Orhan Gazi Döneminde Akça Koca Tarafından Fethedilen Yerleşim Yeri
Araman Pazarı, Kandıra’nın güneydoğusunda ve Adapazarı-Kandıra yol güzergahında yer almaktaydı. Burası Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde, Osman Bey’in ve Orhan Gazi’nin Türk-İslam hakimiyetinin tesis edilmesini istediği yerleşim yerlerinden biriydi. Kandıra ve Araman çevresi, 13. yüzyılın ilk yıllarında Bizans İmparatorluğu’nun Optimati Theması’na bağlıydı. Bizans, themalara ayrılarak yönetilmekteydi. Böylece themalar ile devlet için önemli topraklar kolaylıkla kontrol altına alınıyordu. Bizans şehirlerinde kale-kasabalar mevcuttu. Bu yerleşim yerlerinin genel özelliği ise bir pazar ya da panayır yeri olmalarıydı. Araman Pazarı (Arman/Ermen Bazarı) da bir hisar ve pazara sahip yerleşim yerlerinden biriydi. Araman Pazarı, adını burada kurulan pazardan almaktaydı. Osmanlıların Kandıra ile Araman’a hâkim olmak istemesinin önemli sebeplerinden biri de bu topraklardan geçen İpek Yolu’nun varlığıydı.
13. yüzyılın sonlarına doğru Bizans’ın askeri ve mali açıdan güç kaybetmesi Osmanlıların bu topraklardaki fütuhatı için uygun şartları oluşturmuştu. Zira, Bizans, 1243 yılında başlayan Moğol istilasıyla birlikte Ön Asya’dan Anadolu’ya doğru genişleyen Türk göçleri ve devamında vuku bulan Türk akınlarından dolayı topraklarını yeterince savunacak kuvvete sahip değildi. Bizans İmparatorluğu, özellikle 1282-1328 yılları arasında Palailogos Hanedanından Andronikos II’nin yönetimindeyken çöküş sürecini yaşamaktaydı. Palailogoslar zamanında, feodalleşmenin hız kazanması sonucunda İznik’teki askeri birlikler dağılma sürecine girmiştir. Dolayısıyla Bizans şehirleri, Türk akınları karşısında her ne kadar savunmaya geçse de çok fazla direniş gösteremeden teslim olmaktaydı. İzmit, İznik, Bursa gibi şehirler, Türklerin kuşatması ile adeta etrafları çevrilmiş adalara dönüşmüştü. Bu durumdan dolayı Bizans, 1299 yılında Eski Bithynia topraklarında küçük bir beylik olan Osmanlıları kendisi için bir tehdit olarak görmekteydi. Bizans, İzmit’e kadar uzanan Türk akınları karşısında kalelerini sağlamlaştırmak zorunda kalmıştır. Osman Gazi ise uç bölgesindeki gücünü arttırmak istiyordu. Kocaeli ve çevresi onun fetih güzergâhı içerisinde bulunuyordu. Bu bölgeye düzenleyeceği fetihleri bir plan dahilinde tasarlamıştı. Bu doğrultuda Kocaeli’ye, Kandıra’ya ve Araman Pazarı’na düzenleyeceği fetihler öncesinde Mekece, Ak Hisar, Geyve gibi hisarları ele geçirerek bölgeyi kontrol altına almak istemiştir. Osman Bey, daha sonra oğlu Orhan Gazi’yi İznik, Bursa, Ak Yazı, Ayan (Sapanca) Gölü çevresi ile Kocaeli’yi fethetmesi için görevlendirmiştir. Bu doğrultuda oğlu Orhan Gazi’nin yanına alplerinden Akça Koca, Konur Alp, Gazi Rahman ve Köse Mihal’i yoldaş kılmıştır. Konur Alp tarafından Sakarya ve çevresindeki hisarlar kontrol altına alındıktan sonra, Akça Koca da Kandıra’yı ve Araman Pazarı’nı fethetmek için harekete geçmiştir. Akça Koca Kandıra’yı fethettikten sonra Araman Pazarı doğrultusunda ilerlemiş, fetih güzergâhı üzerindeki köylerden geçip Araman’da tekfurlara karşı gazada bulunmuştur. Akça Koca, savaşta zafer elde ederek Araman Pazarı’nda bulunan hisarı, beylikten devlete doğru büyüme yönünde önemli ilerlemeler kaydeden Osmanlıların topraklarına katmıştır. Daha sonra Araman Pazarı’nda bulunan hisara ve Kandıra Kalesi’ne dizdarlar, hisar erleri görevlendirmiştir. Orhan Gazi ve alpleri, fethettikleri yerlerde hem İslamiyet’in benimsenmesi hem de fetih ve gaza ruhunun yaşaması için Sultan Orhan Gazi adı ile bilinen camiler inşa ettirmiştir. Dolayısıyla Kandıra ve Araman Pazarı’nın Akça Koca tarafından fethinden sonra her iki yerleşim yerinde Sultan Orhan Gazi adına cami inşa ettirilmiştir. Akça Koca, Araman Pazarı’nı fethettikten sonra Kocaeli’ ye hâkim bir noktada olan Samandıra ve Aydos Kalelerinin fethinde bulunmuş, İzmit Kalesi’nin fetih hazırlıkları sırasında vefat etmiştir. Orhan Gazi, onun ölümüyle Kocaeli sancağının yönetimini Gazi Süleyman Paşa’ya vermiştir. 1337 yılında İzmit’in fethi sonrasında Bizans’ın Mesothynia Bölgesi (Kocaeli ve çevresi) Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Bu fetih sahası, Bizans’ın bu bölgeye saldırılarını önlemek amacıyla Akça Koca’yla Kandıra’ya gelmiş olan uç gazileri arasında paylaştırılmıştır. Bu doğrultuda Orhan Bey, Araman (Arman/Ermen) Pazarı’nı Yahşılu’ya tımar olarak vermiştir. Araman, daha sonra Osman Gazi’nin Bala Hatun’dan doğan oğlu Hamid Bey’e vakfedilmiştir. Araman, 14. yüzyıldan itibaren yönetim, ekonomi ve kültür merkezi olmasından dolayı stratejik açıdan Osmanlı Devleti için daima önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ise bazen bir nahiye bazen de bir bucak merkezi olmuştur. Günümüzde Kocaeli’nin Kandıra İlçesi’ne bağlı bir mahalle olarak “Kaymaz” adıyla varlığını sürdürmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e miras kalan Araman’da tarihi eserler mevcudiyetini korumamaktadır. Akça Koca’nın fethettiği hisar da bunlardan biridir. Şimdilerde etrafı ağaçlarla çevrili boş bir hazine arazisidir. Araman Mahallesi sakinlerinden edinilen bilgilere göre hisardan geriye kalan bazı yapı unsurları 1950’li yıllara kadar mevcuttu. Zaman içerisinde hisara ait kalıntılar köy halkı tarafından sökülerek değirmen, yol ve duvar yapımında kullanılmıştır. Araman’da hisarın bulunduğu sahada geriye bir yapı unsuru kalmamıştır. Sadece etrafa dağılmış taşlar bulunmaktadır.
KAYNAKÇA
438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) II Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları (Dizin ve Tıpkıbasım), Ankara 1994, s. 170, 770, 773; Âşık Paşaoğlu Tarihi, haz. Atsız, İstanbul 1992, s. 30-33, 35, 38-40; Âşık Paşazade, Osmanoğullarının Tarihi, haz. Kemal Yavuz, A. Yekta Saraç, İstanbul 2003, s. 95-96, 363; Atilla Çetin, “Osmanlı Döneminde Kandıra Tarihine Toplu Bir Bakış”, Kandıra Sempozyumu ve Kandıra Kurultayı 25-26 Aralık 2004, Kocaeli 2005, s. 45, 47; Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Mi’mari Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri, Cilt 1, İstanbul 1989, s. 120, 123, 132; Enver Konukçu, “Akçakoca’nın Kandıra’dan Sonra Osmanlı Topraklarına Kattığı Hisar Ermeni Bazarı mı? Yoksa Araman mı?”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, Sayı II, Sakarya 2008, s. 128-132; Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Ankara 2015,s. 445-448, 453-454; Gülcan Memiş, Recep Yaşa, “Kandıra Araman Köyü’nün Osmanlı Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV Bildirileri, Cilt 1, Kocaeli 2018, s. 83-87, 95; Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t Tevarih, C. 1, haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara 1999, s. 53-59; Işın Demirkent, “1082-1302 Yılları Arasında Bizans-Venedik İlişkilerine Kısa Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 36, İstanbul 2000, s. 153; İdris Bostan, “İzmit-Kocaeli ilinin merkezi olan şehir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 23, İstanbul 2001, s. 536; John Haldon, Bizans Tarih Atlası, İstanbul 2007, s. 104-105, 119, harita 5.3; Mehmed Neşrî, Aşiretten İmparatorluğa Osmanlı Tarihi (1288-1485), Sadeleştiren: Necdet Öztürk, İstanbul 2011, s. 74-76; Mehmed Neşri, Kitâb-ı CihanNümâ, Neşri Tarihi, Cilt 1, haz. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen, Ankara 1949, s. 136-137, 152-153; Oruç Beğ Tarihi (Giriş, Metin, Kronoloji, Dizin, Tıpkıbasım), haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2008, s. 16-17, s. 76-77, 12-b; Vedat Turgut, “Osman Gazi’nin Hanımları ve Çocukları”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl/Vol. 4, Söğüt Özel Sayısı, Aralık 2019, s. 68-74; Kaynak Kişi: Araman Mahallesi sakinlerinden; Turgut Ulus, (1960 doğumlu).
Gülcan MEMİŞ