Coğrafyacı Akademisyen, Kocaeli Araştırmacısı
Yemen şehidi Yüzbaşı Şükrü Bey’in kızı Meveddet Hanım ile Yüzbaşı Şükrü Bey’in oğlu İ. Hakkı Tuncel’in çocukları olarak 8 Nisan 1933 tarihinde Malatya’da dünyaya geldi. İlkokulu İliç’te, ortaokulu Erzincan, Tokat ve Malatya’da, liseyi 1952 yılında Malatya Lisesi’nde tamamladı. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde coğrafya alanında yükseköğrenime başladı. Öğrenciliği sırasında Türk Coğrafya Kurumu’nun Coğrafya Haftası toplantılarına ve arazi çalışmalarına katıldı. Prof. Dr. Besim Darkot’un yönettiği Türkiye Coğrafi Bölgelerinin Zirai Karakterleri konusundaki tezini vererek 1958 Şubat’ında mezun oldu. Adı geçen hocasının teklifiyle Mayıs ayında Türkiye Coğrafyası Kürsüsü’nde asistanlığa başladı. Ocak 1959’da Gebze’de başlayan askerlik vazifesi Polatlı’da sürdü. Yedek subaylığını Milli Savunma Bakanlığı Araştırma ve Geliştirme Dairesi’nde tamamlayarak 30 Haziran 1960 tarihinde terhis edildi. Bakırçay Vadisinin Monoğrafyası başlıklı doktora tezini 1965 yılında pekiyi derece ile tamamladı. Doçentlik tezi olarak şehir coğrafyasını ve İzmit’i seçti. Yurt dışında uzmanlaşmak istediği için Sorbonne Üniversitesi’ne gönderildi. 1972 yılında tezi başarılı bulunarak doçent kadrosuna atandı. Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirler adlı teziyle ve İtalyanca öğrenip ikinci dil şartını yerine getirerek 1978 yılında profesörlüğe yükseldi. 1982-1987 yılları arasında Erciyes Üniversitesi’nin ilk rektörü olarak vazife yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi’ndeki görevine döndü. 1991-2000 arasında Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalı başkanlığı, 1996-1999 döneminde bölüm başkanlığı, 1999-2000 döneminde İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü müdürlüğü görevlerini yürüttü. Ayrıca 1999-2001 arasında Türk Coğrafya Kurumu başkanlığı yaptı. 2000 yılında emekli oldu. İslam Araştırmaları Merkezi’nde araştırmacı olarak akademik çalışmalarını sürdürmektedir. 1979 yılında psikolog Berrin Hanım’la evlenen Tuncel’in iki çocuğu, beş torunu vardır.
Metin Tuncel, hocası Besim Darkot gibi, fiziki ve beşerî coğrafyayı bütün olarak kabul eden Fransız ekolünün çizgisindedir. Öğrenciliğinden itibaren ilgi duyduğu “bölgesel coğrafya” konusundaki çalışmalarıyla, Türkiye’nin coğrafi bölgelerinde yöre ayrımını benimsedi. Darkot yöre ayrımında Ege ve Marmara bölgelerine yoğunlaşırken, Tuncel Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini seçti. 1976’daki Çaldıran-Muradiye Depremi üzerine bölgeye giderek araştırma yapan ve daha önce hiçbir araştırmada bahsi geçmeyen 30 kilometre uzunluğundaki kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu fay hattını belirleyen bilim adamlarından biridir. Taşova’daki Borabay Gölü’nün bir heyelan gölü olduğunu 1975 yılında bilim dünyasına tanıttı. Erdoğan Akkan ile yürüttüğü çalışmalar neticesinde dünya literatürüne “Traverten seddi gölü” terimini kazandırarak, bunun dünyadaki tek örneğinin Otlukbeli Gölü olduğunu kaydetti. Yer isimleri konusunda uzmanlaştı. Dışişleri Bakanlığı ve Seyir ve Oşinografi Dairesi’nin desteğiyle “Ege Adalarında Geçmişten Günümüze Nüfus ve İsim Değişiklikleri ve Ege Denizi’nde İsimlendirmeler” başlıklı bir proje hazırladı. Türkiye Diyanet Vakfı’nca hazırlanan İslam Ansiklopedisi için, aralarında İzmit ve Adapazarı’nın da bulunduğu 64 madde kaleme aldı.
Doçentlik tezi olarak İzmit’i seçmesinin sebebini önsözünde aşağıdaki cümlelerle ifade ederken, İzmit’in coğrafi, kentsel ve sosyal açıdan sahip olduğu ayrıcalığı da ortaya koymuştur: “Demiryolunun bir şehrin en faal yerini meydana getiren ve en büyük iş yerlerinin bulunduğu bir caddeden geçmesi herkes için enteresandır. Buradan geçen kimse ortaöğrenimini bir Anadolu şehrinde yapıp, yükseköğrenim yapmak üzere İstanbul’a geliyorsa ve o zamana kadar deniz görmemiş ise, İzmit o kimse için aynı zamanda denizi ilk gördüğü yer olarak da ayrı bir özellik taşır. İşte İzmit’i bana sevdiren bu iki değişik özelliği oldu. Mesleğe geçtikten sonra, senelerce önce bana sempatik gelen bu şehri etüt etmek arzusunu duydum.” Tuncel, doktora tezini bitirdikten sonra her hafta çarşamba gününü İzmit’te geçirmiş, doçentlik tezinden sonra bu ziyaretini daha sıklaştırmıştır. İzmit Şehir Coğrafyası başlıklı doçentlik tezi Türkiye’de şehir coğrafyası alanında yapılan ilk tez çalışması olduğu için önemlidir. Tezi hazırlarken Sorbonne Üniversitesi Şehirsel Coğrafya Enstitüsü ve Şehircilik Enstitüsü’nde eğitim almıştır. Buralarda edindiği yöntem ve yaklaşım bilgisini araştırmalarında değerlendirmiştir. Şehirlerin kuruluş yeri koşullarıyla, biçimlenmeleri ve gelişmeleri arasındaki ilişkiyi açıklamış, iskânın en sık olduğu kesimlerde topoğrafyanın rolünü belirlemiştir. Nitekim tezinde, İzmit’in tarihte geçirdiği yaşama aşamalarının belirlenmesinde birbirini izleyen coğrafi şartların etkisi bulunduğunu ortaya koymuştur.
Tuncel, İzmit hakkındaki akademik çalışmalarını makale, tebliğ, konferans ve panel gibi etkinliklerle sürdürdü. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi’nde “İzmit Körfezinden İznik Gölüne” (sayı 10, 1959, s. 145-151); “İzmit Şehri ve Yayılış Sahası” (sayı 18-19, 1973, s. 167-188) ve “Şehir Yerleşmelerinde Kuruluş Yerinin Fonksiyonel Sürekliliğe Etkisi Üzerine Bir Deneme: İzmit” (sayı 22, 1977, s. 93-98) başlıklı üç makalesi yayımlandı. Milli Eğitim Bakanlığı’nca yayımlanan İslam Ansiklopedisi’ne “İzmit” maddesini yazdı (c. V/2, İstanbul 1950, s. 1251-1256). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin 2014-2019 arasında düzenlediği altı sempozyumun hepsinde onur konuğu olarak ağırlandı. Bununla beraber sempozyumlardan birincisine “Tarihî Coğrafya Açısından İzmit Şehrinin Ayrıcalıkları”; ikincisine “Türkiye’de Ereğli Adlı Yerleşmeler ve Karamürsel Ereğlisi” başlıklı bildirisiyle destek verdi. Halen Kocaeli Ansiklopedisi için maddeler yazmakla meşguldür.
KAYNAKÇA
Ali Yiğit-Harun Tunçel, Türkiye’de Coğrafyacılar: Türkiye Coğrafyacı Biyografileri (1915-2015), Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, Bilecik 2017; Suna Doğaner, “Coğrafyada Örnek Bir İnsan: Prof. Dr. Metin Tuncel”, Coğrafya Dergisi, sayı 10, İstanbul 2002, s. 1-31.
Kemalettin KUZUCU