Tümgeneral, Savaş Kahramanı, Milletvekili
1882 yılında Erzurum’da Dervişağa Mahallesi’nde doğdu. Annesi Gülsüm Hanım babası ise Kolağası İsmail Bey’dir. 1904 yılında Harbiye Okulu’nda tahsilini tamamlayarak mümtaz yüzbaşı oldu. 1905 de Erzincan Süvari Alay 22. Bölük 2. komutanlığına, 1908 de Erzincan Harbiye Okulu süvari muallimliğine,1910 senesinde mülga 4. Ordu Kurmay Dairesi ikinci şubesine tayin edildi. 15 Eylül 1910’da Almanya’ya gönderilen Mürsel Bakü, merkezi Kassel şehrinde bulunan 11. Kolordu 22. Süvari Tugayı 14. Hussar Alayı’nda görev yaptı. Almanya’da bulunduğu esnada 1911’de binbaşılığa terfi etti. 1912’de Almanya’dan döndükten sonra Bağdat’a giderek 8 ay süre ile mülga 4. Ordu Müfettişliği kurmay subaylığında bulundu. Mürsel Bakü 1913 senesinde Erzurum’da 25. Süvari Alayı binbaşılığına, 1914’te ise 11. Süvari Tugayı Komutanlığına tayin edildi. 1914’te başlayan Birinci Dünya Harbi esnasında önemli başarılar gösteren Bakü, Kafkas Cephesi’ndeki kahramanca hizmetlerinden dolayı mükâfat olarak 11 Aralık 1914’te yarbaylığa terfi ettirildi. Bu terfiinin akabinde Piyade 34. Tümen komutanlığına, Sarıkamış Muharebesi’ni müteakip yapılan komuta değişikliklerinde ise Nizamiye Süvari 2. Tümen Komutanlığına getirildi. Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Nisan 1917 de Piyade 32. Tümen Komutanlığı’na, aynı yıl içerisinde piyade 12. Tümen Komutanlığı’na bir yıl sonra ise 5. Kafkas Tümeni Komutanlığı’na tayin edildi. Bu tümenle Azerbaycan’dan Bakü’ye ileri harekât yapan Mürsel Bakü, Gence’de İslam Ordusu Kumandanı Nuri Paşa’nın emrine girdi. Bu harekât esnasında Ermeni ve Rus birliklerinin yakıp yıktığı Müslüman-Türk köylerini düşmandan temizledi. Bu faaliyetleri sırasında Temmuz 1918’de albaylığa terfi etti. O tarihteki usullere göre Azerbaycan’da bulunan subayların bir derece yüksek rütbe almalarından dolayı fahri olarak tuğgeneral rütbesini taşıdı. 15 Eylül 1918 günü Bakü’nün kurtuluşunda gösterdiği üstün başarıdan dolayı Altın Liyakat Madalyası ile taltif edildi.
30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Anlaşması’nın ardından Mürsel Bakü, Azerbaycan’daki 9. Ordu Kumandanlığı’na bağlı Türk birliklerini Batum üzerinden Anadolu’ya sevk etmekle görevlendirildi. 23 Şubat 1919’da gerek Bakü’deki faaliyetleri gerek Nuri Paşa’yı desteklemesi gerekse de tahliyeyi geciktirdiği iddiaları ile Batum’da İngilizler tarafından hapsedildi. Mürsel Bakü, 7 ay sonunda Çanakkale’ye götürülerek 5,5 ay boyunca çok ağır koşullarda Mecidiye Tabiyesi’nde tutuldu. Buradan da Malta adasına götürüldü. 18 aylık bir tutukluluğun ardından İngilizler ile yapılan genel esir mübadelesi çerçevesinde 25 Ekim 1921’de İnebolu’ya geldikten sonra milli mücadeleye katılmak üzere Ankara’ya geldi. 1922’de 6. Süvari Tümen Komutanlığı’na getirildi. 5. Süvari Kolordusu’na bağlı olarak Fahrettin (Altay) Paşa’nın kumandası altında Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi’ne katıldı.
İzmir’e doğru yapılan genel taarruzda 1. Süvari Tümen Komutanlığı ile birlikte Afyon, Dumlupınar, Salihli, Manisa, İzmir, Urla, Çeşme muharebelerini yaptı. 9 Eylül 1922’de 2. Süvari Tümeni ile birlikte İzmir’e ilk giren tümen komutanı olarak müjdeli haberi telsizle ilgili makamlara duyurdu. Cumhuriyet’in ilk yıllarında da önemli askeri hizmetlerde bulundu. 1924 yılında Mardin bölgesinde Nasturi İsyanı’nın bastırılmasında önemli rol oynadı. 1925 tarihinde ise gerek Şeyh Said İsyanı’nın bastırılmasında gerekse de sonrasında bölgede yapılan tenkil harekâtlarında görev yaptı.
11 Şubat 1931’de Süvari Umum Müfettişliğine atanan Bakü görevi esnasında atlı binicilik sporunun gelişmesine yönelik faaliyetlerde bulundu. 27 Temmuz 1938’de askeri temyiz mahkemesi azalığına tayin edildi ancak sağlık durumunun elverişsizliği nedeniyle 23 Ağustos 1938’te emekli oldu. 1943 yılında 824 oy alarak CHP Kocaeli milletvekili olarak parlamentoya girdi. Kocaeli’nin sorunları ile ilgili olarak çalışmalarda bulunan Bakü, Adapazarı-Mudurnu suyunun taşkınlığının bu bölgede yapmış olduğu tahribat hakkında Bayındırlık Bakanına bilgi verdi ve alınması gereken önlemleri belirtti. Parlamento’da olduğu kısa süre içerisinde sıtma hastalığı, Türkiye’de at yetiştiriciliği ve askerlik gibi konularla ilgili alanlarda teklifler hazırlayan ve çalışmalarda bulunan Mürsel Bakü, 22 Eylül 1945 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Ölüm haberi bir gün sonra İçişleri bakanının üzüntülerini ifade ettiği bir resmi yazı ile Başbakanlığa arz edildi. İstiklal Harbi komutanlarının naaşlarının Devlet Mezarlığı’na taşınmasını öngören “6 Kasım 1981 gün ve 2549 Sayılı Devlet Mezarlığı Hakkında Kanun” gereği naaşı, 29 Kasım 1988’de Ankara’ya Devlet Mezarlığı’na nakledildi.
Aldığı nişanlar: Harp MadalyasıKılıçlı Gümüş LiyakatKılıçlı Gümüş İmtiyaz MadalyasıKılıçlı Üçüncü Rütbeden MecidiKılıçlı Altın Liyakat Madalyası – Avusturya Hükümetinin Kılıçlı Leopold Nişanıİstiklal Savaşında İstiklal Madalyası. Almanca ve Fransızca bilen Mürsel Bakü 3 çocuk babası idi.
KAYNAKÇA
(TBMM Mebusları için Tercümeihal 22.03.1943); Cumhuriyet, 23.09.1945; 9.11.1988, s. 6; Ferruh Kayalan, Mürsel Paşa(Bakü)’nün Askeri ve Siyasi Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi Antalya, 2013; Mehmet Okur, “Mütareke Sonrası İngilizlerin Türk Ordu Kumandanlarını Sindirmeye Yönelik Bir Uygulaması: Ali Rıfat ve Mürsel Beylerin Tutuklanması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi S. 61,s. 195 Sadık Emre Karakuş, Mürsel Bakü (1882-1945), Atatürk Ansiklopedisi, (9 Temmuz 2021), ataturkansiklopedisi.gov.tr; TBMMZabıt Ceridesi, Devre VII., Cilt: 2, 28. Birleşim 26.05.1943, s. 270.
Sedef BULUT