Ata Nutku Yeni Gemi İnşa Başmühendisliği” adı verildi. Türkiye’de gemi inşa sanayinin kurucularından olan Ata Nutku, aynı zamanda yetiştirdiği mühendislerle ve yayınlarıyla bu bilimin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.

KAYNAKÇA

Gökhan Tok, “Türkiye’nin Gemi Yapan Adamı: Ata Nutku”, Bilim ve Teknik Dergisi, TÜBİTAK Yayınları, Mayıs 1997, s. 70-77; Osman Öndeş, “Endaze”, DTO Yayınları, s. 93-94; Tansel Timur, “Gemiyi Tersaneden Dershaneye Taşıyan Adam: Ord. Prof. Ata Nutku”, Deniz Mecmuası, Haziran 2018.

Yasemin NEMLİOĞLU KOCA