İzmit’in Sahil Şeridindeki Tarihi Mahallelerden

Ömerağa Mahallesi, İzmit’in sahil şeridinde sıralanmış tarihi mahallelerden biri olup Batıda Tepecik Mahallesi (Fethiye Caddesi ile); Kuzeyde Veliahmet, Hacıhızır ve Çukurbağ Mahalleleri (İnönü Caddesi ile); doğuda Karabaş Mahallesi (Abdurrahman Yüksel Cad. Pertev Paşa Cad. ile); güneyde İzmit Körfezi ile sınırlıdır. 1927 yılında 300 hane 1200 kişiden oluşan Ömerağa Mahallesi ile 40 hane 250 kişiden oluşan Musevi Mahallesi “Ömerağa Mahallesi” adı altında birleştirilmiştir.

Ömerağa Mahallesi İzmit’in ticari hayatının en yoğun olduğu mahallelerden biri; belki bunların en önemlisidir. Mahalleyi sırasıyla, İstanbul – Ankara Karayolu, İstiklal Caddesi (Eski Demiryolu ya da Yürüyüş Yolu) ve kuzey sınırını oluşturan İnönü Caddesi dilim dilim keser. İzmit’in kalbinin attığı ve ana ulaşım arterlerini oluşturan bu üç ana aksı bir de dikine akslar keser ki bunlar; Fethiye Caddesi ve Alemdar Caddesi gibi büyük caddelerdir. İzmit’in ana ticaret merkezini enine ve boyuna kesen bu caddeler Hippodamus kentsel düzeninin günümüzdeki güçlü bir tezahürünü teşkil ederler ki bu caddelerin oluşturduğu kare düzende tüm binalar büyük bir hareketliliği ve yoğun bir ticari hayatı günün neredeyse 24 saatinde taşırlar. Binaların giriş katları tamamen büyük mağazalara ve işyerlerine ayrılmış olsa da üst katlarında ikametgâh pek az görülür. Onlar da büro, ofis, işyeri gibi kullanımdadırlar. Mahalleyi dikine kesen Fethiye Caddesi İzmit’in kentsel düzeninde ayrıcalıklı bir yer tutar. Yoğun ticaret fonksiyonları dolayısıyla araç trafiğine kapatılarak tamamen yayalara tahsis edilen cadde çağdaş şehircilik uygulamaları için de ilham verici bir uygulama olmuş ve kent sakinlerinin rahatça alışveriş yapacağı, birçok gelişmiş kentte var olan, İstanbul’daki İstiklal Caddesi, Bahariye Caddesi gibi ana alış-veriş ve sosyalleşme caddelerinden biri haline gelmiştir. Nitekim cadde üzerinde zaman zaman bazı sosyal etkinlikler de düzenlenmektedir.

Fethiye Caddesi yoğun ticari aktivitesinden dolayı tarihi mimari mirasından pek azını muhafaza edebilmişse de cadde üzerinde bulunan Orta Hamam (Mehmet Bey Hamamı) başarılı bir restorasyonla ayakta kalmayı başarmış ve bugün de tarihteki fonksiyonuna uygun bir şekilde hamam olarak hizmet vermektedir.

16. yüzyıla tarihlenen hamam Mimar Sinan dönemine denk geliyorsa da bir Sinan eseri olduğuna dair kesin kayıt mevcut değildir. 1719 depreminde yıkıldıysa da yeniden yapılmıştır. Tek Hamam olarak yapılmış olan Orta Hamam, soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden müteşekkildir. Osmanlı Hamam mimarisine uygun bir şekilde kubbeler üzerindeki aydınlık fenerleri ve pencerelerle; filgözü olarak adlandırılan camlardan gelen gün ışığıyla aydınlatılmaktadır.

Mahalleyi dikine kesen ve alışveriş odağı haline dönüşmüş bu caddelerde tarihi eser olarak çok sayıda eser sayamasak da Alemdar Caddesi’nin İnönü Caddesi’ne birleştiği köşede Gazi Lisesi ve caddenin orta bölümünde mükemmel ve iddialı bir restorasyonla yenilenen ve hastane olarak hizmete sunulan Soydan Konak özgün birer tarihi eser olarak kaydedilebilir.

Gazi Lisesi, 1884 yılında yıktırılan Şer’iyye Mahkemesi’nin yerine yapılmış ve Mekteb-i İdadi adıyla 1887’de faaliyete geçmiştir. 1892 yılında ilk mezunlarını vermiş, 1913 yılında Sultani adını almış, I. Dünya Savaşı’nda hastane olarak kullanılmıştır. Cumhuriyet döneminde ilk önce Akçakoca Numune Mektebi olarak hizmet vermiş, daha sonra Leyli İzmit Sultaniyesi adıyla eğitime tahsis edilmiş. Kare plan üzerine yığma yapı tekniğiyle yapılan bina dönemin Artnoveau mimari özelliklerini yansıtır.

Alemdar Caddesi üzerinde yer alan bir önemli tarihi yapı ise Soydan ailesi tarafından yaptırılan Soydan Konak’tır. Sarı Konak ya da Kirazoğlu olarak da anılan konak Yunan işgali esnasında harap olduysa da daha sonra restore edilmiştir. Muhtelif cephelerinde çıkmalar yapan konak kırma çatılı ve kiremit kaplıdır. Ahşap üzerine bağdadi sıva ile yapılmış olup bazı pencereleri çift kanatlı, bazıları ise giyotindir. Günümüzdeki restorasyonu sonrasında cephesi yandan verilerek tıp merkezi olarak değerlendirilmiştir.

Ömerağa Mahallesi Fethiye Caddesi misali ünlü ve hareketli caddeler mahallesidir: Alemdar Caddesi, Şehabettin Bilgisu Caddesi, Dündar Çiğit Sokak, Latif Sokak, Levent Ersoy Sokak, Abdurrahman Yüksel Caddesi, Pertev Paşa Caddesi gibi ünlü ve yoğun caddeler İzmit’in hummalı iş hayatını yüklenir ve gün boyu yoğun bir hareketlilik sergilerler. Esas olarak bu bölge İzmit’in tarihselliği içerisinde liman ve sahile yakın olması dolayısıyla tarihi depolarla doludur. Özellikle mahalleyi enine kesen tarihi demiryolu ya da şimdiki yürüyüş yolunun güney tarafındaki dar sokaklar tarihi depolarla doludur. Bunlardan biri olan Levent Ersoy Sokak’taki depo, nitelikli ve iddialı bir restorasyonla Mimarlar Odası Kocaeli Şubesi Binası olarak tanzim edilmiştir.

Mahallenin İstiklal Caddesi (Yürüyüş Yolu) ve İstanbul – Ankara karayolu arasında kalan bölgesinin karayoluna yakın tarafında Şehabettin Bengisu Caddesi paralel bir şekilde yer alır. Adeta İstanbul – Ankara ana kara yoluna servis verecekmiş gibi tali bir konum üstlenen cadde gerek sahile, gerek yanındaki Tepecik Mahallesi’nde yer alan ve sosyal hareketlilik içeren Halkevi’ne, gerekse de merkez ticari alanlarına yakın olması dolayısıyla özgün bir rekreatif yapıya sahip olmuş, özellikle son dönemlerde kafeler, restoranlar, parklar, çayevleri ile dolmuştur. Bu cadde üzerinde yer alan Çalık Ahmet (Yalım) Camii küçük ve kare planlı bir cami ve oldukça eski bir tarihte yapılmış olsa da günümüze yakın bir mimari görünüm arz eder. Ömerağa Mahallesi’nin yoğun ticari hareketliliği içinde boğulmuş olan kimi tarihi depo binaları, Pertev Paşa (Yeni Cuma) hamam kalıntısı, Eski Tekel Binası kalıntıları gibi tarihsel özellik taşıyan bazı yapılar ise gündeme alınacakları ve restitüsyon edilecekleri günü beklemektedirler. Buna mukabil yine Ömerağa Mahallesi’nde bulunan ve Eski Tekel Binası’nın arkasında yer alan İzmit Belediyesi Binası ise bir kamu yapısı olarak şehir merkezinde güçlü bir odak oluşturmaktadır.

KAYNAKLAR

Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, Çeltür Matbaası, İstanbul, 1981; Alidost Ertuğrul, “Hamam Yapıları ve Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı 132009, sf.241-266; Dilara Uslu, “Milli Mücadele’nin Son Döneminde İzmit ve Çevresinde Eğitim Faaliyetleri (1921-1923)”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, ed.: Haluk Selvi, Bilal Çelik, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, s.1245-1253; Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü,, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası döner Sermayesi, Ankara,1971; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi MahallelerSokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İse Reklam, İstanbul 2011; Nevnihal Erdoğan, Mehtap Özbayraktar, Sonay Ayyıldız, Tarihi İzmit Kent Merkezi Geleneksel Konutlar, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 21, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, MEB Yayınevi, İstanbul, 1971; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa Ltd Şti, İstanbul, 2009; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2011; Sanem Müştak, Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de Apartman Tasarımında Geleneksel Mimarinin İzleri: İzmit Demiryolu Caddesi Örneği, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü Mimarlık Bölümü Anabilim Dalı, Yüksek Lisan Tezi, 2016, Kocaeli.

Nevnihal ERDOĞAN