Kocaeli, Müze, Tarihi Gar Alanı, İzmit Gar Binası/ Otto Ritter

Kocaeli Müze Müdürlüğü; Kocaeli ili, İzmit ilçesi, Kozluk Mahallesi, Oramiral Salim Derviş caddesi üzerinde bulunmaktadır. 63-64 Pafta, 42 Ada, 1 parselde bulunan Eski İzmit Gar Alanı Kompleksi alanında istasyon ve Ambar binaları dışında lojman binası (Müze Müdürlüğü), tamir atölyesi (hangar), su deposu, yemekhane (uzman personel ofisi) ve iki adet Tekel Binası (Müze Teşhir Salonu) yer almaktadır. Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 06.12.2001 tarih ve 8839 sayılı kararı ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiş, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 23.10.2003 tarih ve 10122 sayılı kararıyla da alanın Koruma grubu I. Grup olarak belirlenmiştir. Söz konusu binaları içine alan 11.500 dönümlük bahçe, taş kaplamalı ve üstü döküm ferforjeli bahçe duvarı Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ile çevrilmiş olup, yol cephesinde girişi kontrol etmek, binaları ve açıkta sergilenen tarihi eserleri korumak amacı ile gişe ve kontrol binası yapılmıştır.

Kocaeli’nde arkeolojik eserleri toplama ve sergileme hareketi ilk olarak 1889–1892 yıllarında İzmit Mutasarrıfı Sırrı Paşa (1844–1895) zamanında başlamıştır. Sırrı Paşa Konağı inşa edilirken, Roma dönemi kartal süslemeli mermer ostothek, Medusa başı bezeli mermer sütun başlığı ve benzeri mimari parçalar, konak bahçesinin güney istinat duvarı içine bilinçli olarak, sergileme amaçlı yerleştirilmiştir. İzmit’te müze kurulması gerekliliği ilk olarak 1930’lu yılarda ortaya çıkmış, bu tarihten önce yapılan kazılarda ortaya çıkan buluntular ise İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüştür. 1934-1936 yıllarında SEKA fabrikası inşaatı sırasında ortaya çıkan buluntuların çokluğu ve boyut itibariyle İstanbul’a taşıtılmalarının zorluğu nedeniyle, İzmit’te bir müzede sergilenmeleri gerekliliği düşünülmüş, ancak uzun süre gerçekleştirilememiştir. SEKA fabrikasının Kurucu Müdürü Mehmet Ali Bey, temel kazma çalışmaları ile ortaya çıkan eserlerin bir kısmını “Müze Dairesi” adını verdiği bir salonda koruma altına almıştır. Büyük boyutlu eserlerin bir kısmı ise Hükümet Konağı bahçesinde sergilenmiştir. İzmit Halkevi, Tarih ve Müze Şubesi, SEKA kazılarından çıkan eserlerin hem kaydını tutmuş hem de 1935 yılında İzmit’te müze kurulması adına girişimde bulunmuştur. Kocaeli’den çıkan eserlerin büyük bölümü İstanbul Arkeoloji müzelerine naklolmuş, bir bölümü SEKA’da, müze dairesinde, bir bölümü ise İzmit Milli Eğitim Müdürlüğü’nün gayretleri ile Necatibey İlkokulu’nda muhafaza edilmiş, okul adeta bir tür depo-müze olarak kullanılmıştır. 1947 yılında taşıma güçlüğü olan büyük boyutlu eserler dışındaki diğer küçük buluntular, İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüştür. 1947 yılından sonra Necatibey İlkokulu bahçesi; çevreden toplanan yeni eserler ile daha da zenginleşmiş, bir anlamda büyük boyutlu eserler için bahçe teşhiri olan ancak küçük eserlerin bina içinde saklandığı, depo işlevi gören bir yapıya dönüşmüştür. Cumhuriyet’le birlikte Vilayet Konağı olarak kullanılmaya başlanan ve ancak daha sonraki yıllarda, mimari ve sanatsal değeri düşünülerek müze yapılmasına karar verilen Kasr-ı Hümayun (İzmit Sarayı), Milli Eğitim Bakanlığı’nca, 1964 yılında Müze-Kütüphane olarak kullanılmak üzere onarıma alınmış, Necatibey İlkokulu’ndaki eserler Kasr-ı Hümayun bahçesine nakledilmiştir. Müzeler Genel Müdürlüğü’nden Arkeolog Mahmut Akok tarafından üst katı Atatürk’ün yatak odası, alt katı arkeolojik eserler sergisi şeklinde düzenlenen Kasr-ı Hümayun, 28 Haziran 1967’de “İzmit Arkeoloji Müzesi” olarak açılmış ve nihayet şehir gerçek anlamda bir müzeye kavuşmuştur. İzmit’te günümüze kadar ayakta kalabilmiş en erken tarihli Türk evi olan (inşa tarihi 1776 yılı) Saatçi Ali Efendi Konağı, Kültür Bakanlığı tarafından 1976 yılında kamulaştırılıp, 1987 yılında Etnografya Müzesi olarak hizmete açılmıştır. Böylece müze sayısı ikiye çıkmıştır. Kasr-ı Hümayun, 1992 yılında restorasyona alınıncaya kadar müze olarak hizmet vermiş, restorasyon devam ederken de müze bir yıl daha burada kalmış, 1993 yılında ise taşınmak zorunluluğu doğmuştur, Teşhirde bulunan orta büyüklükteki arkeolojik eserler, daha önceki yıllarda Kasr-ı Hümayun’un onarımını üstlenmiş müteahhitler tarafından, köşkün bahçesine inşa edilmiş 3x5 metre ebatlı iki odalı ahşap depo için alınmış, envantere kayıtlı küçük boyutlu eserler ise (kandiller, koku şişeleri, testiler, takılar, sikkeler. vb.), Saatçi Ali Efendi Konağı (Etnografya Müzesi) bodrum katında oluşturulan depoda geçici olarak muhafaza altına alınmıştır. Ancak, Kasr-ı Hümayun’un, tekrar arkeoloji müzesi şeklinde planlanmayıp, “Saray Müze” olarak düzenlenmesine karar verilmesi nedeniyle küçük boyutlu eserlerin aynı depoda zorunlu muhafazasına devam edilmiştir. Kasr-ı Hümayun bahçesinde bulunan büyük boyutlu eserler ise, 1998 yılında yeni müze mekânı yapılacağı gerekçesi ile İzmit Fuar Müdürlüğü bitişiğindeki açık hava deposuna taşıtılmış ve 2006-2007 yıllarına kadar burada kalmıştır. Restorasyonu tamamlanmak üzereyken, 17 Ağustos 1999 depreminde ağır hasar alması sebebiyle yeniden restorasyona alınan ve 2005 yılında onarımı tamamlanan Kasr-ı Hümayun, 16 Ocak 2006 tarihinde itibaren “Saray Müze” adı ile Kocaeli Müze Müdürlüğü’ne bağlı bir birim olarak ziyarete açılmıştır.

İzmit Müze Müdürlüğü, kurulduğu 1967 yılından itibaren bölgede yapılan kurtarma kazılarından, temel hafriyatı çalışmalarından birçok eser edinmiştir. Ayrıca vatandaş bağışları ve satın alma yolu ile kazanılan, kolluk kuvvetlerince istirdat (zor alım-müsadere) usulüyle getirilen ve müzenin ilk açılışında başka müzelerden (İstanbul Arkeoloji Müzesi’nden 97 adet eser, Ankara Arkeoloji Müzesi’nden 119 adet eser olmak üzere toplam 216 adet eser) devredilen eserlerden oluşan bir koleksiyonu vardır. 1975 yılında Avni Öztüre’nin şartlı bağışladığı koleksiyonları ile açılmış, Yarımca Belediyesi binasında 14 yıl hizmet verdikten sonra, 1998 yılında kapatılan Yarımca Müzesi’ne ait 153 adet arkeolojik eser de bunlar arasındadır. Ancak müze koleksiyonuna kazandırılan ilk eser (Envanter No: 1) mermer bir lahit teknesi olup, “müzeye geliş tarihi” 16.07.1965 yılı olmakla birlikte, envanter kayıt tarihi, fiş bilgilerine göre 11.07.1991’dir. Kocaeli Müze Müdürlüğü koleksiyonunda 2020 yılı itibariyle, 2442 adet arkeolojik eser, 5483 adet sikke ve 1958 Adet etnografik eser olmak üzere toplam 9883 eser kayıtlıdır. İzmit ve çevresi çok zengin bir arkeolojik potansiyele sahip olduğundan, bölgede yapılacak bilimsel araştırma ve kazı çalışmaları ile eser koleksiyonu daha da zenginleşecektir. Ayrıca birçok bilimsel çalışma ve 2021 yılında “Geçmişe Yolculuk-Kocaeli Müzelerimizi Keşfediyoruz” ve “Sualtı Kültürel Mirasımızı Keşfediyoruz” adlı iki adet çocuk kitapları yayımlamıştır.

Günümüzde Kocaeli Müze Müdürlüğü’ne bağlı dört müze bulunmaktadır. Bunlar; Arkeoloji Müzesi, Kasr-ı Hümayun (Saray Müze), Atatürk, Redif ve Etnoğrafya Müzesi ve Gebze Osman Hamdi Bey Evi Müzesi ve Müştemilatıdır.

KAYNAKÇA

Ahmet Nezih Galitekin, Tarihte ve İzmit Tarihinde Bir Eşraf Ailesi Soydan’lar, Seçil Ofset, I. Baskı, İstanbul, Nisan 2011, s. 48, 230; Avni Öztüre, Nikomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, Çeltüt Matbaacılık, İstanbul 1981, s. 118; Ayşe Okvuran, Ceren Karadeniz, “Müze Eğitiminde Dönüşümler: Kocaeli Müzesi’nde Eğitimcilerin Eğitimi”, Millî Eğitim, Sayı 214, Kocaeli 2017, s. 46-47; Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, 1. Baskı, Sesim Ofset, Kasım 2013, s. 48; İzmit Tarihi ve Turistik Değerler Kitapçığı, Art Nicomedia Kültür ve Sanat Derneği, Kocaeli 2017, s. 10, 14; Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi, Dosya No: 41.00.416, PDF No: 1536, s. 7; Dosya No: 41.00.416, PDF No:1015, s. 30; Dosya No: 41.00.416, PDF No: 1014, s. 4-1:7; DosyaNo: 41.00.416, PDF No: 451, s. 11, 57; Dosya No: 41.00.416, PDFNo: 424, s. 2, 4; Dosya No: 41.00.416, PDF No: 427, s. 9, 72, 73,79-88; Dosya No: 41.00.416, PDF No: 446, s. 30-40; Ömer Polat,Ali Yeşildal vd., (Haz), Açıkhava Müzesi Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları:23, YGADV Reklam Ajansı, 2. Baskı, Kocaeli 2010, s. 173, 174; Ömer Polat, Ali Yeşildal vd.,(Haz),Açıkhava Müzesi Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları:3, Tor Ofset, Kocaeli 2008, s. 149; Tan Serimer, Tarihi İzmit Garı Restorasyonu, KYÖD Dergi, Kocaeli Mayıs 2005, s. 102-103; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2011, s. 125; TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kocaeli Müze Müdürlüğü, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Müze Broşürü, https:// muze.gov.tr/muze-detay?DistId=MRK&SectionId=KOC01; Nurcan Yazıcı, Osmanlılar’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007, s. 241; Serkan Gedük, “Kocaeli’nin Tarihine Tanıklık Eden Müzeler”, Tourmag Turizm Dergisi, Sayı 21, İstanbul, s. 3 3; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Zaman Aynasında Bir Ulu Şehir Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları-9, FSF Printing, İstanbul 2009, s. 24; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Günümüze İzmit Şehri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları-13, Düzey Matbaa, I. Baskı, Kocaeli 2009, s. 89-92

Serkan GEDÜK