VII. Dönem (1943-1946) Kocaeli Milletvekili

Mehmet Refik Fenmen 1882’de babasının görevli olarak bulunduğu, günümüzde Yunanistan sınırları içinde olan Preveze kasabasında doğdu. Babası, Ahmet Rasim Paşa’nın (1826-1897) oğlu Mustafa Vefik Bey ve annesi de Midhat Paşa’nın (1822-1884) kızı Memduha Hanım’dır. İlköğrenimini İstanbul’da Numune-i Terakki Mektebi’nde orta ve lise öğrenimini ise Saint Benoit Fransız Lisesi’nde tamamladı. Üniversite öğrenimi için İsviçre’ye giderek Lozan Üniversitesi Matematik-Fizik Bölümü’nü bitirdi. Daha sonra, Belçika’ya giderek Liège’de üniversite mezunlarına elektrik alanında bir yıllık uzmanlık eğitimi veren Montéfiore Elektroteknik Enstitüsü’ne devam ederek yüksek elektrik mühendisi olarak 1906’da mezun oldu. Türkiye’ye döndükten sonra bir süre çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı ve değişik görevler üstlendi.

Bir askeri okul olan Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn ve buna bağlı olarak kurulmuş olan Hendese-i Mülkiye Mektebi, Nafia Nezâreti’ne davredilerek Mühendis Mektebi adını aldı. Refik Fenmen 14 Mart 1910’da bu okulun fizik ve elektrik öğretmenliğine ve 2 Nisan 1910’de okulun müdürlüğüne atandı. Refik Fenmen Mühendis Mektebi’ni geliştirmek ve okulu çağın gereklerine uygun hale getirmek için çok çaba harcadı. Mühendis Mektebi’nin öğretim süresini değiştirmiş, ders programını yeniden düzenlemiş, ders vermek üzere yabancı hocalar getirtmiş ve öğrencilerin staj yapmalarını sağlamıştır. Ders kitaplarının hazırlanması konusunda öğretmenlerle iş birliği yaparak ders notlarının basılmasını sağlamıştır. Refik Fenmen’in öğrencilerle ilişkileri, onların özgür düşünceye sahip, kendini ifade edebilen, hakkını arayan bireyler olarak yetişmesini istemesi Nafıa Nezâreti’ndeki bazı yetkililer tarafından eleştirildi. Bu eleştirilere, okulda yaşanılan bir öğrenci olayı da eklenince, Nafıa Nezâreti öğrencilere ceza verdi ve Refik Fenmen’i 28 Eylül 1913’te görevinden aldı. Müdürlükten azledilen Refik Fenmen öğretmenlik görevinden de istifa ederek Mühendis Mektebi’nden ayrılmıştır.

1913’te Lamia Hanım ile evlenmiş, 1913-1919 yılları arsında elektrik tesisatı mühendisliği ile telefon ve elektrik malzemelerinin ticaretini yapmıştır. 1919’da Darülfünun Fen Fakültesi’nde Umûmî Fizik (Elektrik kısmı) muallimliğine ve bir süre sonra da müderrisliğine atandı. Fizikteki son gelişmeleri izleyerek bunları hem Darülfünun öğrencilerine hem de halka anlatma çabası içinde oldu. Albert Einstein’ın görelilik kuramını benimseyip ateşli bir biçimde savunmuş Türkiye’de bu konudaki ilk kitabı yazmıştır.

1925’te 20 Ekim 1924’te eğitime başlayan Zonguldak Maden Mühendis Mekteb-i Âlisi’ne müdür olarak atanmıştır. Bu okulu Türkiye açısından örnek oluşturacak bir mühendislik okulu haline getirmiştir. Refik Fenmen’in 1928’de Havza-yı Fahmiye [Kömür Havzası] Umum Müdürlüğü’ne de getirilmesi, okulun uygulamayla içiçe maden mühendisleri yetiştirmesine büyük katkıda bulunmuştur.

Zonguldak Maden Mühendis Mektebi 1931’de kapatılınca, 1932’de İstanbul Mıntıkası Sanayi Müdürlüğü’ne getirildi. Ardından da 1934’te, İktisat Vekâleti’ne bağlı Elektrifikasyon Bürosu’na başkan olarak atandı. Elektrifikasyon Bürosu’ndan sonra, 19351943 yılları arasında Ankara Belediyesi Otobüs İşleri Direktörlüğü görevinde bulundu.

Kocaeli ile doğrudan bir ilişkisi olmamakla birlikte o dönemdeki seçim yöntemlerine göre VII. Dönem (8 Mart 1943-5 Ağustos 1946) Kocaeli Milletvekilliği yapmıştır. 1946’dan sonra Ankara’da çeşitli okullarda matematik öğretmenliği yapmış ve 1948’de Etibank yönetim kurulu üyeliğine atanmış ve bu görevinden 1950 yılında yaş haddinden emekli olduktan sonra 4 Mart 1951’de Ankara’da ölmüştür.

Yaşadığı dönemin zorluklarına rağmen, hayatı boyunca fizik, mühendislik ve teknik konularda çok sayıda telif ve tercüme eserler vermiştir. 1925-1926 yılları arasında Fen Âlemi dergisini yayınlamış, fizikten matematiğe, elektrik mühendisliğinden makineciliğe, popüler nitelikli ya da ders kitabı tarzında 30 dolayında kitabı bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Füsun Oralalp, “Türkiye’de Mühendisliği Meslekleştiren Eğitim Dehası Refik Fenmen”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, Sayı 338, 6877 (Ocak 1996); Emre Dölen, “Zonguldak Mühendis Mekteb-i Âlisi (1924-1931)”, Zonguldak Kent Tarihi 05 Bienali Bildirileri, Zonguldak 2006, ss. 21-31; Meltem Akbaş, “Elektrik Mühendisi Mehmet Refik Fenmen: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yenilikçi ve Yorulmaz Bir Aydın”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 9 (1-2), 101-118 (2007-2008).

Emre DÖLEN