Akademisyen, Başbakan

İsmail Nihat Erim, Raif ve Mahide Erim’in oğulları olarak 4 Kasım 1912 tarihinde Kocaeli Kandıra’da doğdu. Erim’in ailesi bölgenin yerleşik aileleri arasında yer almaktadır. Soyadı Kanunu öncesinde aile, “Emiroğulları” ve “Kahvecioğulları” olmak üzere iki farklı lakapla anılmıştır. Erim ailesi, Akçakoca Bey ile bölgeye gelen Türk boyları arasındadır. Anne tarafı da Kırım’dan Samsun civarında bulunan Çarşamba’ya göç eden bir kadı ailesi olduğundan dedesi “Kadızade” olarak anılmaktadır. Erim’in babası Raif Bey Kandıra’da milli mücadelenin teşkilatlanmasını gerçekleştiren isimlerden biridir. Kandıra’nın işgali üzerine ailesiyle birlikte İstanbul’a göç eden Nihat Erim, ilk ve orta eğitimini Galatasaray Lisesi’nde tamamlamıştır. Galatasaray Lisesi’ni ardında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitiren Nihat Erim doktorasını Paris Hukuk Fakültesi’nde yaptı. Paris yılları Nihat Erim’e hem dönemin ünlü akademisyenlerinden ders alma imkânı sağlamış ve hem de mesleki bilgi ve ilgi alanını genişletmesine katkı sağlamıştır. Hukuk Fakültesi’nde doktora eğitimine devam ettiği yıllarda “Devletler Hukuku”na ilgi duyan Erim, bu alandaki bilgisini geliştirmek için “Uluslararası Yüksek Bilgiler Enstitüsü”ne de kaydolmuştur. 22 Şubat 1939 tarihinde “Le Positivisme Juridique et le Droit International” başlıklı doktora tezini savunan Erim, “Pekiyi” dereceyle mezun olarak hukuk doktoru unvanı almaya hak kazanmıştır.

1939 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne Kamu Hukuku doçentliğine atandıktan sonra 1941’de profesör oldu. 1943 yılında Dışişleri Hukuk Müşavirliği’ne atandı. 1945 yılında Birleşmiş Milletler teşkilatının kurulduğu San Francisco Konferansı’nda Türk heyeti müşaviri olarak katıldı. Çeşitli milletlerarası toplantılarda Türkiye’yi temsil etti.

II. Dünya Savaşı yıllarında Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’yle tanışan Nihat Erim, kısa zaman içinde kendisini aktif siyasetin içinde bulmuştur. 1945 ara seçiminde Kocaeli’den milletvekili seçildi. 12 Ağustos 1945’te parlamento hayatına başlayan Erim, 28 Ekim 1945’te Ulus gazetesine yazdığı “Birleşmiş Milletler Antlaşması” isimli baş makalesiyle de yazarlık hayatına başlamıştır.

11 Haziran 1948 günü ilan edilen II. Hasan Saka Kabinesi’ne Bayındırlık Bakanı olarak girdi. 1949 yılının başında yeni bir hükümet değişikliği meydana gelmiş ve II. Hasan Saka Kabinesi’nin yerine Şemsettin Günaltay’ın başbakanlığında yeni bir kabine kurulmuştur. 1949 senesinde Günaltay Erim’i başbakan yardımcılığı görevine atadı. Şemsettin Günaltay Kabinesi’nde Kocaeli Milletvekili Nihat Erim’in dışında bu ilden iki Bakan’ın İsmail Rüştü Aksal’ın Maliye Bakanlığı’na ve Dr. Fazıl Şerafettin Bürge’nin Gümrük ve Tekel Bakanlığı’na getirilmesi, kentte sevinçle karşılanmıştır.

14 Mayıs 1950 seçimleri sonucunda Nihat Erim’in seçim bölgesi Kocaeli’de tüm milletvekillikleri DP tarafından kazanılmış ve Erim siyasî hayatında ilk defa parlamento dışında kalmıştır. 1950 seçimleriyle meclis dışında kalan Nihat Erim, uzun süredir uzak kaldığı basın dünyasına ve akademik kariyerine geri dönmüştür. 7 Mayıs 1951 tarihli Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın imzasını taşıyan karar yazısıyla hükümet Erim’i Ankara Hukuk Fakültesi’nde profesör tayin etti. Profesörlerin siyasi yazı yazmasını yasaklayan kanun çıkınca üniversitedeki görevinden istifa etti. 1950-1955 yılları arasında Ulus, Yeni Ulus ve Halkçı gazetelerinde köşe yazarlığı ve genel yayın yönetmenliği yaptı. CHP muhalefete geçtikten sonra partinin yayın organı Ulus’un başyazarlığını üstlendi. Bu gazetenin 1953 yılında kapanması üzerine 1955 yılına kadar Yeni Ulus ve Halkçı gazetelerini çıkardı. Başbakan Adnan Menderes’in isteği üzerine Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasının hazırlanmasında görev aldı. 1956 yılında Kıbrıs statüsünü tespit için Türkiye adına Londra’da Lord Redcliff’le müzakerelerde bulundu. 1958’de Kıbrıs Anayasası’nın hazırlanması için oluşturulan komisyona başkanlık yaptı. 1957 yılında Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’nun Türk üyesi seçildi. 1959’da Birleşmiş Milletler Devletler Hukuku Komisyonu başkanlığına seçildi. 27 Mayıs sonrasında yapılan 1961 seçimlerinde Kocaeli’den tekrar Parlamento’ya giren Nihat Erim, 1962 yılında geçici olarak CHP’den ihraç edildi. 1964 senesinde Kıbrıs sorununda meydana gelen yeni gelişmeler üzerine Başbakan İsmet İnönü tarafından göreve çağrılan Nihat Erim, aynı yılın yaz aylarında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanı Dean Acheson ile yapılan müzakerelerde de yer almıştır.

1961’den 1971’e dek geçen sürede Kocaeli milletvekili olarak TBMM’de bulundu. CHP içinde Bülent Ecevit’in başlattığı “Ortanın Solu” hareketine katıldı, daha sonra CHP’den ayrılarak Cumhuriyetçi Güven Partisi’ni kuran Prof. Dr. Turhan Feyzioğlu’yla birlikte eski partisine muhalefet etti. 12 Mart 1971 askeri muhtırasının ardından, Başbakanlıktan çekilen Süleyman Demirel’in yerine ve partisinden ayrılması koşuluyla hükümeti kurmakla görevlendirildi. Böylece Adalet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Milli Güven Partisi’nin desteğini alan partiler üstü I. Erim Hükümeti 26 Mart 1971’de kuruldu. İlk günden itibaren özellikle parlamento içinden küçümsenemeyecek bir dirençle karşılaştı. Bu dirence fazla dayanamayan Nihat Erim 26 Ekim 1971’de istifasını sundu. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay istifayı kabul etmedi, hükümet ikna edildi ve yola devam kararı alındı. Erim başkanlığındaki teknokratlar hükümeti 3 Aralık 1971’e kadar yönetimde kaldı. Nihat Erim yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Kurduğu 34. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti 22 Mayıs 1972 tarihine kadar işbaşında kaldı. 12 Mart döneminde Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından Kontenjan Senatörlüğü’ne atanan Nihat Erim, 1977’ye kadar Cumhuriyet Senatosu’nda görev aldı. 1977 yılından sonra aktif politikadan ayrılan Nihat Erim, 19 Temmuz 1980 tarihinde İstanbul’un Kartal ilçesine bağlı Dragos’ta uğradığı silahlı saldırı sonucu yaşamını yitirmiştir. Suikast sonucunda vefatı Türkiye’de ve yurt dışında büyük yankı uyandıran Nihat Erim, İstanbul’da Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Nihat Erim, 29 Ağustos 1936 da Kamile Hanım ile evlendi. Çiftin 1937 yılında doğan oğulları Işık Erim ve 1940 yılında doğan kızları Işıl Önalp olmak üzere iki evladı bulunmaktadır. Işıl Önalp, Prof. Dr. Akın Önalp ile evlidir.

Eserleri: Amme Hukuk Dersleri (1942), Devletlerarası Amme Hukuku (1944), Devletlerarası Hukuk ve Siyasî Tarih Metinleri Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları (1953), Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs (anı ve gözlemleri, 1975), Günlükler 1925 – 1979 (2 cilt, 2005). 12 Mart Anıları, 2007

KAYNAKÇA

https://www5.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d12//HT_1264_4_1.pdf; İsrafil Karataş, İsmail Nihat Erim’in Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Antalya 2020; Ahmet Gülen, Türk Siyasal Hayatında Nihat Erim, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul, 2018.

İbrahim ŞİRİN