Kandıra Emir Ali (Emirler) Köyü Camii

Orhan Gazi dönemine tarihlendirilen cami günümüzde mevcut değildir. Kandıra yöresinde Osmanlı’nın erken dönemlerinde inşa edilen çantı tekniğinde camilerin varlığı bilinmektedir. Kandıra Orhan Gazi Camii, Kandıra Akça Koca Camii, Küçük Kaynarca Şeyh Muslihüddin Camii, Melen Orhan Gazi Camii ve Döngelli Köyü Orhan Gazi Camii bunlardan bazılarıdır. Söz konusu camilerin bir kısmı zamanla kâgir malzemeyle yenilenmiştir. Bazı camiler ise günümüze ulaşamamıştır. Ekrem Hakkı Ayverdi Emir Ali Köyü Camii’nin İzmit-Kandıra yolunun 28. kilometresinden sonra 1 km batıda yer aldığını söyler. Cami adını yakınında bulunan Emîr Ali-Emîrler köyünden almıştır. Günümüzde Kandıra’ya bağlı Emir Ali ismiyle bilinen küçük bir mahalle bulunur. Karadivan köyü sınırları içerisinde birkaç evden müteşekkil bu mahalle İzmit-Kandıra arasında, İzmit’e yaklaşık 37 km mesafede bulunmaktadır. Bu da söz konusu mahallenin ismi aynı olsa da Ayverdi’nin zikrettiği konumda yer almadığını göstermektedir. Bu tarife uyabilecek köy (mahalle) Kocakaymaz mevkiinde yer alan İmrallar köyü olmalıdır. Söz konusu köy tam da Ayverdi’nin tarif ettiği konumda bulunur. Emir Alî – Emirler’in günümüzde İmrallar olarak telaffuz edildiği anlaşılmaktadır. Köyün yaşlıları 1980’li yıllara kadar ahşap bir caminin varlığından söz etmektedirler. Köy halkı tarafından cami düzlüğü denilen alanda yapılan saha araştırmasında camiye ait bir kalıntı tespit edilemese de kaynaklarda caminin hemen yanında yer aldığı söylenen çeşmenin günümüzde de mevcut olduğu görülmüştür. Çeşme tamamen yenilenmiş olup orijinal dokusunu kaybetmiştir.

Camiye ait en erken tarihli kayıtlar Fatih devrine aittir. Kocaeli Livâsı tahrîr defterlerindeki kayıtta Emir Ali çiftliğinde Orhan Bey’in yaptırdığı mescid zikredilmektedir. Emir Ali’nin kim olduğu kesin olarak belli değildir. Mescidin inşa edildiği yer Emir Ali çiftliğinin yakınlarındadır. Bu çiftliğin bulunduğu alanın sonradan köy olduğu düşünülebilir. Ayverdi bu zâtın Timurtaş Paşa’nın babası Emîr Ali olması ihtimali üzerinde durmaktadır. Kara Ali Bey ismiyle anılan Emîr Ali Orhan Gazi ve I. Murad devirlerinde emirlik yapmış devlet adamlarından birisidir. Bu sülale mensuplarının adları II. Bâyezid devrine (1481-1512) kadar duyulmuştur.

Cami günümüze ulaşamadığı için Ayverdi’nin yayımladığı fotoğraflardan ve plandan yararlanılarak plan ve mimari özellikleri açıklanmaya çalışılacaktır. Kuzey-güney doğrultulu yapı 13.20x10.00 cm. ölçülerinde dikdörtgen planlıdır. Harim mekânı doğu, batı ve kuzey yönlerden revaklarla “U” şeklinde kuşatılmıştır. Söz konusu revakların sonradan meşe tahtalarıyla kaplanarak kapatıldıkları görülmektedir. Harim duvarlarında da meşe tahtalar kullanılmıştır. 8.88x6.07 cm ölçülerinde dikdörtgen planlı harime kuzey cephenin ortasındaki kapıyla geçiş sağlanmıştır. Cami iç taraftan ahşap tavanla dıştan kiremit kaplı bir çatıyla örtülüdür. Tavanın kuzey-güney doğrultulu tali, doğu-batı doğrultulu ana kirişlerle meydana getirildiği görülmektedir. Harimin üzerini örten tavan ortada iki bağımsız ayak ile beden duvarları vasıtasıyla taşınmaktadır. Revakların üzeri ise içte ve dışta meyilli örtü sistemine sahiptir. Harim tavanında yer yer ince çıtalarla ahşap süslemelerin uygulandığı görülmektedir.

Caminin inşa edildiği arsanın ortasından günümüzde bir yol geçmektedir. Bu suretle yapının hemen yanında olduğu ifade edilen çeşme yolun karşı tarafında kalmıştır.

KAYNAKÇA

E. Hakkı Ayverdi, İstanbul Mi’mâri Çağının Menşe’i Osmanlı Mimârîsinin İlk Devri 630-805 (1230-1402), İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1966, İstanbul, s.120-132; Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî, (hzl. Nuri Akbayar), Cilt:3, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996, s.868; M. Tayyib Gökbilgin, XV-XV. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1952, s.161; Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2017, s.247.

Erkan ATAK