İş Adamı, Girişimci, Armatör

1877-1878 Savaşı’ndan sonra Batum’un Rusların eline geçmesi üzerine Anadolu’ya hicret ederek Sapanca’ya yerleşen Babila sülalesine mensuptur. 1897 yılında Sapanca’da dünyaya gelmiştir. Dedesi Mehmed Tevfik, babası 1878 Batum doğumlu Hüseyin Bedreddin’dir. Aile daha sonra İzmit’e taşınmış, sülale adını soyadı olarak almıştır. Babası Hüseyin Bedreddin Bey, Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti üyesi olup, İzmir İktisat Kongresi’ne İzmit temsilcisi olarak katılmış, 1920’li yılların sonlarında İzmit Ticaret Odası başkanlığı yapmış, Kocaeli Halk Bankası’nın kurucuları arasında yer almış ve yönetim kurulu başkanlığına getirilmiştir.

Lise mezunu olan Rıza Bedri Bey, İttihad ve Terakki’nin millî iktisat politikasından etkilenerek, 1920 yılında Kocaeli Vapur Şirketi’ni kurdu. Şirket Millî Mücadele sırasında gemilerine İtilaf Devletlerinin bayraklarını asmak suretiyle kendini gizleyerek Kuvâyı Milliye’ye asker ve cephane taşıdı. Şirketin tüzel kişiliğe kavuşması 1925 yılındadır. Rıza Bedri’nin genç yaşına ve Türkiye’nin içinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullara rağmen, denizcilik gibi geleceği meçhul bir sahaya girip kısa zamanda büyük başarı elde etmesi devlet ricalini ve girişimcileri ümitlendirdi. Gerek sahip olduğu özgüveni ve gerekse yöneticilerin teşviklerinden aldığı güçle, giderek yükselen bir grafik çizerek Türkiye’nin ilk armatörleri arasında yerini aldı. Yolcu taşımacılığı yapan armatörlerin kurdukları ve 1933-1939 arasında faaliyet gösteren Vapurculuk Türk Anonim Şirketi’nin yönetim kurulunda bulundu. 1939 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nin kurulmasıyla yolcu taşımacılığında devlet tekelinin başlaması üzerine şirket zarara uğradı. Devlet, şirketin gemilerini para karşılığında kamulaştırmayı teklif ettiyse de, Rıza Bedri Bey ve ortakları hiçbir ücret almadan varlıklarını devlete hibe ettiler.

Rıza Bedri Babila, vapurculuk şirketinden sonra İkbal Ambarı adlı şirketle birleşerek Kocaeli İkbal Ambarı unvanını taşıyan bir nakliye şirketi kurdu. İstanbul’da Yemiş İskelesi’ndeki merkezinin yanı sıra İzmit’te de bürosu bulunan şirket, malları İstanbul’dan İzmit’e motorlarla taşıyor, buradan trenle ait olduğu bölgelere sevk ediyordu. Rıza Babila 15 Mart 1935 tarihinde nakliye komisyonculuğu yapmak üzere Kocaeli Nakliyat Ambarı’nı kurdu. Merkezî bürosu yine Yemiş İskelesi’ndeydi. 31 Aralık 1936 tarihinde İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’na başvurarak ticareti bıraktığını bildirdi. 25 Eylül 1943 tarihinde “umûm dâhilî ticaret ve taahhüt işleri” ile meşgul olmak üzere kendi adını taşıyan unvanla yeniden ticarete başladı. Perşembe Pazarı’nda Yoğurtçu Hanı’ndaki mağazasında beş yıl, gıda maddesi dışında her türlü malın toptan ticaretiyle uğraştı. 1948’in başında ticareti bıraktığını açıkladı. 1 Mayıs 1951 tarihinde 30.000 lira sermaye ile “İthalat, ihracat, toptan ve perakende ticaret, devâir-i resmiyyeye karşı bilumum taahhüt işleri” ile meşgul olmak üzere yeniden ticarete başladı. Bürosu bu defa Eminönü’nde Tütüngümrük Meydanı’ndaydı. Babila’ya eniştesi Cemal Nevrolcu, Kerim Kerimzâde ve Teknik Kollektif Şirketi referans olmuş, başvurusu bir gün sonra tescil edilmişti. Ancak Rıza Babila bu tarihten dokuz ay sonra 4 Nisan 1952 tarihinde öldü. Babası Hüseyin Bedreddin Bey’in odaya müracaatı üzerine 17 Mayıs 1952 tarihinde ticaret kaydı silindi. İki yıl sonra da babası öldü.

Rıza Babila’nın “Acı Bir Ölüm” başlığıyla ve yandan çekilmiş bir portresiyle birlikte yayımlanan ilan metni şöyleydi: “İzmit Ticaret Odası Eski Reisi Hüseyin Bedreddin Bey’in oğlu, ecza tüccarı Cemal Nevrolcu’nun kayınbiraderi, İkbal Kocaeli Şirketi sahiplerinden Rıza Babila tutulduğu hastalığa çare bulunamıyarak beklenmedik bir yaşta Allah’ın rahmetine kavuşmuştur. Cenazesi 5/3/1952 Cumartesi günü saat on birde Cağaloğlu Yerebatan Caddesi’nde Neşe Apartmanı’ndan alınarak Beyazıd Camii’nde öğleyi müteakip namazı kılındıktan sonra Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilecektir. Çelenk gönderilmemesi rica olunur. Israr ve arzu edenler merhumun ruhu için Topkapı Fıkaraperver Cemiyeti’ne veya Verem Mücadele Derneği’ne teberru edebilirler.” (Cumhuriyet, 5 Nisan 1952).

KAYNAKÇA

Kemalettin Kuzucu, “Türkiye’nin İlk Armatörlerinden Rıza Bedri Bey ve Kocaeli Vapur Şirketi”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli 2015, II, 1067-1081; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, haz. Atilla Oral, Demkar Yayınevi, İstanbul 2007; Ulugün, F. Yavuz, Kocaeli ve Çevresi Denizcilik Tarihi, İzmit Rotary Kulübü Kültür Yayınları, İzmit 2009.

Kemalettin KUZUCU