Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre

Osmanlı Devleti idari teşkilatında memurlar konusunda II. Mahmut ve Tanzimat dönemlerinde önemli düzenlemeler getirilmiş, 1879 yılında Sicill-i Ahval Komisyonu’nun kurulması ile de memurların biyografileri kayıt altına alınmaya başlanmıştır. Bu biyografilerin kaydedilmesi ile Sicill-i Ahval Defterleri meydana gelmiştir. Bu defterlerde on binlerce memur hakkında bilgilere ulaşılabilmektedir. Bu maddede Sicill-i Ahval Defterlerinde Gebze kazası dâhilinde doğan memurlar ele alınmıştır. Gebze doğumlu memurların isimleri, doğum yer ve tarihleri, babalarının isimleri ve meslekleri, ilk ve son memuriyete atanma tarihleri ve maaşları madde kapsamına dâhil edilmiştir. Gebze doğumlu memurlar şu şekildedir:

Mehmet Sadık Efendi, Ahmet Ağa’nın oğludur. 1859 yılında Gebze’de doğmuştur. 1877’de 100 kuruş maaşla Rüsumat Nezaretine bağlı Gebze Duhan (Tütün) Fabrikası muavinliğine girmiştir. Ağustos 1877’de 200 kuruş maaş ile Rüsumat Nezareti’ne bağlı Eskihisar Rüsumat İdaresi memuriyetine tayin edilmiştir. 17 Eylül 1909 tarihinde vefat etmiştir.

Mustafa Efendi, 1855 yılında Gebze’de doğmuştur. Kapıcıbaşılardan ve nahiye müdürlerinden Mustafa Ağa’nın oğludur. 31 Mayıs 1880 tarihinde 300 kuruş maaşla İstanbul Polis 3. Bölüğünün 1. Çavuşunun 1. Neferliğine tayin edilmiştir. 4 Eylül 1895 tarihinde geçici olarak 500 kuruş maaşla Tuzla Tahaffuzhanesinde memur edilmiştir.

Musa Efendi, Ahmet Ağa’nın oğlu olup şöhreti Yemenicizâde’dir. 1846 yılında Gebze kazasında doğmuştur. 20 Ocak 1855 tarihinde Hereke Fabrika-i Hümayununda vazife almaya başlamıştır. 3 Mart 1877 tarihinde 750 kuruş maaşla birinci muallimliğe terfi etmiştir. Zamanla maaşı 1.900 kuruşa kadar çıkmıştır. 19 Ekim 1903 tarihinde vefat etmiştir.

Halil İbrahim Efendi, 1860 yılı Gebze kasabası doğumlu olup yağcı Mehmet Ali Ağa’nın oğludur. Biraz Arapça ve Farsça bilmektedir. 13 Mart 1889 tarihinde 500 kuruş maaşla Gebze kazası Birinci Kol Ağnam Sayım Kâtipliğine tayin edilmiştir. 13 Mart 1899 tarihinde 360 kuruş maaş ile Gebze kazası Sandık Eminliğine nakledilmiştir.

Abdülbaki Efendi, çiftçilik ve ticaretle ilgilenen İsmail Ağa’nın oğludur. 1878 yılında Gebze’de doğmuştur. 10 Ekim 1893 tarihinde Gebze kazası Ziraat Bankası Sandığına girmiş, 13 Nisan 1897 tarihinde 250 kuruş maaşla bu banka sandığının muhasebe kitabeti refakatine tayin edilmiştir. 10 Ocak 1911 tarihinde 300 kuruş maaşla İstanbul vilayeti Ziraat Bankası Şubesi mukayyitliğine (saymanlık) nakledilmiştir.

Ahmet Efendi, 1873 yılı Gebze doğumlu olup Avcıoğlu olarak bilinen ziraattan Mehmet Raşit Ağa’nın oğludur. 21 Şubat 1901 tarihinde 300 kuruş maaşla İstanbul polis neferliğine tayin olunmuştur. 19 Mart 1904’te İstanbul 3. sınıf polis komiserliğine terfi etmiştir.

Hüseyin Efendi, 1884 senesinde Gebze kazasında doğmuştur. Salih Ağa’nın oğludur. 1903 yılında İstanbul Telgraf Merkezi Muhabere Memuriyeti refakatine mülazemetle girmiş, 23 Şubat 1904 tarihinde 65 kuruş maaş almaya başlamıştır. 18 Nisan 1907 tarihinde 200 kuruş maaşla Selanik vilayeti Telgraf ve Posta Merkezi Muhabere Memurluğuna tayin edilmiştir.

Cemal Süleyman Efendi, Sadullah Efendi’nin oğlu olup 1877 yılında Gebze’de doğmuştur. 1897 yılında Gebze Telgrafhanesi’ne mülazemetle girmiş, 14 Mart 1901 tarihinde 300 kuruş geçici maaş almaya başlamıştır. 1 Eylül 1906’de 200 kuruş maaşla İstanbul Aksaray Telgraf ve Posta Şubesi memur refakatine tayin edilmiştir.

Ahmet Hilmi Efendi, 1881 yılında Gebze kasabasında doğmuştur. Şerif Ali Ağa’nın oğludur. Gebze kazası Mal Kalemine mülazemetle girmiş, 10 Eylül 1902 tarihinde 360 kuruş maaşla Gebze kazası Sandık Emaneti’ne tayin olunmuştur. 1 Ekim 1904’de görevinden ayrılmıştır.

Andon Ağa, Rum milletinden olup Külahoğlu Darıcalı Apostol’un oğludur. 1845 yılında Gebze kasabasında doğmuştur. 13 Aralık 1882 tarihinde 320 kuruş maaşla Hereke Fabrika-i Hümayunu marangozluğuna tayin olunmuştur. Aynı görevde iken zamanla maaşı 900 kuruşa yükseltilmiştir.

Mehmet Efendi, Mehmet Raşit Efendi’nin oğludur. 1854 yılında Gebze kazası Köseler köyünde doğmuştur. Arapça bilmektedir. 14 Aralık 1891 tarihinde 150 kuruş maaş ve 250 kuruş tayinat ile Gebze kazası Jandarma Süvari Tahsildar Neferliğine tayin edilmiştir. 3 Ekim 1902’de 400 kuruş aidatla Gebze kazası Süvari Tahsildarlığına nakledilmiştir.

Mehmet İzzet Efendi, 1869 senesinde Gebze’de doğmuştur. Gebzeli Ahmet Efendi’nin oğludur. Biraz Arapça ve Farsça bilmektedir. 13 Eylül 1888 tarihinde 150 kuruş maaş ile Gebze kazası Belediye Kitabetine tayin edilmiştir. 13 Mart 1897’de 360 kuruş maaş ile Gebze kazası Sandık Eminliğine nakledilmiştir.

Panayotaki Efendi, Rum milletinden olup 17 Mart 1871 tarihinde Gebze’de doğmuştur. Basmacı esnafından İstanbullu Kostaki Ağa’nın oğludur. Fransızcaya aşinalığı vardır. 25 Temmuz 1892 tarihinde mülazemetle Darıca Düyun-ı Umumiye idaresine girmiş, 3 Nisan 1895’te 300 kuruş maaşla aynı idarenin muvakkat çiroz mubassırlığı (gözeticiliği) görevine atanmıştır. 9 Eylül 1899 tarihide terfi ederek 300 kuruş maaşla Katırlı Düyun-ı Umumiye memurluğuna nakil edilmiştir. Halil İbrahim Efendi, 1875 yılında Gebze kazasında doğmuştur. Gebze kazası Meclis-i İdaresi eski azalarından Akifzâde Abdülkadir Ağa’nın oğludur. 1 Ağustos 1892 tarihinde Gebze Kazası Bidayet Mahkemesi Kalemi’ne mülazemetle girmiş, 16 Kasım 1894 tarihinde 280 kuruş aylıkla Gebze kazası Tahrirat Kitabetine başlamıştır. 3 Temmuz 1900 tarihinde 360 kuruş maaşla

Gebze kazası Sandık Eminliğine tayin kılınmıştır.

Mehmet Ali Efendi, 1887 yılında Gebze kazasında doğmuştur. Bahçıvan İbrahim Ağa’nın oğludur.

Fransızcaya aşinalığı vardır. 13 Mart 1897 tarihinde 60 para yevmiye ile Hereke Fabrika-i Hümayunu Boyahanesine girmiştir. 14 Mayıs 1906 tarihinde 250 kuruş maaşla Çuha Fabrika-i Hümayunu boyacılığına tayin olunmuştur.

Hakkı Efendi, Hereke Fabrikası Hümayunu işçilerinden Hafız Hasan Efendi’nin oğludur. 1865 senesinde Gebze kasabasında doğmuştur. 25 Ekim 1879 tarihinde Hereke Fabrika-i Hümayunu Makina Perdaht Şubesine çırak olarak girmiştir. 2 Şubat 1905 tarihinde 375 kuruş maaşla Hereke Fabrika-i Hümayunu makinistliğine tayin olunmuştur.

Hüseyin Kemal Efendi, 1886 yılında Gebze kasabasında dünyaya gelmiştir. İmamlardan Hacı Mustafa Efendi’nin oğludur. Fransızca bilmektedir. 17 Aralık 1905 tarihinde 300 kuruş maaşla Beyoğlu Telgraf ve Posta Merkezi Muhaberat-ı Ecnebiye memuriyetine tayin edilmiştir.

Emin Efendi, Hüseyin Ağa’nın oğludur. 1869 senesinde Gebze kasabasında doğmuştur. 2 Aralık 1906 tarihinde aylık 100 kuruş maaşla Gebze Gazi Mustafa Paşa İmareti Müdürlüğüne tayin edilmiştir.

Mehmet Ali Efendi, Gebze kazası eski Mal Müdürlerinden Ahmet Hulusi Efendi oğludur. 1883 senesinde Gebze’de doğmuştur. Fransızca bilmektedir. 1898 yılında Kartal Telgrafhanesi’ne mülazemetle girmiş, 22 Eylül 1903 tarihinde 250 kuruş geçici maaşla Edirne Vilayeti’nde İğneada Telgraf ve Posta Merkezi Muhabere Memuriyetine tayin edilmiştir. 9 Ağustos 1906 tarihinde 600 kuruş maaşla ile İğneada Telgraf ve Posta Merkezi Müdüriyetine terfi etmiştir.

Cemil Efendi, Hereke Fabrika-i Hümayunu ustalarından Ahmet Efendi’nin oğludur. 1876 senesinde Gebze kasabasında doğmuştur. 14 Ocak 1892 tarihinde yevmiye 1.5 kuruşla Hereke Fabrika-i Hümayununda kâtip yardımcılığına tayin edilmiştir. 3 Ağustos 1913 tarihinde ise 1.300 kuruş maaşla Hereke Fabrika-i Hümayununda birinci muallimliğe terfi edilmiştir.

Ali Rıza Efendi, Karazâde olarak bilinen doğramacı esnafından Ahmet Efendi’nin oğlu olup 1851 yılında Gebze’de doğmuştur. Arapça bilmektedir. 13 Mayıs 1880 tarihinde 300 kuruş maaşla Gebze kazasına tabi Tavşancıl köyünde aşar muharrirliğinde istihdam edilmiştir. 22 Ekim 1891 tarihinde 360 kuruş maaşla Saray-ı Hümayun Hububat Ambarı İdaresine bağlı Ahırkapı Kiyah (ot) Ambarı memurluğuna tayin olunmuştur.

Abdullah Efendi, 1881 yılında Gebze kasabasında dünyaya gelmiştir. Hereke Fabrikası işçilerinden Hüseyin Efendi’nin oğludur. Fransızca bilmektedir. 14 Ekim 1905 tarihinde 300 kuruş maaşla Galata Postanesi memurluğuna tayin edilmiştir.

Hafız Ali Vasfi Efendi, ziraattan Ahmet Ağa’nın oğludur. 1874 yılında Gebze kasabasında doğmuştur. 14 Temmuz 1905 tarihinde 150 kuruş maaşla Gebze kazası Belediye Sandık Eminliğine kâtip olarak tayin edilmiştir. 28 Haziran 1908 tarihinde 200 kuruş maaşla Gebze kazası tahsilat kitabetinde istihdam edilmiştir.

Mustafa Asım Efendi, 1876 yılında Gebze kazasında doğmuştur. Tüfekçi ustalarından Mehmet Ağa’nın oğludur. 3 Temmuz 1904 tarihinde 125 kuruş maaşla Beykoz kazası Nüfus Kitabetine, 14 Mayıs 1908 tarihinde ise 200 kuruş maaşla Beykoz kazası tahsilat kitabetine tayin edilmiştir.

Hafız Ahmet Efendi, Sadık Ağa’nın oğlu olup 1858 yılında Gebze kasabasında doğmuştur. 25 Mayıs 1889 tarihinde 160 kuruş maaş ile Gebze kazası Bidayet Mahkemesi mübaşirliğine tayin olunmuştur. Memuriyeti, 15 Mart 1908’de 400 kuruş aidatla Gebze kazası

1.Daire Süvari Tahsildarlığına nakledilmiştir.

Faik Efendi, Silivri Jandarma Yüzbaşısı Ali Ağa’nın oğludur. 1881 senesinde Gebze’de doğmuştur. 13 Ocak 1898 tarihinde Kartal Jandarma Taburuna girmiş, 15 Ocak 1901 tarihinde 130 kuruş maaşla Çatalca Sancağı Jandarma Süvari Bölük Eminliğine tayin edilmiştir. 25 Ekim 1910 tarihinde 600 kuruş maaşla Çatalca 3. Sınıf Komiserliğine nakledilmiştir.

Hafız Mehmet Efendi, 24 Ocak 1872 tarihinde Gebze’de dünyaya gelmiştir. Babası Salih Ağa’dır. Arapça bilmektedir. 22 Kasım 1904 tarihinde 250 kuruş maaşla Taşlıca Rüsumat Müdüriyeti Mülhakatından Pripoy (Prijepolje) Rüsumat İdaresi Muhafaza Memurluğuna tayin edilmiştir. Memuriyeti kendi rızasıyla 13 Mayıs 1906 tarihinde 350 kuruş maaşla Dedeağaç Rüsumat Memuriyeti Muayene Kitabetine nakledilmiştir.

Sicill-i Ahval kayıtlarında Gebzeli 27 memur tespit edilmiştir. Bu memurların büyük bir kısmı 100-500 kuruş maaş ile küçük memurluklarda bulunmuşlardır. Ancak Musa Efendi ve Cemil Efendi Hereke Fabrika-i Hümayunu birinci muallimliği vazifelerinden sırasıyla 1.900 ve 1.300 kuruş maaş almışlardır. Gebze doğumlu memurların 2’si Rum milletinden olup kalan 25’i ise Müslim’dir. Gebzeli memurlar Osmanlı ülkesinin değişik yerlerinde vazife alsalar daha çok Gebze ve civarında görev almışlardır. Hereke Fabrikası’nda çalışan memurlar da dahil edildiğinde 18 memur Gebze ve civarında memurluk yapmışlardır. Bunun dışında Gebzeli memurlar başta İstanbul olmak üzere Selanik, İğneada, Dedeağaç, Preboy (Taşlıca Sancağı) gibi yerlerde de görevde bulunmuşlardır.

KAYNAKÇA

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA); DH.SAİDd (Sicill-i Ahval İdaresi/defter) 20/ 209; 71/ 199; 87/ 7; 95/ 357; 98/ 5; 113/ 361; 116/ 309; 116/415; 121/ 331; 122/ 401, 128/ 99; 137/ 47; 138/ 155; 143/ 201; 144/97; 144/ 167; 145/ 457; 148/ 45; 148/ 393; 149/ 43; 149/ 79; 149/283; 160/ 323; 160/ 397; 167/ 83; 179/ 449; 184/ 215; Ali Akyıldız,Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2012, s. 45-73; Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), Eren Yayıncılık, İstanbul 1993; Atilla Çetin, “Sicill-i Ahval Defterleri ve Dosyaları Hakkında Bir Araştırma”, Vakıflar Dergisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, sayı: 29, Ankara 2005, s. 89; Carter V. Findley, Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Babıali (1789-1922), çev. Latif Boyacı, İzzet Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul 1994, s. 119-186; Mustafa Sarı, “Osmanlı Devleti Hizmetinde Gebzeliler (Sicill-i Ahval Defterlerine Göre)”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV, C. II, Kocaeli 2018, ss. 855-887.

Mustafa SARI