Geleneksel El Sanatlarından

Doğada yaşamak zorunda olan insanoğlu öncelikle temel ihtiyaçlarını karşılamak için gayret sarf etmiş; yemek, barınmak, örtünmek için çözüm yolları bulmaya çalışmış, zaman içinde ihtiyaçtan sanat eserine evrilen bir yolculuk yaşanmıştır. İnsanların hayatta kalma çabasıyla başlayan yolculuğunda, el emeği ile ortaya çıkardıkları ürünler, yaptıkları eşyalar incelik, zevk, işçilik, orijinallikle birleşerek sanat eserine dönüşmüştür. Taş ve ahşap işçiliği, çömlekçilik, dericilik, örücülük, keçecilik, bakırcılık, halıcılık, kaşıkçılık gibi pek çok el sanatı ihtiyaç ve sanatın birleşiminin izlerini taşır. Her toplum yaptığı bu ürünlere kendi kültürel kimliğini de yansıtmıştır.

Türk kadının becerisini, ince zevkini yansıtan el sanatı ürünlerinden biri de bezden yapılmış bebeklerdir. Eski Türklerde dinsel, büyüsel kullanımları dışında bu bebekler genellikle kız çocuklarının oynaması, vakit geçirmesi için anneleri, aile büyükleri ya da kendileri tarafından hazırlanmıştır. Evlerde bulunan kumaş parçaları, dantel, oya, pul, boncuk gibi artık malzemelerle yapılan bu bebekler onu yapan kadının içinde yetiştiği kültürün izlerini taşır. Özdemir, kadınların evde üretim yapmasını sağlayan bebekçiliğin hem kadın iş gücünü değerlendirme hem de ülke tanıtımına yararına dikkat çekerek bu bebeklerin kültür alışverişini sağlaması ve taşıması bakımından geniş kitlelere hitap ettiğini ifade eder. Taşıdıkları kültürel izleri kaybetmemek ve kadın istihdamına yönelik çalışmaları teşvik etmek adına bu bebeklerin yapımı günümüzde teşvik edilmekte ve bu el sanatı koruma altına alınmaya çalışılmaktadır.

Kocaeli’nin Gölcük ilçesine bağlı Nüzhetiye köyü kadınlarının geleneksel el sanatlarından biri de bez bebek yapımıdır. Bu bebekler Döşeme Bebeği adı ile anılır. Döşeme, Nüzhetiye’nin eski ismidir. Gökçe, Nüzhetiye’nin eski adı olan Döşeme isminin ve milli giysilerinin unutulmaması için bu bebeklere Döşeme bebeği adı verildiğini ifade eder. Döşeme köyü kadınlarının el emeği ile yaptığı ve yöre kültürünün özelliklerini yansıtan bu bebekler, kültürün sürdürülmesinde önemli rol üstlenir. Yöre halkının geleneksel kıyafetleri, oyaları, işlemeleri bu bebeklerin üzerinde hayat bulur.

Gölcük Belediyesi, bölgenin önemli kültürel değerlerden biri olan Nüzhetiye (Döşeme) bebeğini korumak amacıyla 22.05.2019 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvuruda bulunmuş ve müracaat tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 17.09.2020 tarihinde tescil edilmiştir.

KAYNAKÇA

Melda Özdemir, Yapma Bebek Teknikleri, Turan Ofset, İstanbul, 2003, s.3; Enise Gökçe, Kocaeli/Gölcük Nüzhetiye (Döşeme) Köyü Monografisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, s. 297; https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp [15.09.2021]; https://birikiyorum.net/doseme-koyu-nuzhetiye-bebegi/ [15.09.2021]; https://www.kocaeliolay.com/golcuk-belediyesi-nuzhetiye-bebegini-tescil-ettirdi.html [15.09.2021]

Meriç HARMANCI