Kaymakam, Teşkilat-ı Mahsusa, Diplomat, Elçi
Mehmet Fuat (Carım) 1892 yılında Halep’te doğdu. Babası Kafkasya’nın yüksek dağlarında yaşayan Çerkes Şapsığ aşiretine mensup Hacı Mustafa Raşit Bey’dir. ilköğrenime Trablusgarp’ta Mekteb-i İrfan’da başladı. Eğitimine Halep’te Frerler Fransız Mektebi’nde devam etti. Ancak bir müddet sonra ailesinden ayrılarak İstanbul’da Mercan İdadisi’nde eğitimini sürdürdü. 1910’da kayıt yaptırdığı Mülkiye Mektebi’nden 1913’te başarılı bir şekilde mezun oldu. 23 Ekim 1915’te İzmir/Bornova Nahiye Müdürlüğü’ne tayin edilerek bürokraside görev almaya başladı. 17 Haziran 1916’da Karesi sancağı Hukuk İşleri Müdürlüğü’ne atandı. 12 Mayıs 1917’de Gönen ve ardından da 1 Aralık 1917’de de Adapazarı kaymakamlığına atandı. Fuat Carım, Adapazarı Kaymakamlığı görevini yürütürken Teşkilat-ı Mahsusa’da görev almaya başladı. Fuat (Carım), (Kıbrıslı) Sırrı ve diğer yüksek rütbeli Jön Türklerin önderliğinde Karakol çeteleri, Adapazarı’ndan İstanbul sınırlarına kadar uzanan geniş bir bölgede etkinlik kurdular. Pek çok vatansever Osmanlı aydını İzmit, Adapazarı üzerinden Ankara’ya geçiriliyordu. Halide Edip (Adıvar), Dr. Adnan (Adıvar) ve Cami (Baykut) beylerin geçirilmesinde Fuat Carım da etkili oldu.
Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra 11 Kasım 1917’den beri yürütmekte olduğu kaymakamlık görevinden azledilen Fuat Carım’ın yerine Recai Nüzhet Bey atandı. Fuat Carım, görevinden alındıktan sonra Kuvâ-yı Milliye’ye katılarak Adapazarı’nda kurulan İlk Müdafaa Hukuk Cemiyeti’nde Heyet-i Merkeziye üyesi olarak yer aldı. Milli mücadele yıllarında Adapazarı-İzmit bölgesinde Rum ve Ermeni çetelerine karşı mücadele ederek Kuvâ-yı Milliye teşkilatının kurulmasına katkı sağladığı gibi, Kafkas göçmenlerinin, özellikle de Çerkeslerin karşı hareketini önlemede ve milis kuvvetleri içinde yer almalarında da yardımcı oldu.
Fuat Carım, İstanbul’un işgali esnasında tutuklandı. 28 yaşında iken, 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’de İzmit milletvekili olarak yerini aldı. Bu tarihte Batı Anadolu’daki Kuvâ-yı Milliye birlikleri de düşman karşısında zor anlara yaşıyordu. Fuat Carım, 26 Nisan 1920’de Umumi Kuvâ-yı Milliye Kumandanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’nın yanında Adapazarı-Hendek bölgesindeki ayaklanmaların bastırılmasında görev aldı. Adapazarı-İzmit yöresinde çok sevilen Fuat Bey, Ermeni ve Rum çetelerine karşı Kuvâ-yı Milliye çetelerinin kurulmasına önayak oldu. Özellikle Düzce Ayaklanması’nın bastırılmasında etkin bir rol aldı. Mazbatası Temmuz 1920’de onaylanan Fuat Carım, yörede kaldığı süre boyunca yararlı hizmetlerde bulunmuş daha sonra Ankara’ya giderek 5 Haziran 1920’de TBMM’ne katılmıştı. Fuat Carım, Geyve, Adapazarı, Hendek, İzmit müsademelerine bilfiil ateş altında katılarak birçok yararlılık gösterdi. Bu nedenle TBMM Fuat Bey’in madalyasını kırmızı yeşile çevirdi.
Fuat Carım, 21 Kasım 1920’de Moskova Büyükelçiliğine tayin edilen Ali Fuat Paşa ile birlikte Moskova’ya giden heyet içinde görev aldı. 21 Temmuz 1922’de başkanlığa sunduğu milletvekilliğinden istifa dilekçesi 24 Temmuz’da genel kurulda okunarak kabul edildi. 8 Ağustos 1922 ile 29 Şubat 1924 tarihleri arasında Moskova ve Kazan bölgesi başkonsolosu olarak görev yaptı. Bu görevi esnasında Rus tiyatro sanatçısı Suhaçeva Yelena Georgiyeva ile evlendi. Mehmet Tarık (Carım) adında bir oğulları oldu. Ancak evliliğinin duyulması üzerine yabancı ile evlenme yasası nedeniyle 9 Aralık 1924’te konsolosluk görevinden ayrılmak zorunda kaldı. Fuat Carım, uzun bir süre işsiz kaldıktan sonra 1926-1930 yılları arasında Muhtelit Mübadele Komisyon’un Ankara Samsun ve 1931’de de Gümülcine Tali Komisyonları’nda Türk Müşaviri (Delegesi) olarak çalıştı. 1930 yılında Hür Adam gazetesini çıkardı.
1935’de Hâriciye Vekâleti Umûmî Kâtiblik Refakatinde Başkonsolosluğu ve 16 Eylül 1936-2 Ağustos 1938 tarihleri arasında Barselona Baş Şehbenderliği görevini yürüttü. 3 Mayıs 1938-5 Ağustos 1939 tarihleri arasında Kopenhag Başkonsolosu, 9 Ağustos 1939-5 Mayıs 1940 tarihleri arasında ise Milano Baş Şehbenderliği, 1 Haziran 1943-20 Mayıs 1945 tarihleri arasına ise Marsilya Başkonsolosluğu görevlerini yürüttü. Fuat Carım eşi öldükten sonra 4 Ağustos 1945 Cidde’ye Büyükelçi olarak atandı. Bu görevde 20 Aralık 1946 tarihine kadar kaldı. 17 Ekim 1946 tarihide Birleşmiş Milletler İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Türk Grubu’nun kurucularından biri oldu. 1947’de Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri olan Feridun Cemal Erkin, Fuat Carım’ı yardımcısı olarak atadı. Carım, Feridun Cemal Erkin’in Roma’ya büyükelçi olarak görevlendirilmesinin ardından Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri olarak atandı. 1949’da genel sekreterlikten ayrılarak 23 Ağustos 1949 da Brezilya (Rio De Jenaryo) Büyükelçiliği’ne atandı. Bu son görevinden 13 Temmuz 1957’de yaş haddi dolayısıyla emekliye ayrıldı. Emeklilik sonrasında çevirilere yoğunluk veren Carım, geçirdiği bir kalp krizi sonucunda 9 Nisan 1972’de İstanbul’da öldü. Rumeli Hisarı’ndaki Aşiyan Mezarlığı’nda toprağa verildi. Carım’ın çeviri ve gezi notlarından oluşan çok sayıda eseri bulunur.
KAYNAKÇA
Funda Selçuk Şirin, “Halep’ten Rio de Jenaryo’ya I. Dönem TBMM İzmit Milletvekili Mehmet Fuat Carım (1892-1972)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, TBMM.100. Yılı Özel Sayısı, 2020, s. 107-151.
Funda SELÇUK ŞİRİN