Bakanlık Kocaeli İl Birimi

Ülkemizdeki Sağlık Bakanlığı teşkilat yapılanması, merkezi teşkilat ve taşra teşkilatı olmak üzere iki grupta ele alınabilir. Buna göre merkez teşkilatı, politika oluşturma ve bu politika doğrultusunda plan program yapma ve uygulama, koordinasyon sağlama, politika doğrultusundaki hedeflerin daha aşağı birimlere ulaştırılması, illerden gelen verilerin toplanması ve analiz edilmesi gibi faaliyetleri yürütmüştür. Taşrada ise il ve ilçe sağlık müdürlükleri merkezde belirlenen programların uygulanmasını sağlamıştır.

Cumhuriyet öncesi dönemde devletin sağlık alanında ülke çapında örgütlenmesi ve taşra-kırsal kesime hizmet götürmesi amacıyla 1913 yılında “Vilayeti İdare-i Sıhhiye Nizamnamesi” yürürlüğe girmiş, 1913 yılı itibariyle il merkezlerinde sağlık müdürlükleri kurularak taşradaki sağlık teşkilatlanması ilk şeklini almıştır. Başta koruyucu ve çevre sağlığı hizmetleri olmak üzere il genelinin tüm sağlık işlerinden idari yönden sağlık müdürleri sorumlu tutulmuştur. Vilayet, liva ve kazalarda sıhhiye meclisleri kurulmuştur. Vilayetlerde valinin bazen de sıhhiye müdürlerinin başkanlık ettiği bu meclislerde bölgenin sağlık durumu, salgınların önüne geçilmesi, gerekli sağlık kuruluşlarının tesisi gibi konular gündeme alınmıştır. Bunun yanı sıra salgın hastalıklar hakkında bilgi veren ve korunma tedbirlerini içeren kitapçıklar yayınlanarak halkın bilinçlendirilerek salgınlara karşı önlemler alınması için birtakım çalışmalar yapılmıştır. 1916 yılında Dâhiliye Nezaretine bağlı “Sıhhiye Nezareti” kurularak Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi, Karantina İdaresi, Hicaz Sıhhiye İdaresi gibi kurumlar da bu nezarete bağlanmıştır.

Millî Mücadele Dönemi’nde toplumun sağlıklı bir yaşam sürdürmesi amacıyla ülkenin tüm sağlık hizmetlerinin yürütülmesi görevi; Ankara’da kurulan ilk milli hükümet tarafından 1920 yılında Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâlet’ine (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) verilmiş, ilk sağlık bakanı olarak da Dr. Adnan Adıvar atanmıştır.1921 yılında ise Refik Saydam yeni bakan olarak görevi devralmıştır. Bu dönemde koruyucu ve tedavi edici hekimlik hizmetlerinin birbirinden ayrı ele alınması ilkesi benimsenmiş, bakanlığın esas görevinin koruyucu hekimlik olduğu kabul edilmiş ve örgütlenme buna göre yapılarak genel bütçe olanakları bu yöne aktarılmıştır. Bakanlık tarafından hazırlanan ilk bütçe tasarısında: Merkezde, Hıfzıssıhha Dairesi, Sicil Dairesi, Muhasebe ve Evrak Kalemi teşkil edilmiş, taşradaki yani illerdeki örgütlenmede ise; eski Sağlık Müdürlükleri, Hükümet Belediye ve Karantina Tabiplikleri ile Küçük Sıhhiye Memurlukları muhafaza edilerek, teftiş kadrosu genişletilmiştir. Sağlık hizmetlerinin teşkilatlanmasında “Hükümet Tabipliği” birimleri temel olarak alınmıştır. İl İdaresi Kanunu’na paralel olarak ilin Valisi tüm bakanlıkların dolaysıyla Sağlık Bakanlığının da ildeki temsilcisi olarak görev yapmış, İl Sağlık Müdürü Vali adına sağlık hizmetlerini yürütmüş, ilçelerde ise kaymakamlar sağlık hizmetlerinden sorumlu tutulmuş, hükümet tabipleri kaymakam adına sağlık işlerini yürütmüştür. Yerel yönetimler hastane açmaya özendirilmiş, her ilçede hükümet tabipliği kurulmuş, dönemin başlıca sağlık sorunları olan sıtma, verem, trahom, cüzzam gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadele programları başlatılmıştır. Bu illerden bir tanesi de 1922 yılında resmen vilayet olan Kocaeli’dir. Kocaeli hem Osmanlı ve hem de Türkiye Cumhuriyeti döneminde gerek tarım gerek sanayi gerekse göç anlamında en hareketli bölgelerden birisi olduğundan sağlık teşkilatlanması Kocaeli için her zaman önem arz etmiştir.

1929 yılı itibariyle vilayet dahilinde özel idareye ait 50 yataklı bir hastane, Adapazarı Şifa Yurdu adıyla 20 yataklı özel bir hastane ile İzmit’te 5 yataklı Sıhhat Yurdu adıyla özel bir hastanenin açıldığı tespit edilebilmektedir. 1930 yılında Adapazarı’nda 25 yataklı belediyeye ait bir hastane açılmıştır. 1935 yılı itibariyle vilayet dahilinde biri İzmit’te 50 yataklı ve diğeri Adapazarı’nda 15 yataklı olmak üzere özel idareye ait iki hastane, Gebze, Geyve, Hendek, Kandıra ve Karamürsel’de birer olmak üzere 5 dispanser faaliyet göstermiştir Gureba Hastanesi, Kocaeli Memleket Hastanesi, Seka İşçi Hastanesi gibi kurumlar da İl Sağlık Müdürlüğü’nün sorumluluk alanına giren önemli sağlık kurumları arasında yer almıştır.

“Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” (1930) ile yürütülmesi planlanan sağlık hizmetleri politikasının esasları belirlenmiştir. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilat ve Memurin Kanunu’nu (1936) ile beraber önceki teşkilatlanmaya paralel bir biçimde sağlık hizmetleri illerde İl Sağlık ve Sosyal Yardım Müdürlükleri, ilçelerde Sağlık ve Sosyal Yardım Müdürlüklerine bağlı Hükümet Tabipliklerince yürütülmeye devam etmiştir.

1954 yılında il özel İdarelerine, belediyelere ve vakıflara bağlı hastaneler Sağlık Bakanlığı’na bağlanarak hastane hizmetleri tek elde toplanmış tamamen merkezi hükümetin görev ve sorumluluğu haline getirilmiştir. Bu dönemde özel sektörün geliştirilmesi düşüncesi ağırlık kazanmış ve bu sektör sağlık yatırımları için özendirilmiştir. Uluslararası kuruluşlarla, özellikle Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF ile iş birliğine önem verilmiş, bu kuruluşlardan ana-çocuk sağlığı ve tüberkülozla savaş gibi koruyucu sağlık hizmetlerine destek sağlanmıştır. 1961 yılında Sağlık Bakanlığı müsteşarı Dr. Nusret Fişek’in tarafından hazırlanan “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun” kabul edilerek düzenlemeler yapılmıştır. 1983 yılına gelindiğinde 181 sayılı “Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Sağlık Bakanlığı’nın teşkilat ve görevlerine ilişkin usul ve esasları eski düzenlemelere benzer bir şekilde yeniden düzenlenmiştir. 2000’li yıllarda yapılandırılan “Sağlıkta Dönüşüm Programı” dahilinde gerek merkezi gerek taşra teşkilatlanmasında birtakım değişiklikler yapılarak günümüzdeki şeklini almıştır. Buna göre eskiden olduğu gibi Sağlık Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı’nın taşra örgütlenmesinin ildeki temsilcisi olarak tanımlanmıştır. Sağlık hizmetleri il içinde bir bütün olarak görülmüş ve sağlık hizmetlerinin ildeki amiri vali olarak belirlenmiştir. Buna göre İl Sağlık Müdürü, valinin teklifi üzerine bakanın onayıyla atanarak ildeki sağlık hizmetlerini vali adına yürütmüştür. İl içindeki Sağlık Kuruluşları Sağlık Müdürlüğüne bağlanmıştır. Kısacası İl Sağlık Müdürü, Sağlık Bakanlığı’nın ildeki temsilcisi olarak görevini ifa etmektedir.

Günümüze pek çok farklı bina ve lokasyonda hizmetlerine ara vermeksizin devam eden Kocaeli İl Sağlık Müdürlüğü, 2021 yılı itibariyle Kocaeli İl Sağlık Müdürlüğü, Kocaeli Valiliği Yerleşkesi ve Derince Eğitim ve Araştırma Hastanesi Alikahya Ek Hizmet Binasında hizmet vermektedir. Müdürlüğe bağlı 12 İlçe Sağlık Müdürlüğü, bu 12 ilçede toplam 151 Aile Sağlığı Merkezi, altı Göçmen Sağlığı Merkezi, dört Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezi, beş Sigara Bıraktırma Polikliniği, üç Verem Savaş Dispanseri ve üç Sağlıklı Hayat Merkezi bulunmaktadır. Ayrıca sekiz adet devlet hastanesi, 17 adet özel hastane, 17 adet özel tıp merkezi, 8 adet özel diyaliz merkezi, beş adet ağız ve diş sağlığı merkezi, dokuz adet özel poliklinik, bir adet özel evde bakım merkezi, sekiz adet özel tanı laboratuvarı, üç adet özel görüntüleme merkezi ile 19 adet sülük, kupa, fitoterapi, akupunktur gibi geleneksel uygulamaların yapılabildiği özel GETAT merkezi il sağlık müdürlüğüne bağlıdır.

Kocaeli İl Sağlık Müdürlüğü, direkt kendisine bağlı Döner Sermaye Muhasebe Hizmetleri Birimi, İl Kalite Koordinatörlüğü, Hukuk ve Muhekemat Birimi, Sivil Savunma ve Seferberlik Hizmetleri Birimi, Hasta Hakları İl Koordinatörlüğü ile Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı, Kamu Hastaneleri Hizmetleri Başkanlığı, Acil Sağlık Hizmetleri Başkanlığı, Sağlık Hizmetleri Başkanlığı, Personel Hizmetleri Başkanlığı ve Destek Hizmetleri Başkanlığına bağlı pek çok alt birimden oluşmaktadır. Müdürlüğe bağlı olarak toplam 528 personel görev yapmakta olup bu personelin dokuzu uzman doktor, 12’si doktor, dördü diş hekimi, üçü eczacı, 57’si hemşire ve 55’i ebedir.

KAYNAKÇA

Asım Balcı, Kamu Hizmetleri Yerinden Yönetim, İstanbul 2005, s.83; Erdem Aydın, Türkiye’de Sağlık Teşkilatlanması Tarihi, Ankara 2002, s.21-22; Ayten Altıntaş, “Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Sağlık Teşkilatımız”, Cerrahpaşa Tıp Dergisi, Cumhuriyetin 75.Yılı Özel Sayısı, Cilt 29 Sayı 1, İstanbul 1998, s.51-65;Nuran Yıldırım, “Hekim Kimliği ile Abdülhak Adnan Adıvar ve Tıp Tarihi ve Deontoloji Müderrisliği”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt 7 Sayı 2, İstanbul 2006, s.70; Zafer Öztek, “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri”, Yeni Türkiye, Sağlık Özel Sayısı I, Sayı 39, Ankara 2001, s. 294-298; Önder Duman, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Kocaeli Vilayeti’nde Sıtma Mücadelesi (1923-1938)”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV, Kocaeli 2017, s.1239; Nermin Ersoy – Yüksel Güngör – Aslıhan Akpınar, “Tarih İçinde İzmit’te Hastaneler”, VIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Sivas 2004, s. 391-402; Ayhan Durmuş – Merve Nur Durmuş, “Sağlık Bakanlığı Teşkilat Yapısı”, Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, Cilt 5 Sayı 2, Ankara 2019, s. 217-223.

Merve MERGEN