Roma Dönemi Haritası

Peutinger Çizelgesi olarak bilinen haritanın tam adı Tabulӕ Peutingerianӕ’dır. Haritanın 4-5. yüzyıla ait örneklerinden yararlanılarak, 13. yüzyılda Colmar-Almanya’da Alman bir keşiş tarafından çizildiği düşünülmektedir. Rulo şeklinde 12 adet birleştirilmiş parşömenden oluşan ve 34 x 674,5 cm. boyutunda olan harita günümüzde Vindobonensis 324-Österreichische National Bibliothek, Wien-Avusturya’da bulunmaktadır. Bilim adamı-edebiyatçı Konrad Celtis (Bickel) tarafından 1494 yılında bulunan harita, Celtis’in ölümünden sonra aristokrat-devlet adamı Konrad Peutinger tarafından koruma altına alınmış ve Peutinger Çizelgesi olarak anılmaya başlamıştır.

Harita 1591 yılında Konrad Peutinger’in akrabası aristokrat-yayıncı Marcus Welser tarafından ilk kez kopyalandı, 1598 yılında ise Hollandalı kartograf Abraham Ortellius tarafından ilk kez tam basımı yapıldı. Sonraki yıllarda da birçok kez basımı yapılan ve çeşitli eserlerde yer alan haritanın, Paris-Bibliothèque Nationale de France (No: GE DD2987, GE D21948A, GE FF528, GE DD249); München-Bayerischen Staatsbibliothek (No: BV000269289, BV001731916, BV004341396, BV004340657); Augsburg-Bibliotheca Augustana ve çeşitli koleksiyonlarda nüshaları bulunmaktadır. Harita, 2007 yılında UNESCO tarafından Dünya Belleği Listesi’ne alınmıştır.

Şehirlerin gösterimlerinden ve kuruluş tarihlerinden yola çıkılarak 4. yüzyıla tarihlendirilmektedir ve Roma İmparatorluğu’nu gösteren günümüze ulaşan en eski örnektir. Latince düzenlenmiş olan ve 12 segmentum-bölümden oluşan haritanın 1. bölümü yırtılmıştır. İmparatorluktaki yolları gösteren bir “itinerarium” yani yol haritasıdır ve şehirlerarası uzaklıklar Roma rakamıyla belirtilen Stadia (Stadia = 1,57 km Itinerary) ölçüsüyle verilmektedir. 555 şehir ve 3500 yerleşme adı içeren harita, kuzeyde İngiltere ve Almanya’dan güneyde Afrika’ya, batıda İspanya’dan doğuda Hindistan ve Seylan’a kadar bilinen dünyayı coğrafi düzlemde göstermektedir.

Geleneksel kartografik gösterimden daha çok, coğrafi süreklilik topolojisini koruyan tematik bir haritadır. Coğrafi öğeler, haritayı kullanacak yolcuların durakları kolayca bulmasını, alınacak mesafeleri hesaplamasını, ana su kaynaklarında lojistik faaliyeti organize etmesini sağlamak amacıyla çizilmiştir. Coğrafi öğelerin çarpıtılarak aktarıldığı batı-doğu doğrultusundaki haritada koordinat düzlemi, pusula, ölçek ve lejand bulunmamaktadır. Renklendirilmesinde yeşil, kırmızı, beyaz, siyah, sarı renkleri kullanılmıştır ve şehir isimleri siyah, bölge isimleri kırmızı mürekkep ile yazılmıştır. Haritada Roma İmparatorluğu’ndaki 3 büyük şehir Roma, Constantinopolis (İstanbul) ve Antiochia (Antakya) özel simgelerle çizilmiştir.

Haritanın Segmentum IX. olarak belirtilen bölümünde Kocaeli yarımadası “Bithinia” olarak gösterilmiştir. İzmit Körfezi “Sinus Nicomedicus” olarak adlandırılmıştır. Constantinopolis (İstanbul) Avrupa kıtasında tahtta oturan bir Romalı hükümdar ve sütun üzerinde heykel ile gösterilmiştir. Üsküdar “Chrisopolis” adıyla ve Anadolu Kavağı ya da Feneri “İovisvri” adıyla Bithinia bölgesinin bir parçası olarak büyük yapılarla betimlenmiştir. Yarımada üzerinde Melana (Karaburun-Şile), Artanes (Şile), Livissa (Gebze) ve Nicomedia (İzmit), Eribulo (Ereğli), Pronetios (Karamürsel) adlarıyla belirtilen yerleşmelerdir.

1. derecede önemli Roma, Konstantinopolis (İstanbul), Antiocheia’dan (Antakya) sonra, haritadaki 6 adet 2.derece önemli şehirden (Aquile (Aquileia), Ravenna, Thessalonice (Selanik), Ancyra (Ankara), Nicea (İznik)) biri olarak Nicomedia (İzmit) 8 burçlu surlu kale şeklinde büyük şehir olarak çizilmiştir. Ayrıca haritada Samanlı Dağları sıradağlar şeklinde; Kocaeli Yarımadası dalgalı düzlükler şeklinde; Ad. Herbas (Riva) ve Fl. Sagar (Sakarya) nehirleri yeşil renkli kıvrımlar şeklinde gösterilmiştir. Haritada şehirler arasındaki uzaklıklar Calcedonia (Kadıköy)-Livissa (Gebze) 37 stadia (58 km), Livissa (Gebze)-Nicomedia (İzmit) 23 stadia (36 km), Nicomedia (İzmit)-Eribulo (Ereğli) 12 stadia (19 km.), Eribulo (Ereğli)-Nicea (İznik) 33 stadia (52 km), Pronetios (Karamürsel)-Nicea (İznik) 28 stadia (44 km) olarak verilmiştir. Harita bölgenin en eski ayrıntılı çizimi olması nedeniyle önemli bir kaynaktır.

KAYNAKÇA

Richard J.A. Talbert, Rome’s World: The Peutinger Map Reconsidered, Cambridge University Press, New York 2010; Mario-Annalina Levi, Itineraria Picta: Contributo Allo Studio Della Tabula Peutingeriana, Bretschneider Press, Rome 1967; https://www.tabula-peutingeriana.de/

Ümit Kubilay CAN