Roma’nın Bithynia-Pontus Eyaleti Valisi (Proconsul)
Roma İmparatorluğu’nda yüksek bir kamu görevlisi, hukukçu ve yazar olan Genç Plinius (Gaius Plinius Caccilius Secundus) MS 62–113 tarihleri arasında yaşamıştır (tarihler çeşitli eserlerde bir yıl değişmektedir). Kuzey İtalya Comum’da (günümüzde Como şehri) doğan ve varlıklı bir ailenin çocuğu olan yazar, üç defa evlenmiş, ilk iki eşi genç yaşta ölmüştür. Üçüncü eşinin adı Calpurnia’dır ve hiç çocuğu olmamıştır. Genç yaşta babasını kaybettiği için annesi Plinia ve dayısı Yaşlı Plinius’un himayesinde büyümüş ve iyi bir eğitim almıştır. Dayısını, 79’da Vesuvius yanardağının patlaması sırasında yitirdiğinde Plinius on yedi yaşındadır ve bu durum onu, senatörlük kariyerinde kendisine rehberlik edecek kıdemli bir erkek akrabadan mahrum bırakmıştır. Diğer yandan genç yaşında yüksek bir maddi mirasın sahibi olan Plinius, İtalya’nın çeşitli yerlerindeki emlakını ustalıkla yönetmiştir. Onsekiz yaşında avukat olarak meslek hayatına başlayan yazar, İmparator Domitianus döneminde yirmili yaşlarının sonlarında MS 89 yılı civarında senatusa girmiştir. İyi konuşma yeteneğinin yanı sıra dayısının güçlü politik kimliği ve geniş çevresi, cursus honorum olarak bilinen makam merdivenleri boyunca terfi etmesini sağlamıştır. En önemli görevleri arasında quaestorluk, tribunusluk, praetorluk, 100 yılı consullüğü, Tiber Irmağı curatorlüğü (ırmağın ıslah ve imarı) ve Bithynia-Pontus eyaleti proconsullüğü (eyalet valiliği) bulunmaktadır. Öte yandan zalim Domitianus yönetimi (MS 81-96) altında elde edilen başarı, sorunları da beraberinde getirmiş olmalıdır. Arkadaşı, tarihçi Cornelius Tacitus da dâhil olmak üzere neslinin çoğu gibi, Plinius da Domitianus’un öldürülmesi ve Nerva’nın MS 96’da tahta çıkmasından sonra sicili konusunda savunmaya geçmiş ve yeni imparator Traianus için, bugün Panegyricus olarak bilinen bir övgü konuşması yayımlamıştır. MS 113’te Anadolu’da görevi esnasında öldüğü tahmin edilmektedir; Bithynia’dan döndüğüne dair herhangi bir kanıt yoktur.
Kariyerinin en önemli aşamalarından biri MS 111 yılında Roma İmparatoru Traianus tarafından Anadolu’nun Bithynia-Pontus Eyaleti’ne proconsul (eyalet valisi) olarak atanmasıdır. Plinius’un seçilmesi onun mali konulardaki becerisi ve politik açıdan imparatorun güvenini kazanmasından kaynaklı gibidir: Traianus bir mektubunda (Mektuplar 10.18) “sen de kendinin beni temsilen özel olarak seçilip onlara gönderildiğini açıklamaya özen göstereceksin” demektedir. Bir başkasında (Mektuplar 10.117) “bu eyaletin gelenek ve göreneklerini biçimlendirerek bizzat yol göstermen ve kalıcı bir huzur getirecek önlemleri alman için senin sağgörünü seçtim” demektedir. İkinci bir sebep ikili arasında bu resmi ilişkinin ötesinde bir dostluğun da bulunma ihtimalidir; imparator mektuplarında “Çok aziz/sevgili Secundusum” (Mektuplar 10.16, 44, 115) tarzı samimi ifadeler kullanmaktadır.
Plinius deniz yoluyla önce Ephesus’a gelmiş sonra kuzeye doğru kimi zaman karayı kimi zaman da yine denizi tercih ederek yolculuğuna devam etmiştir. Aşırı sıcaktan hastalandığında Pergamum’da istirahat etmiş ve ekim ayında neredeyse elli yaşındayken muhtemelen Prusa üzerinden Bithynia’ya varmıştır. Burada eyalet sınırı ve çevresinde olan kentleri Prusa (Bursa), Nicomedia (İzmit), Nicaea (İznik), Claudiopolis (Bolu), Byzantium (İstanbul), Apameia Myrlea (Mudanya), Sinope (Sinop), Amisus (Samsun) ve Amastris’i (Amasra)ziyaret etmiştir. Bythina-Pontus Eyaleti valiliği süresince bu çevrenin yönetimiyle ve toplumsal birtakım sorunları ile yakından ilgilenmiştir.
Genç Plinius’un bütün eserleri günümüze ulaşmamıştır. Yaşadığı çağda manzum eserler çok tutulmaktaydı. Yazmış olduğu şiirler birkaç mısra dışında kayıptır ve bunlar gençlik çağının ürünleridir. Yunanca bir trajedi ve İkaria Adası ve denizi üzerine bir ağıt (Elegiac) yazdığı bilinmektedir (Mektuplar 4,1-3. 7-8). Günümüze ulaşan tek söylevi, Traianus’un huzurunda yaptığı övgü konuşmasıdır. Panegyricus olarak adlandırılan (Plinius bu ismi hiçbir zaman kullanmamıştır) bu çalışma Cicero’nun söylevleri ve geç imparatorluk methiyeleri arasından günümüze ulaşan tek Latince konuşmadır ve consullüğe seçilmesinden dolayı senatoda yaptığı orijinal konuşmanın genişletilmiş bir sürümüdür. Eserin hayatta kalmasından Roma’nın son dönem retorik okullarındaki popülaritesi sorumludur.
Genç Plinius’un asıl önemi ve ünü 10 kitaptan oluşan Mektuplar (Epistulae) adlı eserinden kaynaklanmaktadır.
İlk 9 kitabı günlük yaşamlarını yansıtacak şekilde Romalı senatörler ve aristokrat sınıfından insanlara yazılmıştır.
10. kitap ise yazarın Bithynia valiliği sırasında yazdıklarından oluşmaktadır. Plinius bu mektuplarda imparatorla görüş alışverişinde bulunmaktadır; 73 adeti Plinius tarafından, 51 adeti ise Traianus tarafından yazılmıştır. Bir eyalet valisinin görev yaptığı yerde karşılaşabileceği meseleleri göstermesi açısından son derece değerlidirler.
10. kitap, 124 mektuptan oluşmaktadır ve bunlar ilk 9 kitaptan çok farklı olarak idari, mali, kamusal ve dini konuları içermektedir. 10. kitapta 1-14. mektuplar Traianus’un tahta çıktığı MS 98 yılı ve sonrasına tarihlenmektedir; bu dönemde Genç Plinius henüz Roma’dan ayrılmamıştır. Mektupların geri kalanı ise Plinius’un MS 111-113 yılları arasında Bithynia valiliği sırasında yazılmıştır.
Yazışmalardan anlaşıldığına göre Genç Plinius, Bithynia’nın önde gelen yöneticilerinin adının karıştığı skandallara, mali sorunlara, Roma’nın her zaman çekindiği birtakım gruplara (bu gruplar arasında Hristiyanlar da vardır) ve harabe haline gelen binaların bakım ve onarımı ile ilgili meselelere çözüm aramıştır.
Plinius’un Nicomedia’da (İzmit) karşılaştığı sorunları ise şöyle sıralamak mümkündür: Mahkûmların kamu görevlisi gibi çalışmaları ve maaş almaları, yangın sorunu ve kentte bir itfaiyenin olmaması, su kemeri inşası, kentin parasının gereksiz harcanması, karayolu taşımacılığının pahalı oluşu sebebiyle Nicomedia sınırında yer alan bir gölün (Sapanca) kanalla denize bağlanması düşüncesi, binaların onarılması ya da taşınması gibi.
KAYNAKÇA
Betty Radice, “Pliny and the ‘Panegyricus’”, Greece & Rome, Vol. 15, No. 2, Oct., 1968, s. 166-172; Çiğdem Dürüşken, “Genç Plinius’un Mektupları Işığı Altında Roma Yaşamından Kesitler”, Anadolu Araştırmaları 13, 2011, s. 215-230; Çiğdem Dürüşken – Erendiz Özbayoğlu, Genç Plinius’un Anadolu Mektupları – Plinius, Epistulae 10. Kitap, İstanbul, 2001; Kamil Doğancı, “Roma Eyaletlerinde Adli Uygulamalar: Bithynia Et Pontus Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research Cilt/Volume: 12 Sayı/Issue: 64, Haziran 2019, s. 212-223; Kamil Doğancı, “Roma İmparatorluğu’nun Bithynia Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85; Levent Keskin, Plinius – Genç Plinius’un Mektupları, Epistulae (I-IV), Ankara, 2018; M. C. Howatson, Oxford Antikçağ Sözlüğü, İstanbul, 2013; M. Schuster, “C. Plinius Caecilius Scundus, der jüngere Plinius”, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung, Bd.21 1, Plautius – Polemokrates, August Fr. Pauly, Georg Wissowa (Ed.), Bd XXI, Hbd XXI,1, 1951, s. 439456; Mehmet Sait Benek, “Genç Plinius’un Anadolu Mektupları Işığında Traianus Döneminde Bithynia Eyalet Yönetimi”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi / Journal Of Social Sciences and Humanities Researches Bahar/Spring Cilt/Volume 17-Sayı/Issue 36, 2016, s. 83-96; Özlem Genç, “Vali Plinius’un Mektupları Işığında Bithynia Bölgesi ve İzmit”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, H. Selvi – M. Bilal Çelik – A. Yeşildal (ed.), Kocaeli, 2016, s. 83-100; P. G. Walsh, Pliny the Younger Complete Letters, Oxford, 2006, Roy K. Gibson, Man of High Empire: The Life of Pliny the Younger, New York, 2020; Simon Hornblower – Antony Spawforth, The Oxford Classical Dictionary, Oxford-NewYork, 19993, s. 1198.
Kurtuluş KIYMET