Şair, Devlet Adamı

İzmit’in Darıca bölgesinde 1785 yılında dünyaya gelen Pertev Mehmet Said Paşa, Osmanlı Devleti’nin önemli şair ve devlet adamlarından biridir. Ailesi aslen Hicaz bölgesinden olup, sonrasında Kırım’a yerleşmiş ve oradan da İstanbul’a göç etmiştir. Seyyid bir aileden olan Mehmet Said Paşa’nın babası dönemin bilginlerinden Koca İmam namıyla tanınan İbrahim Efendi’dir. Annesi Çerkez Halil Efendi’nin kızı Hatice Hanım’dır. İbrahim Efendi, Sultan I. Abdülhamit döneminde Kütahya’dan İstanbul’a gelerek kadılık mesleğine girmiştir. İstanbul civarında Darıca Kasabası’na yerleşen İbrahim Efendi burada hayatını kaybetmiştir. Küçük yaşlarda babasını kaybeden Mehmet Said, annesinin desteği ile eğitimini sürdürüp sıbyan mektebini bitirmiştir. İstanbul’da eğitimini sürdüren Mehmet Sait Efendi, dini ilimlerde tahsilini tamamlamış ve Ataullah Efendi’den icazet almıştır. Ayrıca kardeşiyle beraber Hoca Neşet Efendi’den Farsça öğrenmek amacıyla eğitim almıştır. Neşet Efendi’nin ölümünden sonra yine kardeşiyle Vahyi Efendi’den mesnevi dersi görmüştür. Hoca Neşet Efendi’nin Nakşibendi olması, Mehmet Said Efendi’nin çocukluk yaşlarında Nakşibendilikle tanışmasını ve bağlantı kurmasını sağlamıştır.

Mehmet Sait Efendi, akrabası olan ve kendisine “Pertev” mahlasını veren Beylikçi Kesedarı Hacı Ahmed Efendi’nin yardımıyla 1804’te Ruûs Kalemi’ne girmiştir. Daha sonra ise Divan-ı Hümayun Kalemi’ne ve Sadaret Mektubi Odası’na adım atarak yükselmiştir. Mehmet Said Efendi için Mektubi Kalemi bir dönüm noktası olmuştur. Burada göstermiş olduğu başarı, Reisü’l-Küttab Galip Efendi’nin dikkatini çekmiş ve 1807 tarihinden itibaren Galip Efendi’nin yanında bulunmaya başlamıştır. Bürokraside ve diplomaside büyük bir tecrübe edinme şansı yakalayan Mehmet Said Efendi, Galip Efendi ile beraber çeşitli görevlerde yer almıştır. İlk olarak 1807 yılında Fransa ile yapılan görüşmelere Galip Efendi ile katılmıştır. 1808 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında var olan savaşın barış görüşmeleri (Yaş Antlaşması) için görevlendirilen Galip Efendi, yanında kâtip olarak Pertev Mehmet Said Efendi’yi götürmüştür.1811 yılında ise Galip Efendi ile beraber Rusya’ya giden Mehmet Said Efendi Petersburg’da sekiz ay kalmıştır ve burada bir Rus kızına ilgi gösterdiği ifade edilmektedir. 1812 yılında Çerkes Mehmet Efendi’nin kızıyla evlenmiş ve 1815 yılında bir oğlu dünyaya gelmiştir. 1820 yılında âmedî odasına girerek âmedciliğe yükselen Pertev Mehmet Said Efendi, kısa bir süre sonra görevden alınmıştır. Galip Efendi ve Halet Efendi’nin desteğini alan Mehmet Said Efendi, 1824 yılında Dîvân-ı Hümâyûn Beylikçiliği’ne, 1827 yılında ise Reisülküttaplığa atandı.1829 yılının Şubat ayına kadar görevini devam ettiren Mehmet Said Efendi, Yunan isyanı neticesinde meydana gelen olayların etkisiyle görevden azledilmiştir. Birkaç ay Meclis-i Vükelâ’da memur olarak görev yapan Mehmet Said Efendi, 1830 yılının Temmuz ayı başlarında Girit isyanı nedeniyle Mısır’a gönderilmiştir. Mehmet Ali Paşa ile var olan sorunların giderilmesi amacıyla gittiği Mısır’da, görevini başarıyla yerine getirmesi üzerine II. Mahmut’un takdirini kazanmış ve Sadaret Kethüdalığı’na atanmıştır. Pertev Mehmet Said Efendi’nin yükselişi âmedî hulefâsından Âkif Efendi’nin dikkatini çekmiş ve aralarında çekişmeye nedeniyle büyük bir düşmanlık da başlamıştır.

1836 yılında idarede yapılan değişimle Sadaret Kaymakamlığı, Umur-ı Mülkiye Nezareti’ne dönüştürülmüştür. Pertev Mehmet Said Efendi bu değişim neticesinde vezaret ve müşirlik mertebesi ile nazır olmuştur. Sonrasında ise kendisine paşa unvanı verilmiştir. II. Mahmut nezdinde önemli bir yer edinen Mehmet Said Efendi, halk arasında “Tuğsuz Paşa” olarak anılmaya başlanmıştır. Konumu nedeniyle rakipleri tarafından eleştirilmiş ve kendisine çeşitli iftiralar atılmıştır. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nın müsebbibi ve yaşanan sıkıntıların sebebi olduğu iddiaları üzerine II. Mahmut tarafından görevden alınmıştır. Edirne’ye sürgün edilen Mehmet Said Efendi, Akif Paşa başta olmak üzere öldürülmesi yönünde girişimlere maruz kalmıştır. Bu girişimlerin sonucunda II. Mahmut’un vermiş olduğu emirle 1837 yılında Edirne Valisi Emin Paşa tarafından hükümet konağına davet edilerek orada boğdurulmuştur. Hastalığı nedeniyle öldüğü ilan edilen Pertev Mehmet Said Efendi, Edirne’de Seyyid Celaleddin Türbesi civarında defnedilmiştir.

KAYNAKÇA

Atilla Çetin, “Osmanlı Döneminde Kocaeli Sancağı ve Civarının Ünlü Şahsiyetleri,” Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli, 10-12 Nisan 2020, s.1417-1439; Bahir Selçuk, “Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, sa-seyyid-mehmed-said, 29.11.2021; Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Cilt 2, Ankara, 2009; Carter Vaughn Findley, “Pertev Mehmed Said Paşa”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 34, İstanbul, 2007, s.233-235; Özkan Kapıcı, Tânzimât Yolunda Bir Osmanlı: Mehmed Sâid Pertev Paşa, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006.

Suha Oğuz BAYTİMUR