Rum Ortodoks cemaati, tıpkı diğer cemaatler gibi, Osmanlı millet sistemi içinde yer almıştı. Rum Patriği, Rum cemaatiyle ilgili hukuki evlenme, boşanma, miras ile mali işlerin yanı sıra, eğitimin de devlet nezdinde tek sorumlusuydu. Ayrıca, sistem bütün Ortodoksları “Rum” kabul ettiğinden, bu cemaatin içinde, Rumca konuşanların dışında, Bulgarlar, Sırplar, Arnavutlar, hatta Türkçe konuşan Karamanlılar da bulunuyordu. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile gayrimüslim cemaatlere okul açma ve geliştirme izni verilmiş, aynı zamanda Osmanlı tebaası olan herkesin, devlet okullarının yönetmeliklerindeki koşulları yerine getirmek şartıyla, askeri ve mülki okullara kabul edilmesi de karara bağlanmıştı. Böylece geleneksel dini eğitim veren kurumların yanında modern eğitim veren okullar ortaya çıkmaya başladı. Eğitim alanındaki bu değişikliklerin ardından Osmanlı’da okullaşma sayısında büyük bir artış gözlendi. Okullaşma oranındaki artış, sadece Müslüman okullarıyla sınırlı kalmamıştı. Bu dönemde cemaat okulları ve yabancı okulların sayısında da ciddi bir artış göze çarpmaktadır.

İzmit’te de klasik dönemde gayrimüslim okulu bulunmakla birlikte, özellikle Tanzimat süreci ve sonrasında okul sayısında hızlı bir artış gerçekleşmişti. Salnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umumiyye kayıtlarına göre İzmit’te Rumlara ait 6 okul vardı. Bunların 2’si rüştiye 4’ü iptidai idi. Bu okullar Rum Patrikhanesine bağlıydı. Rüştiyeler 1878’de inşa edilmişti. Yapım tarihleri belirtilmeyen iptidailerin sadece M. 1903/1904 (H. 1321) döneminde öğrencileri vardı. Rüştiyeler 1895’te, iptidailer 1900’de ruhsat almışlardı. Rüştiyelerin biri erkek, biri de kızlara mahsustu. Erkek rüştiyesinin öğrenci sayısı 45 ila 69, kız rüştiyesinin öğrenci sayısı ise 24 ila 28 arasındaydı. İptidailer içinde en çok öğrenci Eşmeköy’de, en az öğrenci ise Yeniköy’deydi. Adapazarı’nda gayrimüslim okul sayısı İzmit’ten daha çoktu. Rumların, Rum Metropolitliği’ne bağlı 9 okulu vardı. Okulların 2’si rüştiye 7’si iptidai idi. 1877’de açılan rüştiyelerin biri erkek öğrencilere, diğeri kız öğrencilere eğitim vermekteydi. Erkek rüştiyesindeki öğrenci sayısı en az 90, en çok 114 iken, kız rüştiyesindeki öğrenci sayısı en az 28, en çok 35 idi. Erkek öğrenci sayısı, kız öğrenciye nazaran oldukça fazlaydı. Buradaki iptidailere dair bilgi veren ilk salname M. 1903/1904 (H. 1321) tarihlidir. Rumlara ait 7 adet iptidai vardı. Üçünün ismi salnamelerde gösterilmediğinden, nerede faaliyet gösterdikleri tespit edilememiştir. Diğer iptidailer Sapanca, Eksece (İkisce) köyü, Pelid köyü ve Kirazlı köyünde bulunmaktaydı. Bu okullarda 311 erkek, 74 kız olmak üzere toplam 385 öğrenci öğrenim görmekteydi. 1900 yılında İzmit sancağı dâhilindeki okullarda 2.687 erkek ve 1.969 kız öğrenci olmak üzere toplam 4.656 öğrenci eğitim almaktadır. Bu öğrencilerden 374 öğrenci Rum okullarında eğitim alıyordu, 374 Rum öğrencinin ise 320’si erkek, 54’ü ise kızdı.

Vital Cuinet’ye göre İzmit’te Ermeni ve Musevi Okulları haricinde, Rumlara ait bir kız ilkokulu ve bir erkek ilkokulu vardı, erkek öğrenciler 150, kız öğrenciler ise 100 kişiydi. Adapazarı’nda ize Rum cemaatine ait bir erkek rüştiye ile yatılı kız rüştiyesi bulunduğunu kaydediyordu. Pars Tuğlacı İzmit’te Aya Katherina Rum Kız Mektebi’nin 1893 yılında açıldığını belirtmektedir. Panayotis P. Oikonomos’un genellikle kilise kaynaklarından aldığı İstanbul Patrikliği’nin Asya kısmına ait ve metropolitliklere göre düzenlenen 1904 yılı istatistiklere göre İzmit’te Rumlara ait 81 okul, bu okullarda okuyan 3.109 erkek öğrenci ile 780 kız öğrenci olmak üzere 3.889 öğrenci bulunmaktadır. Ayrıca bu okullarda 73’ü erkek, 21’i bayan 94 öğretmen görev yapmaktadır. 1912 yılına ait bir istatistikte ise İzmit merkezde 30 Rum Kız Okulu, 47 öğretmen ve 2303 öğrenci yer almaktadır. Ancak istatistiklerde belirtilen Rum okullarına ilişkin başka bilgiye ulaşılamamıştır.

KAYNAKÇA

Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1316; 1317; 1318; 1319; 1321; Cengiz Keskin, “Maarif Salnameleri Işığında Adapazarı ve Çevresindeki Gayrimüslimlerin Eğitim Faaliyetleri ve Yabancı Okullar (1898-1903)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 4, Sayı/No: 2, Güz/Fall 2019, s. 626-641; Halim Demiryürek, “Maârif Salnamelerine Göre İzmit Sancağında Eğitim-Öğretim: 1898-1904”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. III, ed. Haluk Selvi,M. Bilal Çelik, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2015, s. 1211-1228; İlay İleri, “Osmanlı Devleti’nde Azınlıkların Eğitimi (II. ve III. Bölümler)”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 23, 2008, s. 129-148; Oya Dağlar Macar, “Osmanı Rum Eğitim Sistemi ve İstanbul Rum Kız Okulları (19. ve 20. Yüzyıl)”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, Bahar 2010, s. 773-817; Vital Cuinet, La Turquie D’Asie: Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de l’Asie-Mineure, Tome Quatrıème, Paris, 1894; Hilmi Tunahan Örs, Sultan II. Abdülhamit Döneminde İzmit Sancağı’nda Eğitim (1876-1909), Danışman: Serkan Yazıcı, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2019.

Zeynep İSKEFİYELİ