İzmit Mutasarrıfı, Kocaeli Valisi

Mehmet Vehbi Demirel, günümüzde Makedonya sınırları içerisinde ye alan Kırçova kazasında 1882 yılında dünyaya gelmiştir. Mehmet Vehbi Bey’in babası kazanın ileri gelenlerinden Naşit Efendi, annesi ise Dilber Hanım’dır. Mehmet Vehbi, Kırçova Mekteb-i İptidaî (ilkokul) ve Rüştiyesi’nden (ortaokul) mezun olduktan sonra, Manastır ve Mercan Mekteb-i İdadi-i Mülkiyelerini (lise) bitirerek Mekteb-i Mülkiye’ye girmiş ve bu okulun yüksek kısmından 30 Haziran 1905 tarihinde “iyi” derecede ile mezun olmuştur. Türkçenin dışında Fransızca ve Bulgarca konuşabilmekte ve yazabilmektedir.

Mehmet Vehbi Bey, ilk devlet görevi olarak 10 Ağustos 1905 tarihinde Manastır Vilayeti maiyet memuriyetine tayin edilmiş ve 3 Ağustos’ta vazifeye başlamıştır. Bu vazifesine devam ederken Eylül 1905’ten Ocak 1906’ye kadar 500 kuruş maaşla Manastır Vilayeti nüfus sayımı memurluğunda bulunmuştur. Mehmet Vehbi Bey, 1 Haziran 1909 tarihinde Osmancık kazası kaymakamlığına, 14 Kasım 1909 tarihinde ise Resne kazası kaymakamlığına tayin edilmiştir. Yaklaşık üç yıl bu vazifede kalan Mehmet Vehbi Bey, 22 Mayıs 1912 tarihinde becayiş suretiyle Ohri kazası kaymakamlığına nakledilmiştir. 7 Ağustos 1913’te Karesi sancağı merkez kaymakamlığına tayin edilen Mehmet Vehbi Bey, 22 Mart 1914 tarihinde Haymana kazası kaymakamlığına, 2 Nisan 1914 tarihinde ise Burhaniye kazası kaymakamlığına tayin edilmiştir. Mehmet Vehbi Bey daha sonra sırası ile Ocak 1917’de Ayvalık, Eylül 1917’de Adapazarı kaymakamlıklarında bulunmuştur. Bu görevlerindeki başarıları üzerine Aralık 1917’de Sinop Mutasarrıflığı vazifesine yükseltilen Mehmet Vehbi Bey, Nisan 1918’de Çanakkale, Aralık 1920’de Malatya, Ekim 1922’de Aydın ve Şubat 1923’te ise 7.000 kuruş maaşla İzmit’e mutasarrıf olarak tayin edilmiştir. 1924 yılında mutasarrıflıkların kaldırılması üzerine de Kocaeli Valiliği’ne terfi etmiştir. Bu vesile ile Kocaeli Vilayeti’nin ilk valisi Mehmet Vehbi Bey olmuştur.

Mehmet Vehbi Bey, daha önce Adapazarı kaymakamlığında bulunmuş olması nedeniyle vilayeti yakından tanımaktaydı. Vehbi Bey’in ilk işi daha henüz işgalden kurtulmuş olan bölgenin asayiş meselesini çözmek olmuştur. Daha sonra bir sene içinde işgalciler tarafından yakılan yıkılan köy ve kasabaların yeniden inşası tamamlanmıştır. Bunun dışında İzmit’in su ihtiyacını gidermek için Paşa Suyu’nun kente daha modern usullerle getirilmesine çalışmıştır. Ayrıca Mehmet Vehbi Bey zamanında Adapazarı, İzmit ve Geyye’de ilk elektrik tesisatı kurulmuştur.

Mehmet Vehbi Bey, vilayetteki okul yapma işlerine de önem vermiştir. Kandıra’da üç katlı ahşap bir bina okul haline getirilmiştir. Bunun dışında İzmit’te İstiklal, Bağçeşme, Değirmendere; Karamürsel’de Ereğli, Merdegöz, Çayırköy, Akmeşe, Eşme, Uzuntarla, Ketenciler, Sarımeşe, Solaklar, Kandıra’da Şeyhler, Hocaköy ve Gebze’de Naip köyünde mektepler yapılmıştır. Mehmet Vehbi Bey, köylünün ihtiyaçlarını dikkate alarak vilayet özel bütçesine her yıl 50-100 bin liralık tahsisat koyarak halkın modern zirai aletleri daha uygun şartlarda elde edebilmelerini sağlamıştır. Bunun dışında küçükbaş ve büyükbaş hayvanların ıslahı için çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca damızlık hayvanlar alınarak çiftçilere dağıtılmıştır.

Mehmet Bey döneminde yapılan diğer bir iş ise İzmit Körfezi’nin ucundaki bataklığın kurutulması işidir. Bu işe 1927 yılında başlanılmış ise de aynı yıl Vehbi Bey’in valilikten ayrılması nedeniyle bu iş yarım kalmıştır.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Yunanistan ile yapılan mübadele Mehmet Vehbi Bey’in valiliği döneminde gerçekleşmiştir. Kocaeli de mübadillerin iskân edildikleri yerlerden birisiydi. 1924-1925 yılları arasında 30.000’den fazla mübadil şehre gelirken bunların büyük bir çoğunluğu vilayetin değişik yerlerinde iskân ettirilmiş, bir kısmı da iskân edilecekleri diğer vilayetlere gönderilmişlerdir. Vehbi Bey, mübadillerin iskânları, iaşeleri ve sağlık durumları ile yakında ilgilenmiş, bu mesele için Ankara’ya giderek çözüm yolları aramıştır. Vali Vehbi Bey, Kocaeli’nde yolların yapımı üzerinde de hassasiyetle durmuştu. Sırrı Paşa zamanında başlanılan Kandıra yolu 32 sene sonra Vali Vehbi Bey’in gayreti ile tamamlanabilmiştir. Ayrıca Adapazarı-Hendek yolu da onun zamanında bitmiştir. Bunların dışında Akyazı-Dokurcun, Kandıra-Kefken, Adapazarı-Karasu, Karamürsel-İznik, İzmit-Karayakublu, Yalova-Orhangazi, Geyve istasyon-Mekece, Adapazarı-Çortlan, Geyve-Taraklı ve Mudurnu yolları da yeniden yapılmaya başlanmıştır.

Vehbi Bey, vilayetin ilçe, nahiye ve köylerine ziyaretlerde bulunmuş, motorlu vasıta gitmeyen yerlere atlarla giderek incelemeler yapmış ve halkın dertlerini, ihtiyaçlarını toplu ya da tek tek dinlemiştir. Vali Vehbi Bey’e yaptığı bu işler nedeniyle İzmit fahri hemşehriliği verilmişti.

Kocaeli Vilayeti’nde başarılarla dolu 4 yıldan sonra Mehmet Vehbi Bey, 13 Ekim 1927 tarihinde Ankara Valiliği’ne tayin edilmiştir. Vehbi Bey bu vazifesinden sonra sırasıyla Eylül 1929’da Seyhan (Adana), Temmuz 1932’de ise Konya valiliklerine atanmıştır. Aralık 1933’te Dâhiliye Vekâleti Müsteşarlığı’na getirilen Mehmet Vehbi Bey, Ocak 1939’da da Başvekâlet Müsteşarlığı’na tayin edilmiştir.

Mehmet Vehbi Demirel Başvekâlet Müsteşarlığı görevinde iken rahatsızlanmış ve tedavi için İstanbul’a gitmiştir. Ancak burada 30/31 Aralık 1941 gecesi Pera Palas Oteli’nde vefat etmiştir. Vehbi Bey’in cenazesi Ankara’ya getirilerek Cebeci’deki Asrî Mezarlığına defnedilmiştir. Mehmet Vehbi Bey, 1910 yılında Sadiye Hanım’la evlenmiş ve bu evlikten üç erkek, bir kız çocuğu olmuştu. Kendisine milli mücadeleye katkılarından dolayı beyaz şeritli “İstiklâl Madalyası” verilmiştir.

KAYNAKÇA

Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler Mülkiye Şeref Kitabı, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969, s. 1057; BCA, 30-18-1-1/ 26-54-19; BCA, 30-18-1-1/ 7-27-16; BCA, 30-18-1-2/ 4-34-14; BOA,DH.SAİDd, 168/ 329; Dünden Bugüne Başbakanlık (1920-2004), Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü, Ankara, 2004; Hür Fikir, 1 Aralık 1926, s. 4; Hür Fikir, 15 Haziran 1925, s. 1-2; Hür Fikir, 16

Şubat 1927, s. 1; Hür Fikir, 19 Mayıs 1926, s. 3; Hür Fikir, 7 Eylül 1925, s. 2; Mustafa Sarı, “Mübadele’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri: Kocaeli Örneği (Ocak-Haziran 1924)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, C. 1, Kocaeli, 2016, ss. 481-496; Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türk Yolu Matbaası, 1945, s. 236-241; Kocaeli Meclis-i Umumisi 1927 Zabıtnamesi, İzmit Vilayet Matbaası, Kocaeli 1928.

Mustafa SARI