Apollon, Kült, Roma’da Tanrı

Kült sözcüğü, eski kültürlerde dini inanışlarla alakalıdır. Buna göre kült, dini inanışlardan kaynaklanan, kutsal kabul edilen değerleri ifade eder.

Roma toplumuna baktığımızda; tanrı ile insan arasında bir uzlaşma vardı. Pek çok dinde olduğu gibi Roma dini inancında da insanlar kendilerinden daha yüce bir varlığa bağlılık hissetseler de esasen taraflar, yani tanrılar ile insanlar, birbirlerine karşı sorumluluk sahibiydiler.

Kült geneline, Apollon özelinde baktığımızda, Apollon; Anadolu’da çok sevilen ve birçok bölgede olduğu gibi Bithynia Bölgesinde de tapınım görmüştür. Apollon Zeus’un ve dişi Titan Leto’nun oğludur. Homeros’un İliada adlı eserinde ilk dizeler Tanrı Apollon ile başlamaktadır. Anadolu’nun kentlerinde özel bir konuma sahip olan Apollon kültü özellikle kehanet özelliğinin verdiği güç ile siyasi otoritenin de vazgeçilmezi olmuştur.

Tanrının adı ve kökeni tartışmalıdır. Apollon adının ilk şeklini biz bir Hitit mektubunda Wilusa/İlios’un tanrısı olarak kabul edilen “Appaliunas” isminde bulabiliriz. Bithynia Bölgesinin başkentliğini yapmış, Roma İmparatorlarının kült bekçiliğini yapmış ve konaklama yeri olan Nikomedeia kentinde tanrı Apollon kültü epigrafik belgelere ve sikkelere dayanarak ele alınmaya çalışılmıştır.

Müzik tanrısı olarak da bilinen Apollon çoğunlukla Parnassos dağının eteklerinde lir çalarken ve ilham perilerini şarkıda yönetirken tasvir edilmiştir. Apollon ve oğlu Asklepios, sunu yazıtlarında şifa tanrısı olarak da geçmektedir. Ayrıca tanrı yılın, mevsimlerin ve ayların tanrısı olarak da karşımıza çıkmaktadır. Her ayın 7.günü, tanrının doğumundan dolayı Apollon’a kutsanmıştır.

Nikomedeia’da Anadolulu bir tanrı olan Apollon’a ait sunu yazıtları oldukça çoktur. Yazırköy yakınında Kayalı Dağ ve Kara Kayalı arasında bulunan Apollon’a ait sunak şimdi İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin bahçesinde bulunmaktadır.

Apollon, Homeros’un İliada destanında zamanının çoğunu Troia kalesinde geçirmektedir ve savaşı Troialıların kazanmasını istemektedir. Buradan hareket ederek Apollon’un bir Anadolu tanrısı olduğunu söyleyebiliriz.

Nikomedeia kentinde Apollon kültünün varlığı özellikle de epigrafik belgelerde karşımıza çıkmaktadır.

Nikomedeia’dan 15 km uzaklıktaki Yağcılar köyünde Apollon’a ait sunu yazıtı kalker taşındandır.

Sunağın üst kısmı kırıktır ve ön yüzünde Apollon liri ile birlikte okunu tutar pozisyondadır. Yan kısmında yazı vardır. Sunak şimdi Aziz Beler’in özel müzesindedir.

Nikomedeia’da epigrafik belgelerden sonra Apollon kültünün varlığını kanıtlayabileceğimiz nümizmatik veriler incelenmiştir. Nikomedeia’da Apollon’a tapınıldığını gösteren ve tanrı için darpedilen sikkelerin sayısı oldukça sınırlıdır. İmparator Caracalla Dönemine ait (MS 212-217) bronz bir sikkenin ön yüzünde Apollon çıplak, yarı sağa dönük, ayakta durmaktadır. Sol kolunda bir lir, aşağı sarkan sağ elinde bir mızrap tutmaktadır.

Severus Alexander Dönemine ait (MS 222-235) bir diğer sikkede ise Apollon ayakta, sağa dönük ve çıplak tasvir edilmiştir. Sol omzu üzerine khlamys atmış, başında bir bant bağlanmış, sağ bacağı dizden bükülmüş, ayakucu yere basmaktadır. Sağ eli, önünde aşağı sarkık bir defne dalı tutar pozisyonda tasvir edilmiştir.

Anadolu’yu Avrupa’ya bağlayan kara yolunun geçiş noktasında önemli bir ticaret kenti olan Nikomedeia ekonomik zenginliği, stratejik önemi ve kültürel zenginliği dolayısıyla eskiçağın en önemli kentlerinden biri sayılır.

Nikomedeia özellikle MS 3. yüzyılın başlarından itibaren Roma İmparatorlarının konaklama yeri olmuştur. Bithynia Bölgesinin uzun yıllar başkenti olan, Roma İmparatorlarının kült bekçiliğini yapmış olan, zengin ekonomisi ve stratejik açıdan önemli bir konuma sahip olan bu topraklarda kökeni Anadolu’ya dayanan Apollon kültünün varlığına ilişkin bilgiler ortaya konmaya çalışılmıştır.

Antik edebi eserler, epigrafik kaynaklar ve sikkeler aracılığıyla Nikomedeia kentinde Apollon kültünün var olduğu kanıtlanabilmektedir. Anadolu’da çok sevilen kehanet, iyilik ve koruyuculuğun simgesi, yardımsever, müziğin, şiirin tanrısı Apollon Nikomedeia kentinde tapınım görmüştür diyebilmekteyiz.

KAYNAKÇA

H. Boyana, “Nikaia Kenti ve Apollon Kültü”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV, Kocaeli 2018.

Ceyhun KONAK