Sahaf

Raif Yelkenci, yelken bezi ustası Hasan Ağa’nın oğlu olarak 1894 tarihinde İzmit Kandıra’da dünyaya geldi. Tam adı Mehmet Raif’tir. 1905 yılında babasının vefatı üzerine amcasının yanına İstanbul’a gitti. Amcası Hâfız Aziz Efendi’nin Beyazıt Meydanı’ndaki kitapçı dükkânında çıraklık yapmaya başladı; kitapçılığı burada öğrendi. Aynı yıl Fatih medresesinde başladığı dini ilimler tahsilini 1911 yılında tamamladı.

I. Dünya Savaşı’nda askere alındı. Küçük yaştan beri ayağının sakatlığı sebebiyle geri hizmetlerde kullanıldı ve askerî hastahanelerde çalıştı. Terhis olmasına rağmen 1918-1919’da bir süre Harbiye Nezâreti’nde dördüncü sınıf kâtip sıfatıyla bulundu. Askerlik sonrası tekrar amcasıyla birlikte çalışmaya başladı. Amcası Aziz Efendi’yle birlikte, Beyazıt’ta Kapalı Çarşı’nın Fesçiler Kapısı’nın bitişiğinde Çadırcılar Caddesi üzerinde eski bir kitapçı dükkânını Şevki Efendi’den satın alarak sahaflık işine girdi. Hayatının sonuna kadar burada genellikle el yazması kitaplar alıp sattı. 1917 yılında teyzesinin kızı Hatice Hanım (1901-1988) ile evlendi. Bu evlilikten Fatma Makbule (1924-1975) isminde bir kızı dünyaya geldi. Fatma Makbule’nin Süleyman Alkan ile evliliğinden torunları Hamit, Halise ve Halit doğdu.

1920 yılı Raif Yelkenci’nin hayatında dönüm noktasıdır. Bütün hayatı boyunca tutkuyla bağlanacağı Yunus Emre’yi keşfetmiş ve amcası ile birlikte 1924 yılında Yunus Divanı’nın taş baskısını gerçekleştirmiştir. 1930 yıllar Raif Yelkenci’nin sahaflar camiasında adından söz ettirdiği yıllar olmuştur. Yelkenci 1959’da ancak bir iki kişinin girebileceği içi yazma eserlerle dolu sahaflar çarsısındaki dükkânını satın aldı.

Eski sahaflık geleneklerini sürdüren Yelkenci’nin dükkânı yerli ve yabancı bilim adamlarının, kitap meraklılarının bir toplantı ve sohbet yeriydi. İbnülemin Mahmud Kemal, M. Fuad Köprülü, Abdülbaki Gölpınarlı, Mükrimin Halil Yinanç, Muallim Cevdet, A. Süheyl Ünver, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Hakkı Tarık Us, Osman Nuri Ergin, Kemal Salih Sel, Reşat Ekrem Koçu, Sabri Ülgener, Kemal Elker, şarkiyatçılardan Franz Taeschner, Osman Reşher (Oskar Rescher), Hellmut Ritter bunlardan bazılarıdır. Yazmaları, hat ve belgeleri anlayanlara, ihtiyaç sahiplerine satmayı tercih ederdi. Tanıdıklarına ve ehline kopya ettirilmek üzere ödünç kitap da verirdi. Bu türden bazı kitapların kopyaları günümüzde A. Süheyl Ünver’in arşivinde bulunmaktadır. Orhan Okay’ın ifadesiyle Raif Yelkenci kitapçı dükkânı değil kütüphanesi olan bir insandır. Nadir bulunur kitapları ancak erbabına satardı. Raif Yelkenci’nin evinde muhafaza ettiği tarih ve edebi eserlerden oluşan nadide kitapları bir araya getirdiği bir kütüphanesi vardı. Abdülbaki Gölpınarlı gibi dönemin önde gelen isimleri evindeki kütüphaneden yararlandıklarından bahsetmektedir. Dükkânında olan çoğu yazma kitaplar ölümünden sonra sahaf İbrahim Manav’a satıldı. Evinde bulunan kitaplar ise, Süleymaniye Kütüphanesi’ne bağışlandı.

Raif Efendi’nin yazmalara olan tutkusu yanında hat sanatına dair de tutkusu ve bilgisi vardı. Zengin hat sanatı koleksiyonunun nadide örnekleri Fatih Kıztaşı’nda bulunan üç katlı ahşap evinde yer almaktaydı. Basılmış kitabı olmayan Raif Yelkenci uzun yıllar Yûnus Emre’yi araştırmış, yanlış bazı görüşleri düzeltmeye çalışmış, tartışmalara katılmış, Âşık Paşa’nın Yûnus Emre olduğunu ileri sürmüştür. Simavnalı Şeyh Bedreddin’in bir nüshası kendisinde bulunan Menâkıb’ını yayımlayamamıştır. Raif Yelkenci’nin Muallim Cevdet, Yunus Emre ve Şeyh Bedrettin Üzerine olan bazı yazıları yayınlanmıştır.

Hayatının son yıllarını hastalıklarla geçiren Raif Yelkenci, pek az dışarı çıkma imkanı bulduğundan evinde tutkuyla bağlandığı kitaplarının arasında geçirmiştir. Muzaffer Özak, A. Süheyl Ünver gibi müdavimi dostları onu bu zor günlerinde yalnız bırakmamışlar, evinde onu ziyaret etmişlerdir. Raif Yelkenci, 07.10.1974 tarihinde vefat etti. Fatih Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Topkapı aile mezarlığına defnedildi. Onun ölümüyle Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan geleneksel sahaflık geleneği kapanmış oldu.

KAYNAKÇA

Turgut Kut, “Mehmet Raif Yelkenci”, İslam Ansiklopedisi (TDV) İstanbul 2013, C 43, s.398-399; Ahmet Güner Sayar, Sahaf Raif Yelkenci, İstanbul 2012, Ötüken Yay. s.101; Orhan Okay, Konuşmalar, Ankara 1998, Akçağ Yayınları, s,257; Orhan Okay, Silik Fotoğraflar, Portreler, İstanbul 2013 Dergah Yayınları; İbrahim Şirin, Raif Yelkenci’nin Torunu Halise Alkan ile Görüşme (10.10.2018).

İbrahim ŞİRİN