Roma Döneminde Düzenlenen Yarışlar
Roma İmparatorluk Dönemi’nde eyaletin başşehri Nikomedia’da (İzmit) komşusu ve rakibi Nikaia (İznik) kadar yoğun olmasa da çok çeşitli agonlar düzenlenmekteydi. Yunan dünyasında yarışmacıların bir ödül için yarıştıkları oyunlara agon denirdi. Asıl anlamı toplanma veya toplantı olan agon sözcüğü, oyunları izleyen topluluk ve yarışmacıların bir araya gelmesine işaret ederdi. Daha sonraları “agon” yarışmaların tümü ve oyunlardaki mücadele, yarışma anlamını kazanmıştır. Sembolik veya gerçek her yarışmada mutlaka hazır bulundurulan bu ödüller; para, zafer tacı, kalkan veya zeytinyağı dolu amphora olabilirdi.
Nikomedia’da düzenlenen agonlardan biri Asklepeia idi. Nikomedia’nın Asklepeia agonlarına ilişkin tek belge İtalya’nın Campania bölgesinden Neapolis kentine ait bir onurlandırma yazıtıdır. Neapolis halkının Nikomedialı P. Aelius Antigenidas’ı onurlandırdığı yazıtta bu kişinin Roma, Neapolis gibi kentlerde kazandığı zaferlerin yanı sıra Nikomedia’da Asklepeia agonlarında müzik kategorisinde galip geldiği anlaşılmaktadır. Hem flüt, hem de koro içindeki flüt yarışmalarını kazanan Antigenidas’ın vatanı Nikomedia’da katıldığı Asklepeia agonu hakkında sınırlı bilgi olmakla birlikte, oyunların galibinin müzik sanatçısı olması ve bu kategorilerde ödül alması, Nikomedia’daki Asklepeia oyunlarında müzik yarışmalarının olduğunun göstergesidir. Ayrıca kentte Asklepios kültünün varlığı bilinmektedir. Kentin sikkelerinde Asklepeia adı geçmese de Asklepios, Hygeia ve Asklepios’un betimlerine ve atribülerine sık sık rastlanmaktadır.
Kentte düzenlenen bir başka agon, Severeia’dır. Kentin sikkelerinde de bu agonlara dair göstergeler bulunmaktadır. Nikomedia’da Severeia agonları imparator Septimius Severus’un onuruna onun adıyla düzenlenmeye başlamıştır. Nikomedia’nın Septimius Severus döneminde basılan sikkelerin üzerinde Severeia agonunun adı masa üzerinde iki ödül tacının betimlendiği bir sikke serisi üzerinde görülmektedir. Oyunların “megala” (büyük) sıfatını taşıdığı yine sikke lejandından anlaşılmaktadır. Septimius Severus’un sikkeleri içinde üzerinde ödül tacı içinde palmiye dalı, tacın üzerinde Severia yazılı bir agonistik seri daha vardır. Severia agonuna ilişkin üç yazıt tespit edilebilmiştir. Bunlardan ikisi Caracalla veya sonrasına tarihlenirken, bir diğeri ise MS 253-257 yılları arasına Valerianus dönemine tarihlendirilmiştir. Severeia agonunun Septimius Severus’tan sonra da başka imparatorlar tarafından aynı isimle düzenlenmeye devam ettiği anlaşılmaktadır.
Yazıtlardan ilki Kalkhedon ve Nikaia agonları içerisinde de değerlendirilen Aphrodisias’tan Aphrodisiaslı Marcus Aurelius’un onurlandırıldığı yazıttır. Bu yazıtta Augusteia Severeia olarak geçen oyunlarda atlet yetişkinler sınıfında uzun mesafe koşusunda, aynı gün gidiş-dönüşlü koşuda ve silahlı koşuda zaferler kazanmıştır.
Aşağı yukarı aynı döneme tarihlenen Atina’dan bir yazıtta Nikomedialı Septimius Aurelianus adında bir yarışmacının zaferleri sıralanırken Nikomedia’da Koinon Bithynias oyunlarının yanı sıra Severeia agonlarında dia panton (müzik) kategorisinde de zafer kazandığı belirtilmektedir. Bu yarışmanın müzik agonlarında en son aşamada, kapanış elemeleri şeklinde yapıldığı bilinmektedir.
Nikomedia’daki Demetria agonlarına ilişkin tek kaynak kentin sikkeleridir. Mionnet’de fotoğrafsız olarak yayınlanmış Caracalla dönemine ait agonistik bir sikke üzerinde kentin ikinci neokosluğuna işaret eden lejantta Demetria adı da geçmektedir. Elagabalus döneminde Demetria, tam adıyla Demetreia Antonia veya Antonia Demetria Festivali düzenlenmiştir. Bu şekilde festival iki tapınak ortağının adıyla anılmaktaydı. Demeter Nikomedia’nın ana tanrıçasıydı ve myster’leri imparator kültleriyle de ilişkiliydi. İlk neokoros unvanını MÖ 29’da Augustus döneminde alan Nikomedia ikinci neokoros’luğunu Commodus Dönemi’nde almış fakat kısa bir süre sonra, senato bu karardan vazgeçmişti. Böylece bu dönemde verilen agon düzenleme hakkı da Nikaia’ya aktarılmıştı. Nikomedia kaybettiği ikinci “neokoros”unu Septimius Severus döneminde geri almıştır.
Nikomedia’da düzenlenen bir başka agon, Nikomedia’nın Koinon Bithynias (Bithynia Eyalet Bayramları)’dır. Nikomedia’nın Koinon Bithynias hakkındaki temel bilgi kaynağını yazıtlar oluşturmaktadır. Yazıtların yoğunluğuna rağmen bu agonun adıyla hiç sikke basılmamıştır.
Nikomedialılar, Delphoi’de kentlerinin vatandaşı olan T. Aelius Aurelius Theodotos’un bir heykelini diktirmişlerdir. Heykel kaidesi üzerindeki yazıttan yarışmacının Bithynia Koinonu oyunlarında Delphoi kurallarına göre düzenlenen agonlarda flüt ve korodaki flüt yarışmalarını kazandığını ve dia panton kategorisinde de birinci geldiği bilinmektedir. Yunanistan’da, İtalya’da ve Küçük Asya’da daha pek çok agon’a katılarak müzik yarışmalarında galip gelen Theodotos “beklenmedik zaferler kazanarak” “paradoksos” (sıra dışı) unvanını almıştır. Yazıtta, 16 yaşında yetişkinler sınıfında yarışmaya başlayan ilk ve tek atlet olduğu da belirtilmiştir. Babası öğretmen ve besteci Philadelphos oğlu Rufus’un yardımı ile hazırlanıp katıldığı pek çok parasız yani kutsal (hieros) ve para ödüllü (thematikos) agonda çelenklendirilmiştir.
Commodus dönemi ve sonrasına tarihlenen bir yazıttan Kaisareia Germanikeli atlet Tatianus’un, Nikomedia’da Koinon Bithynias agonlarına katılarak çocuklar arası uzun mesafe koşusunda galip geldiği öğrenilmektedir.
Birçok yazıttan anlaşıldığı üzere hem müzik hem de spor yarışmalarının yapıldığı Nikomedia’daki kutsal ve eisalastikos Koinon Bithynias agon’larında tespit edilen kategoriler şunlardır: Agones Mousikoi: Tellal (keryks) yarışması, Pythia tarzı flüt yarışması, koroda flüt yarışması, Kithara yarışması, Dia panton. Agones Gymnikoi: Koşu (çocuklar sınıfı) yarışması, uzun mesafe koşu yarışması, pankration yarışması, boks yarışması. Kentte düzenlenen Pythia oyunlarına ilişkin belgeler son derece sınırlıdır. Bu agonun adının geçtiği yazıt bulunmazken sadece iki farklı sikke serisinden bu agonun varlığından haberdar oluyoruz. Belki de Pythia ifadesi Nikaia’da da olduğu gibi sadece agonların statüsünü göstermek amacıyla, “isopythios” anlamında kullanılmış olmalıydı. Mionnet tarafından yayınlanan Caracalla dönemine ait bir sikke üzerinde Aktia ve Pythia isimleri yazmaktadır. Aktia agonlarına Nikomedia’da başka hiçbir yazıt veya sikkede rastlanılmadığı için bu teşhis şüpheli görülmektedir. Elagabalus döneminde kentin aldığı üçüncü neokoros unvanının anısına düzenlenen Demetreia agonlarının yanı sıra bu dönemde Pythia agonlarının düzenlendiği de söylenebilir.
Ayrıca kentte düzenlenen büyük festivaller dışında kırsalda Nikomedia’ya bağlı köylerde de çeşitli festivaller düzenlenmekteydi. Oldukça geniş katılımlı festivaller olduğu anlaşılan bu bayramlar dini ritüellerle bağlantılıydı. İzmit Körfezi’nin güneyinde yer alan İhsaniye köyünde bulunan dört yazıttan, MS 2. yüzyılda Nikomedia’nın territoriumu içerisinde her iki yılda bir adı belirlenemeyen bir tanrıça onuruna festivaller düzenlendiği anlaşılmaktadır. Cemaatin ve özel kişilerin harcama listelerinin verildiği yazıtlar, iki günden fazla süren bir festivali işaret etmektedirler. Yapılan kazılarda MS 122-127, MS 128-133, MS 134/5-[..] ve MS 184/5 yıllarına ait festival harcama listeleri de ortaya çıkmıştır. Dört yılda bir daha büyük kapsamlı olarak düzenlenen festivalin masraflarının beş köyün cemaati ve özel kişiler tarafından karşılandığı anlaşılmaktadır. Harcama kaleminin büyük kısmını yiyecek ve içecekler oluştururken, müzik ve aydınlatma giderleri için de para ayrıldığı görülmektedir.
KAYNAKÇA
Henri W. Pleket, “An Aspect of the Emperor Cult: Imperial Mysteries” HarvTheolR Vol.58, No.4, 1965, s. 338 vd.; Henry George Liddell – Robert Scott, A Greek-English Lexicon, Oxford, Clarendon Press, 1996 (New supp. added), s. 18 vd.; Nigel B. Crowther, Sport in Ancient Times, Norman University of Oklahoma Press, 2010, s. 57; Sema Öğüt-Polat – Sencer Şahin “Katalog der bithynischen Inschriften im Archaeologischen Museum von Istanbul” EpigrAnat 5, 1985 s. 106.Stephan G. Miller, Ancient Greek Athletics, New Haven and London, Yale University Press, 2004, s. 13.Stephen Mitchell, Anatolia: Land, Men and Gods in Asia Minor. 2 cilt, Oxford, Oxford University Press, 1993, 1: s. 220 vd.Walter Ruge, “Nikomedeia” RE XVII, s. 485.
Aysel ÇETİNKAYA