Kocaeli Merkezli Bir Şirket
Sabanca Gölü ve Civarı Bayındırlık ve Türk Anonim Şirketi, Kocaeli Halk Bankası’nın iştiraklerinden birisi olarak, 1937 yılında Sapanca Gölü ve civarını imar ederek otel, gazino gibi kurumlar yapmak bir mukavele hazırlayarak İktisat Vekâleti’ne başvuruda bulunmuştu. Mukavelede 50 sene müddet ve 30.000 TL sermaye ile İzmit merkezli olmak üzere kurulması yazılmaktaydı. Şirket ayrıca başvuru şartlarından birisi olan sermayenin dörtte biri yani 7.500 TL’yi de ödemişti. İktisat Vekaleti’nin şirketin başvuru evraklarını inceleyerek başvuruyu onaylaması üzerine başvuru dosyası İcra Vekilleri Heyeti’ne gelmiş ve onun da onayı ile Cumhurbaşkanlığı’na sunulmuştu. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk de 5 Mayıs 1937 tarihinde şirketin başvuru dosyasını imzalamıştı. Böylece Sabanca Gölü ve Civarı Bayındırlık ve Türk Anonim Şirketi (bundan sonra kısaca Sapanca Bayındırlık Şirketi) İzmit Merkezli olarak 5 Mayıs 1937 tarihinde 50 sene müddet ile kurulmuş oldu. Sapanca Bayındırlık Şirketi’nin müdürlüğü İstiklal Caddesi’nde bulunan Kocaeli Halk Bankası binası bünyesindeydi. Şirketin ilk Müdürü Enver Balkan olmuştur. Enver Sabanca Gölü ve Civarı Bayındırlık ve Türk Anonim Şirketinin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Bakanlar Kurulu tarafından esas sözleşmesinin tasdiki
Balkan aynı zamanda Karamürsel Kaza İdare Heyeti Başkanlığı ve Kocaeli Vilayeti Genel Meclis Daimi Encümen Azalığı görevlerini yürütmekteydi.
Sapanca Bayındırlık Şirketi’nin kuruluş amacı Sapanca Gölü ve civarında otel, gazino vb. açmak idi. Bunun nedeni ise Kocaeli Vilayeti’nin bu bölgeyi İstanbul’un bir sayfiye (yazlık) yeri yapmak istemesiydi. Vilayet aslında sadece Sapanca ve çevresini değil bütün Kocaeli bölgesini iç turizme açmak istemekteydi. İstanbul’dan Sapanca’ya gezinti trenlerinin sefer yapması ile aslında bu alanda ilk adım atılmıştı. Artık bu noktadan sonra iş Sapanca Bayındırlık Şirketi’ne düşmekteydi. Şirket, Sapanca Gölü’nün turizme en müsait yeri olan Kumbaz mevkiinde gazino ve otel inşa etmişti. Şirket ayrıca gölde plaj yeri düzenlemiş, ağaçların arasında oturma, gezme, eğlenme yerleri yaptırmıştı. Halk buraya büyük alaka ve rağbet göstermiş, özellikle Pazar günleri gelen gezinti trenleri kalabalıklaşmaya başlamıştı.
Tren yolunun dışında Kocaeli çevresini özellikle Sapanca’yı bir turizm merkezi haline getirmek için yapılacak en önemli iş, İstanbul ile Sapanca arasındaki karayolunun düzeltilmesiydi. İşte bu noktada yine Sapanca Bayındırlık Şirketi devreye girecektir. Şöyle ki, şirket Kocaeli Halk Bankası ile birlikte İstanbul-İzmit şose yolunun 39 kilometrelik kalan kısmının 7 kilometresini 1940 yılında, 32 kilometresini ise 1941 yılında ihaleye girerek yapımını üstlenmişti. Bu yolun toprak tesviye işleri daha önce yapılmış ve 27 kilometrelik kısmı çeşitli senelerde tamamlanmıştı. Sadece Sapanca Bayındırlık Şirketi’nin yapımını üstlendiği kısım kalmıştı. Kış başlamadan bu yolun tamamının bitirilmesi hedeflendiğinden, İzmit Nafia Müdürlüğü de yolun 8 kilometrelik kısmını emaneten yapmaya başlamıştı. Geceli gündüzlü çalışılarak Ağustos 1941’de Nafıa yolun 2 kilometresini, şirket ise 11 kilometresini tamamlanmıştı. Yolun 7 kilometresinin ise taşı tamamen kırdırılmış ve döşenmeye hazır hale getirilmişti. Yani yakın zamanda bu 7 kilometrelik kısım da tamamlanacaktı. Diğer kısımların da bitirilmesi için de yolun beş yerinde çok sayıda ocak açılmıştı. Ayrıca taşların nakli ve kırdırılması için çok sayıda araba ve işçi çalıştırılmaktaydı. İnşaatın tamamlanması için her geçen gün işçi ve araba sayısı artırılırken, Vilayet’in de onayı ile civar olan köylerden nakliyat için yardım alınmıştı. Sapanca Bayındırlık Şirketi bu yol inşaatında kendi malı olan 24 araba, 5 kamyon/kamyonet ve 380 kadar işçi kullanmaktaydı. Ayrıca köylülerin yolda çalışan arabaları 50’ye ulaşırken, askeri inşaat kollarından da yardım alınmaya başlanmıştı.
Nafia Vekâleti de nakliyat ve inşaat hususunda şirkete azami derecede destek olmaktaydı. Bu arada Nafıa Vekili Ali Fuat Cebesoy İzmit’e geldiğinde vilayet yolları ve köprüleri üzerinde incelemelerde de bulunmuştu. Bu konuda kendisine Sapanca Bayındırlık Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı ve Halk Bankası Müdürü olan aynı zamanda müteahhitlik de yapan Asım Ardaman’dan açıklamalarda bulunmuştu. Ali Fuat Cebesoy’un bu ziyaretinde Kocaeli Ziya Tekeli ve Nafıa Müdürü Cevdet Onaran da kendilerine eşlik etmişlerdi.
Sapanca Bayındırlık Şirketi otel, gazino ve yol işlerinin dışında Aralık 1937-Aralık 1939 yılları arasında Halkevi’ne ait Halk Sinemasını iki yıllığına işletmişti. Bu sinema daha sonra yapılan açık arttırma Nazmi Oğuz tarafından kiralanmıştı. Sapanca Bayındırlık Şirketi’nin İstanbul Merkez Hali ile de iş yaptığı gazete ilanlarından ortaya çıkmaktadır. Nitekim şirketin hesap işlerini takip etmek için gazetelere İstanbul Merkez Hali’nde çalışmak üzere muhasip alımı ilanı verilmişti. Gazetelere yansıyan şirket ile ilgili diğer bilgi de şirketin Aralık 1940’da Şirket Türk Hava Kurumu’na 50 lira yardımda bulunduğudur.
Sapanca Bayındırlık Şirketi, kurulduğu 1937 yılından itibaren Kocaeli için faydalı işler yapsa da ömrü çok uzun olmamıştır. Şirket Yönetim Kurulu’nun 15 Mart 1943 tarihinde aldığı kararla Sapanca Bayındırlık Şirketi feshedilmiş ve tasfiyeye tabi tutulmuştur.
KAYNAKÇA
Akşam, 3 Temmuz 1938, s. 10; BCA, 30-18-1-2/ 320-*61-20; Bünyamin Kocaoğlu, “CHP Teftiş Raporlarına Göre Kocaeli Vilâyetinde Parti Halk İlişkileri ve Parti’nin Siyasi Durumu (1940-1944)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, c. III, Kocaeli 2016, s. 2002; Cumhuriyet, 14 Temmuz 1938, s. 4; https:// hurkocaeli.net/yazlik-sinemalari-cok-ama-cok-ozledik/; Müzeyyen Ünal, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında İzmit’te Ticaret Hayatı”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, c. II, Kocaeli 2016, s. 1015-1017; Müzeyyen Ünal, “Yerel Gazete İlanlarına Göre Kocaeli’de Sanayi ve Ticaret (1923-1953)”, Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu V, 9-11 Mart 2018, C. II, Kocaeli 2019, s. 1133; Vakit, 7 Aralık 1940, s. 4.
Mustafa SARI