Milletvekili
Mustafa Kerem, 1874’te Adapazarı’nda dünyaya gelmiştir. Babası Keremzade Hacı Ali Bey, annesi Feride Hanım’dır. 1894’te Mühendishane’yi tamamladıktan sonra, önce Çanakkale I. Alayı’nda, ardından 1895’te Çanakkale II. Topçu Alayı’nda, 1896’da Karadeniz Boğazı II. Topçu Alayı’nda görevlendirilmiştir. 1898’de yüzbaşı olan Mustafa Kerem, 1907’de binbaşılığa terfi etmiştir. 31 Mart Vakası’nda İstanbul Boğazı’nda Örfi İdare Komutanlığı’nı üstlenen Kerem, 1910’da topçu birliklerindeki askeri eğitim usullerini tetkik amacıyla Almanya’ya gönderilmiştir. Dönüşüne müteakip 1911’de III. Kolordu’da Ağır Sahra Topçu Taburu Kumandanlığı görevine getirilmiş, bu esnada Edirne’den hareketle Akdeniz’de Trablusgarb Savaşı’na katılmıştır. Balkan Savaşları’nda Garp Cephesi Topçu Kumandanı olan Kerem, Edirne’nin işgalinde esir edilmiş, esaretinin sona ermesinin ardından Ağır Topçu Atış Okulu’nda öğretmenlik yapmıştır. 1914’te kaymakamlığa yükselen Mustafa Kerem, Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine, geçici süreyle Çatalca Ağır Topçu III. Liva Kumandanlığı görevine getirilmiş, 1914-1915 yılları arasında bu görevinden ayrı Hafif Obüs Alayı Kumandanlığı, Akpınar Sahil Topçu Kumandanlığı ve Garp Mevkii Müstahkem Kumandanlığı yapmıştır. Ayrıca İstanbul Boğazı’ndan Terkos Gölü’ne kadarki sahilin savunmasını üstlenen Topçu Tugay Komutanı olan Kerem, bu vazifelerinden dolayı Harp Madalyası ile taltif edilmiştir. Mart 1917’de Garp Cephesi’ndeki savaşları görmesi amacıyla ikinci kez Almanya’ya gönderilmiştir. Bu süreçte kendisine Alman Harp Madalyası verilen Kerem, Mart 1918’de
V. Ordu VI. Liva Kumandanı olmuş ve Ağır Topçu Talimnameleri Tetkik Encümeni Başkanlığı yapmıştır. 1919’da Ağır Topçu Atış Okulu Müdürlüğü’ne getirilen Mustafa Kerem, 1921’de miralaylığa yükselmiş, aynı yıl Kars Müstahkem Mevkii Kumandan Yardımcılığı, ardından Erzurum Müstahkem Mevkii Kumandanlığı yapmış, 1922’de ise Şark Cephesi Topçu Müfettişi olmuştur. 1923’te Milli Müdafaa Vekaleti Özlük İşleri İdaresi Başkanlığı’na vekalet etmiş, Milli Müdafaa Vekaleti Zatiye Dairesi Reisliği yapmıştır. Mustafa Kerem, 1923 seçimleriyle İkinci Dönem Kocaeli milletvekilleri arasında yer almıştır.
Mazbatası 12 Ağustos 1923’te tasdiklenen Mustafa Kerem’in milletvekilliği oldukça aktif geçmiş; 23 farklı konuda söz almış, altı takrir, bir teklif sunmuştur. 22 Eylül 1923 tarihinde sunduğu teklifle milli mücadelede başarı gösteren erkân, ümera, zabitan ile mensubini askeriyeden Teşkilat-ı Hazariye nedeniyle zorunlu açığa çıkarılacaklara 1923 mali senesinin sonuna kadar yarım veya üçte iki oranında maaş (6 Ekim’de bir defalığına tam maaş ve tam ödenek şeklinde değiştirmiştir) verilmesini gündeme taşımış ve bu teklifi kabul edilmiştir. Mustafa Kerem’in ilk takrirleri ise 1924’ün Mart ayında sunduğu Şura-yı Askeriye’nin acilen teşkili ile cephanelerle harp malzemelerinin depolara kaldırılıp tasnif edilmesi ve sonucunun TBMM’ye bildirilmesine dairdir. Eş zamanlı olarak hurda topların demir-çelik kısımlarının satılmasına yönelik de takrir sunmuştur. 30 Mart 1925 tarihli takriri ise Karadeniz Boğazı sahillerindeki can kurtarma görevlilerinin I. Dünya Savaşı yıllarına ait birikmiş temettü vergilerinin affına dair Muvazene-i Umumiye Kanunu’na yeni madde eklenmesiyle ilgilidir. 13 Nisan 1925 tarihli takririni Saruhan Mebusu Reşat Bey ile birlikte sunan Mustafa Kerem, Saruhan’a bağlı Akhisar ilçesiyle Kocaeli’ne bağlı Akhisar kasabası arasındaki isim karışıklığının giderilmesi için ikincisine “Geyve Akhisar’ı” adının verilmesini önermiştir. 27 Ocak 1926 tarihli takririnde ise Sakarya Köprüsü’nün yeniden onarılmasını istemiştir. Milletvekilliği sürecinde askeri konulara yoğunlaşan Kerem, Sakarya ile ilgili meseleleri de gündeme taşımıştır. Mustafa Kerem, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası’ndan istifa ederek bağımsız milletvekili olmuş, 1927 Genel Seçimlerinde aday gösterilmemiştir. 5 Ekim 1940’ta vefat eden Mustafa Kerem, Hikmet Hanım’la evlenmiş ve Reide (Berköz), Hasan, Neşide, Vedat isimli dört çocuğu olmuştur.
KAYNAKÇA
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi; TBMM Albümü (1920-2010), C.1 (1920-1950), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010. TBMM, Mustafa Kerem’e Ait Tercüme-i Hal ve Seçim Mazbatası; TBMM Zabıt Cerideleri; Ahmet Demirel, Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İletişim Yayınları, İstanbul 2014; Cengiz Atlı, “Cumhuriyet’in İlk Döneminde (1923-1931) Kocaeli Milletvekili Seçimleri ve Seçilen Milletvekillerinin Faaliyetleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli 2017, s. 1245-1260; Esma Torun Çelik, “Çok Partili Hayatın İlk Yıllarında Kocaeli’nde Siyasal Hayat (1945-1960)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 63, Güz 2018, s. 301-342; Esma Torun Çelik, Vasfi Korkmaz, Sıdıka Cebeci, Emin Çaycı, İzmit Milletvekilleri (1920-1927), Kocaeli Üniversitesi Matbaası, Kocaeli 2006. Kocaeli Cumhuriyet gazetesi; Milliyet gazetesi https://tbmm.chp. org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=7052 (Erişim: 17 Ağustos 2021)
Selma GÖKTÜRK ÇETİNKAYA