Tavşancıl’daki Tarihî Cami

II. Abdülhamid Camii, Kocaeli'nin Dilovası İlçesi, Tavşancıl Mahallesi'nde bulunmaktadır. Aynı zamanda "Aşağı Camii" ve "Cuma Camii" olarak da bilinir. Yapının inşa kitabesi bulunmamaktadır, ancak Vakıflar Genel Müdürlüğü'nde caminin onarımına dair belgeler bulunmaktadır. 410102002-KF001 numaralı belgede, yapılan ilk inşaatın XVIII. yüzyıl içinde gerçekleştirildiği bilgisi yer almaktadır. Cami, II. Abdülhamid döneminde yapılan onarımlar nedeniyle bu ismi almıştır. R.1317/M.1901-1902 tarihli bir belgede, Tavşancıl halkının XX. yüzyılın başlarında harap olan camileri için Sultan'dan yardım talep ettiklerine dair bir dilekçe olduğu görülmektedir. Bu dilekçe üzerine Sultan'ın yardımıyla cami onarılmıştır. 1973 yılında büyük bir onarım geçiren camiye, harim tavanına ortasına bir kubbe eklenmiştir. Son olarak, 1999 Marmara depreminde hasar gören yapıya son yıllarda çeşitli müdahaleler yapılmıştır.

Cami, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Son yıllarda kuzey cephesine bitişik bir giriş bölümü eklenmiştir. Minare, camiden ayrı olarak kuzeybatı köşede inşa edilmiştir. Camiye kuzey cephesindeki sonradan eklenen bölümden girilmektedir. Giriş mekanından sonra kuzey cephenin ortasında basık kemerli bir kapıyla harime geçilir. Bu cephede kapının her iki yanında birer pencere bulunmaktadır. Benzer bir düzen, güney cephesinde de mevcuttur. Mihrabın her iki yanında birer pencere yer almaktadır. Doğu ve batı cephelere ise karşılıklı dörder pencere yerleştirilmiştir. Cephelerdeki pencereler düşey dikdörtgen formunda ve basık kemerlidir. Pencere etrafı tuğla dizileriyle süslenmiştir.

Harim, boylamasına dikdörtgen planlıdır. Üstü dıştan kiremit örtülü kırma bir çatıyla kaplanmıştır ve içten ortada kubbe, diğer kısımlarda ise düz tavanla örtülmüştür.Kubbe dört taraftan kirişlerle çevrelenmiştir ve kubbe haricindeki kısımlar da kirişlerle desteklenmiştir. Orta kubbe, 1973 yılındaki onarımlar sırasında eklenmiştir. Güney cephesinin ortasında yuvarlak kemerli, yarım daire kesitli bir mihrap nişi bulunmaktadır. Mihrabın sağındaki ahşap minber ve güneydoğu köşedeki vaaz kürsüsü orijinal değildir. Harimin kuzeyinde yer alan kadınlar mahfili doğuda ve batıda beden duvarlarına gömülü birer ayak ile ortada ise iki bağımsız ayakla desteklenmektedir. Mahfilin üst katı ahşap korkuluklarla sınırlandırılmıştır. Üst kata çıkış giriş bölümünün batısında yer alan merdivenlerle sağlanmaktadır. İç mekân pencerelerin alt seviyesine kadar ahşap lambrilerle kaplıdır ve kalan yerler beyaz boyayla sıvanmıştır.

Minare, caminin kuzeybatısında ayrı olarak konumlandırılmıştır. Silindirik gövdeli, tek şerefeli minare çokgen bir kaide üzerinde yükselmektedir. Tuğla malzemeyle inşa edilen minare gövdesi altta ve üstte birer bilezikle süslenmiştir. Caminin dış cepheleri bütünüyle sıvalıdır ve pencereler XX. yüzyılın başlarındaki özelliklerini korumaktadır.

Yapıdaki süsleme unsurları, mihrapta ve kubbeye yoğunlaşmıştır. Ancak kubbedeki süslemeler son yıllarda eklenmiştir. Mihrap yüzeyinde, Osmanlı sanatında 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlaşan perde ve kandil tasvirli kalemişi süslemeler bulunmaktadır. Cepheyi hafifçe içeriye alan mihrap nişini sınırlandıran ayakların etrafında iç bükey ve dış bükey silmeler yer alır. Üstlerindeki başlıklara mihrap kemerleri bindirilmiştir. Mihrap nişindeki püsküllü perde, iki yanda nişten taşırılarak ayakların üzerlerine uzanmaktadır. Perdede bordo kumaşın gri renkli yatay kuşaklarla bölümlendirildiği görülmektedir. Perdedeki püsküllerde kirli sarı ve kahverengi kullanılmıştır. Mihrap kavsarasında, bir sıra ters düz palmet dizisinden oluşan bir bordür bulunmaktadır. Bu bordürün üstünde geometrik kompozisyonlu ince bir kuşak yer alır. Kavsara yüzeyinde kartuşlar içerisinde alınmış zemine doğru uzanan palmet dizileri görülmektedir. Üst kısımda ise rumî ve palmetlerden müteşekkil soyut karakterli bitkisel bezemeli bordürler vardır. Mihrap en üstte bir ayet kitabesiyle tamamlanmıştır. Süslemelerin II. Abdülhamid tarafından gerçekleştirilen onarımlar sırasında İstanbul'dan getirilen sanatçılar tarafından yapıldığı düşünülmektedir.

Tavşancıl II. Abdülhamid Camii, zaman içinde çeşitli restorasyonlar ve eklemelerle orijinal malzemesinin bir kısmını kaybetmiştir. Caminin ilk yapılışının ahşap malzemeli olduğu belirtilmektedir. XX. yüzyılın başlarında yapılan onarımlar sırasında bu ahşap yapı yerine kâgir bir yapı inşa edilmiştir. Cami, İstanbul II. Kültür Varlıkları Koruma Kurulu tarafından 1992 yılında tescillenmiştir.

KAYNAKÇA:

Ahmet Yavuzyılmaz, Gebze ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, s. 166; Kocaeli İl Yıllığı, Kocaeli, 2001, s. 194. 

Erkan ATAK