Kocaeli Vilayeti Kışla, Eğitim Merkezi, Deniz ve Hava Üssü, Jandarma, Sahil Güvenlik Komutanlığı Birimleri

Kocaeli vilayeti, ilk Osmanlı fetihlerinden itibaren bulunduğu konumdan kaynaklanan stratejik öneminden dolayı, diğer taraftan da İstanbul’un tehditlere karşı korunması için askeri saha içinde yer almış, vilayet hudutları dahilinde deniz ve kara ordusuna ait askerin barınması, eğitim-öğretimi için çeşitli kışla ve binalar inşa edilmiştir. Marmara Denizi’nin doğusunda karalara doğru uzanan ve 50 km uzunluğunda bulunan İzmit Körfezi, donanma için de önemli bir sığınak yeri olarak kullanılagelmiş, Osmanlı Devleti tarafından özellikle XVIII. yüzyılın ilk yarısından itibaren, III. Selim döneminden sonra bahriyenin tersane, bakım-onarım atölyelerinin konuşlandığı bir merkez olmuş, bu askeri yapılar Sultan II. Mahmut döneminde tekrar elden geçirilip onarılmıştır. Sultan Abdülaziz döneminde ise ahşap gövdeli tekne inşasında İzmit (Gölcük) Tersanesi yeniden gözden geçirilip genişletilmiştir.

XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde gerçekleştirilen Yeniçeri darbesinden sonra kurulan modern kara ordusunun İstanbul merkezli Dersaadet (Birinci Ordu) Ordusuna bağlı kimi birlikleri İzmit şehrine yerleştirilmiş, Sultan Abdülmecit döneminde teşkil edilen (1843) Redif ordusu için oluşturulan dört bölgeden biri İzmit şehri olmuş ve bugünkü kolordu binası o tarihlerde inşa edilmiş, muhtelif zamanlarda tamirler görmüştür. Yine XIX. yüzyılda İzmit ve civarında asayişten sorumlu bir miralay ve taşrada ona bağlı binbaşı komutasında jandarma asayiş birlikleri oluşturulmuştur. Bu kuvvetler süvari ve piyade olarak görev yapmakta olup Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar taşranın asayişinden sorumlu olmuşlardır.

Birinci Dünya Savaşı’na kadar İzmit (Gölcük) Tersanesi aynı zamanda deniz üssü olarak da hizmet vermiştir. Mütareke döneminde İzmit Körfezi ve Karadeniz kıyısındaki Kefken adasındaki deniz üssü önemini korumuş; hatta Kefken adası Kurtuluş Savaşı yıllarında İpsiz Recep Reis’in denetiminde Kuvayımilliye’ye bağlanmış, Karadeniz’in TBMM Hükûmeti tarafından dolaylı da olsa denetimi sağlanmıştır.

İzmit şehir merkezinde ise XIX. yüzyıldaki askeri teşkilattaki düzenlemelerden sonra karargâhı İstanbul’da bulunan XX. Kolorduya bağlı Birinci Tümen konuşlandırılmıştı. Birinci Tümen karargâhı, Cumhuriyet döneminden günümüze kadar, çeşitli birliklere ev sahipliği yapmış, genelde askeri amaçlı olarak kullanılagelmiştir. Mütareke ve Kurtuluş Savaşı yıllarında Harbiye Nezareti’nden Birinci Tümene Şile-Ağva, Bahçecik, Geyve, Hendek, Adapazarı bölgesindeki Ermeni ve Rum çetelerinin eşkıyalık faaliyetlerinin önlenmesi görevi verilmiştir.

İzmit’in doğusunda yer alan Köseköy’deki General Memduh Tağmaç Kışlası, kara birliklerinin eğitim kışlası olarak hizmet vermiş ve 1280 dönümlük bir arazi üzerinde konuşlanmıştır. Bu kışla içinde barındırdığı kolordudan dolayı, 15. Kolordu Kışlası olarak da bilinmektedir. 15. Kolordu, Köseköy’deki kışlasında, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtında da görevini sürdürmüş; 2014 yılında Türk kara ordusunda yapılan kuvvet azaltma ve yeniden teşkilatlanma planı çerçevesinde 15. Kolordu karargâhı, 15. Tümen’e tahvil edilerek, kolordudan tümene geçiş yapılmıştır. Öte yandan bu kolorduya bağlı bulunan 100 yataklı askeri hastane de uzun yıllar Kocaeli mıntıkasındaki askeri personele sağlık hizmeti vermiştir.

Kocaeli’de en büyük kara birliği olarak 15. Kolordu, 15. Tümen dışında 1985’te kurulan Kara Kuvvetleri Eğitim Komutanlığı, 1994’te Kara Kuvvetleri Eğitim ve Doktrin Komutanlığı olarak yeniden düzenlendikten sonra Muharebe Hizmet Destek Eğitim Komutanlığı da Kocaeli’de Köseköy General Memduh Tağmaç Kışlasında konuşlandırılmıştır. 2007 yılında Sahra Sıhhiye Okulu ve Eğitim Merkezi, Bakım ve Mühimmat Okulu ve Eğitim Merkezi, İkmal-Maliye Okulu ve Eğitim Merkezi, Ulaştırma ve Personel Okulu ve Eğitim Merkezi ile Askeri Veteriner Okulu ve Eğitim Merkezi, Köseköy’de bulunan Muharebe Hizmet Destek Eğitim Komutanlığına bağlı olarak hizmet vermeye başlamıştır. Bu durum günümüzde de (2021) aynı şekilde sürdürülmektedir.

İzmit Körfezinin Gölcük’e giderken uç kısmında yer alan Başiskele mevkiinde bulunan ve halk arasında Seymen Kışlası olarak bilinen General Nahit Şenoğul kışlası da uzun yıllar Kara Kuvvetleri Komutanlığına bağlı mekanize kara birlikleri tarafından kullanılmıştır. General Nahit Şenoğul Kışlasındaki askeri birlik güney bölgesine kaydırılınca, 2018 yılında çıkarılan bir kanunla, 1470 dönümlük arazisi millet bahçesine dönüştürülmek üzere Milli Savunma Bakanlığı tarafından Kocaeli Büyükşehir Belediyesine devredilmiştir.

Darıca Şehit Er Gökhan Hüseyinoğlu Kışlası olarak bilinen ve kara ordusu birliklerinin eğitiminde kullanılan kışla da şehir merkezinde kaldığından boşaltılmıştır. Darıca Kışlasına ait 900 dönümlük geniş arazinin yerel yönetime devredilmesi kararlaştırılmıştır. Keza Gebze’de yer alan 570 dönümlük Askeri Kışla da şehrin merkezine yakın bir bölgede oldukça içte kaldığından birliğin başka bir yere intikali sonrası kalan boş arazisine kamu yararına hizmet binaları yapılması kararlaştırılmıştır. Bundan başka İzmit şehrinin merkez ilçesinin kuzey kesiminde, Ankara-İstanbul otobanı üzerinde kalan 900 dönümlük Cephanelik tesisleri de şehir hastanesi ve diğer kamu binaları arazisi olarak tahsis edilerek ilgili bakanlık ve idari birimlere devredilmiştir.

Kandıra Kışlası veya Birinci Piyade Tugay Komutan Yardımcılığı kışlası olarak bilinen kışla hali hazırda (2021) Türk Silahlı Kuvvetleri denetiminde askeri eğitimin yapıldığı bir mekân olarak önemini korumaktadır. 2000 yılı başlarına kadar 197. Piyade Alayı karargâhı olarak hizmet veren kışla, daha sonra Sakarya merkezli Birinci Mekanize Piyade Tugayına tahsis edilmiştir. Kandıra Kışlası’ndaki birliğin Denizli’deki tugayla birleştirilmesi konusu gündemini korumaktadır, bu durumda kışlanın başka bir mekâna taşınması ve arazisinin üniversite veya kamu kurumlarının hizmetine sunulması (2021) bir seçenek olarak bulunmaktadır.

İzmit Körfezi civarında deniz birlikleri de Hereke, Darıca, Gölcük ve Karamürsel’de konuşlanmıştır. 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasından sonra, Türkiye Cumhuriyeti tarafından Marmara Üssü Bahri ve Kocaeli Müstahkem Mevki Kumandanlığı adı altında yeni bir komutanlık, İzmit merkezli, teşkil edilmiş; şehir merkezinde Kordon boyunda bulunan Fransız okul binası satın alınarak, Komutanlık Karargâhı bu binaya nakledilmiştir. İzmit Bahriye Kumandanlığı da bu Komutanlığa bağlanmıştır. 1924 yılından itibaren Gölcük, önemli bir deniz üssü olarak düşünülmeye başlanınca, donanma için gerekli binalar ve alt yapı tesisleri burada inşa edilmeye başlanmıştır. Gölcük, günümüzde de Donanma Komutanlığı’nın merkezi olarak hizmet vermektedir. (Bkz. Gölcük Donanma Komutanlığı) Donanma Komutanlığı’na bağlı ana ast birliklerin önemli bir kısmı Gölcük’teki ana karargâha bağlı olarak hizmet vermektedir. Karargâh binaları 1999 Gölcük depreminden sonra büyük ölçüde onarımdan geçirilmiş, önemli bir bölümü de yeniden inşa edilerek hizmete açılmıştır. Gölcük’te ayrıca Deniz Kuvvetleri’ne bağlı olarak hizmet veren bir Deniz Müzesi de bulunmaktadır. Deniz Müzesi’nde denizcilik tarihiyle ilgili gemi parçaları ve objeler sergilenmektedir.

Derince’de Deniz Kuvvetlerine bağlı Deniz Eğitim Komutanlığı Makine Sınıf Okulu bulunmaktadır. İstanbul Tuzla’daki Deniz Harp Okulundan ve Karamürselbey Deniz Astsubay Okulu ve Eğitim Merkezinden mezun olan makine sınıfına mensup subay ve astsubaylar mezuniyeti müteakip 1963 yılından beri Derince’deki Eğitim Merkezinde Makine Sınıf Okulunda belirlenen süre dahilinde uygulamalı eğitime tabi tutulmaktadır. Buradan mezun olanlar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın muhtelif gemilerinde görev almaktadırlar. Makine Sınıf Okulu hali hazırda (2021) eğitimini, körfez kıyısında 233 dönümlük bir araziye sahip Derince’deki kışlasında sürdürmektedir. Güverte sınıfına mensup subay-astsubayların sınıf okulu eğitimleriise Altınova-Yalova’daki Güverte Sınıf Okulunda yapılmaktadır.

Karamürselbey Deniz Astsubay Meslek Yüksek Okulu, Karamürsel’de 1963 yılından beri Yalova-Altınova’ya uzanan sahil şeridindeki kışlasında eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürmektedir. 2000’li yıllara kadar lise düzeyinde eğitim veren astsubay hazırlama okulu, daha sonra iki yıllık meslek yüksekokulu programına göre eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır. Hali hazırda aynı kışlada eğitim-öğretim faaliyetleri sürdürülmektedir. Deniz sınıfı bütün astsubay adaylarının meslek yüksek okulu eğitimi burada verilmektedir.

İzmit şehrinin doğusunda Sakarya yolu üzerinde konuşlanmış olan Köseköy’deki Cengiz Topel Havalimanı (Bkz. Cengiz Topel Havalimanı) içindeki Deniz Hava Üs Komutanlığı dışında ve kara ve deniz kuvvetlerine ait kışla ve birliklerdeki küçük helikopter pistleri dışında havacılık faaliyetlerinin yapıldığı bir mekân bulunmamaktadır.

Sahil Güvenlik Komutanlığı Güney Marmara ve Boğazlar ve Karadeniz Sahil Güvenlik Komutanlığı vasıtasıyla Kocaeli vilayeti kıyılarından emniyet faaliyetlerini yüzer birliklerle seyyar olarak sürdürmekte, deniz güvenliğini sağlamaktadır. Kefken adası Sahil Güvenlik ve Deniz Kuvvetleri yüzer birlikleri açısından önemli bir üs niteliğindedir.

Kocaeli İl Jandarma Komutanlığı ise Osmanlı döneminden bu yana taşrada asayişin sağlanmasında en etkili güvenlik kuvveti olarak hizmetini sürdürmektedir. Şehir merkezinde albay rütbeli bir subaya bağlı olarak ilçe merkezlerinde hizmet veren jandarma karakolları ile Kocaeli vilayeti sınırlarındaki güvenlik konularından başka, mülki, idari ve adli görevlerin yerine getirilmesinde jandarma teşkilatı, devlete önemli katkılar sağlamaktadır. Kocaeli İl Jandarma Komutanlığı 20 Nisan 1924 teşkil edilmiş, başlangıçta vilayet merkezinde ve beş ilçede teşkilatlanmış, 1987 yılında Körfez, 1999’da Derince, 2009’da Başiskele, Çayırova, Darıca ve Kartepe ilçelerinin ilavesiyle ilçe sayısı 12, ilçe Jandarma Karakol Komutanlığı sayısı da 10’a çıkarılmıştır. İl Jandarma Komutanlığı merkezi zaman zaman değişmiş, ancak 1985 yılından günümüze kadar da Körfez Mahallesi’ndeki karargâh binasında faaliyetlerini sürdürmüştür. Kandıra’da ve Gebze’de bulunan cezaevinden dolayı jandarma teşkilatının kadro personeli burada tabur ve bölük düzeyinde hizmet vermektedir.

Kocaeli’de Milli Savunma Bakanlığı Asker Alma Daire Başkanlığına bağlı olarak Vilayet Asker Alma Daire Başkanlığı da Gültepe Mahallesi’ndeki binasında hizmetlerini yürütmektedir. Genelde personel sınıfından bir albayın bulunduğu Asal Bölge Daire Başkanına bağlı olarak ilçelerde de çeşitli rütbelerde (subay-astsubay) askerlik şubesi başkanları görev yapmakta, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olup da askerlik mükellefiyeti olan erkeklerin askerlik işlemlerinin yürütülmesini, belirlenen periyodlar dahilinde asker alım işlemlerinin yapılmasını sağlamaktadır. İlçelerdeki askerlik şubeleri genelde jandarma karakol komutanlık binalarıyla müşterek kullanılan mekanlar olarak görülmektedir.

Kocaeli vilayeti bünyesinde bulunan kışla ve garnizonların hemen hemen tamamına yakınında personelin ve kamuoyunun istifadesine sunulan sosyal tesisler bulunmaktadır. Özellikle Gölcük, Karamürselbey, Darıca, Hereke, Gebze ve Kefken genelde denizci personelin sosyal tesisleriyle donanmış merkezler olarak öne çıkarken Kefken’de ayrıca Kara Kuvvetleri personeline ve ailelerine yazın hizmet veren deniz eğitim kampı da bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Besim Darkot, “Kocaeli”, İslam Ansiklopedisi, c. VI, s. 830-831. Metin Tuncel, “İzmit”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 23, s. 536-542; “Kocaeli”, Yurt Ansiklopedisi, c. VII, Anadolu Yay., İstanbul 1982-1983,s. 4978-5096; M. Babuçoğlu ve O. Özdil, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Jandarma Teşkilatı, Jandarma Basımevi Müdürlüğü, Ankara 2018; Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, Asayiş ve Kolluk Tarihi İçerisinde Türk Jandarma Teşkilatı, c. I-II, (Yay. Hz. Ahmet Çermeli), Jandarma Genel Komutanlığı Yay., Ankara 2002; Z., Türkmen, “Jandarma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. Ek-1, (2016).s. 691-693; Afif Büyüktuğrul, Cumhuriyet Donanması (1923-1960), İstanbul Deniz Basımevi, 1967; Y.N ÇelikE.Yüceliş, Cumhuriyet Donanması (1923-2005), Deniz Basımevi, Ankara 2005; Donanma Komutanlığı Tarihçesi, Donanma Komutanlığı Matbaası, Gölcük 1995; Gölcük Tersane Komutanlığı Tarihçesi, 1926-1999, Donanma Komutanlığı Yay., Kocaeli 1999; Ferdi Uyanıker, “Gölcük Deniz Ana Üs Komutanlığının Tarihi Gelişimi (1921-2016)”, Savunma ve Savaş Araştırmaları Dergisi, Haziran 2021, c. 31, sy. 1, Ankara, Kara Harp Okulu Matbaası, 2021, s. 79-116.

Zekeriya TÜRKMEN