İzmit’e Ait Kâtib-i Adl Defterleri
Çok ender bulunan bu defterler, yerel tarih yazılımında eşsiz kaynaklardır. Konu defterlerden ilimize ait, 1895-1897 ve 1925 yıllarına ait olmak üzere yalnızca iki tanesi günümüze ulaşmıştır. Bu satırların yazarının 2010 yılında internet üzerinden bir mezatta sözkonusu defterlere rastlaması ve yönlendirdiği Kocaeli Barosu’nca satın alınıp, Türkiye Barolar Birliği’nce Mustafa Fırat Gül’e günümüz harflerine çevirtilmesi sonrası 2017 yılında bastırılması ile bir yerlerde kaybolup gitmekten kurtulmuştur.
18 Mart 1895 ila 16 Ocak 1897 tarihleri arasını kapsayan birinci defter, basılan kitapta 747 sayfa olup ayrıca orijinal metinlerin fotoğrafları (tıpkı basımları) kitaba eklenmiştir. İçindeki bilgiler hukuk tarihi açısından olduğu gibi o yıllara kadar bu topraklarda kök salmış olanlar için şansları varsa güzel bir kaynaktır. Bu kentteki azınlıklar, mahkemeler, ticaret, esnaf, memurlar, kimi tapu bilgileri, coğrafi dağılım (mahalleler, çarşılar, köyler, ormanlar, vb), tüccarlar, mültezimler, Adliye, Belediye ve Valilik (Mutasarrıflık) hakkında da değerli ayrıntılar sunmaktadır. Defterlerde mal değerleri, ödeme tutarları vb. bilgileri de bulabilirsiniz. 1878’de Osmanlı hukuk sistemine girmiş olan Mukavelat Dairesi (Noterlik) veya mahkeme işlemleri için şahitlik yapanların birçoğunun aynı kişiler olması şahitliğin pratik bir çözüm olabileceği gibi bir gelir kaynağı da olabileceğini göstermektedir. Kimi zaman sıralama ve tarihlerin karışık olması da ilgi çekicidir. 1925 yılına ait ikinci defter, basılan kitapta 758 sayfa olup yine orijinal metinlerin fotoğrafları vardır. Karışık bir sıralama ile 1 Ocak 1925 tarihi ile başlıyor ve 17 Eylül 1925’te sonlanıyor. Mübadele sürecinin hemen sonlarına denk düşmesi nedeniyle kayıtlarda Tasviye Belgeleri yoğun görülmektedir. Kefaletnameler ve vekaletnamelerin yanı sıra sözleşmeler de yer almakta olup bugünkü Donanma’mızın çekirdeğini teşkil eden Üssü Bahri Kumandanlığı’nın iaşe alışverişleri hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca yol işleri, çeşitli suçlar, ziraat, belediye, valilik, ticaret, tüccarlar, tersane, görevli memurlar, isimler, lakaplar, mahalleler hakkında da ayrıntılara rastlamak mümkündür. Bu defterin en ilginç yönü az sayıda da olsa vekaletname ve özellikle sözleşmelerde kişilerin alaminüt vesikalık fotoğraflarının da eklenmiş olmasıdır. Sonuçta her bir cilt 1000 sayfadan fazla olup el yazmalarının tek orijinal kopyaları bugün Barolar Birliği Müzesi’ndedir.
F. Yavuz ULUGÜN