Devlet Adamı, Vali

Mehmet Eşref Sayit Bey, 1878 yılında Humus’ta dünyaya gelmiştir. Babası Beylerbeyi Bedevi Dergâhı şeyhi Mehmet Sait Efendi’dir. Beylerbeyi Rüşdiye ve İdadîsi’nde ortaöğrenimini tamamlamasının ardından yükseköğrenimini Mülkiye Mektebi’nde tamamlamıştır. Memuriyet hayatına 1905 yılında, önceki yıl staj yaptığı Sadaret-i Azami Mektubi Kalemi’nde kâtip olarak başlamıştır. İki yıllık kâtiplik görevinin ardından 1907 yılında ilk kaymakamlık görevi olan Kula kaymakamlığına atanmıştır. Daha sonra sırasıyla 1908 yılında Karaburun, 1909’da Salihli, 1910’da Kırkağaç, 1911’de Seydişehir, aynı yıl Urla ve 1913 yılında da Nazilli kaymakamlıklarına naklen tayin olunmuştur. Nazilli kaymakamlığı sırasındaki çalışmaları nedeniyle takdirname almıştır. 1914-1918 yılları arasında üçüncü ve ikinci sınıf mülkiye müfettişliği görevlerinde bulunmuştur. 1920 yılında Erzincan Mutasarrıflığı’na atanan Eşref Sayit Bey, aynı yıl birinci sınıf mülkiye müfettişliği görevine getirilmiştir. 6 Nisan 1921 tarihinde Lazistan Mutasarrıflığı’na tayin olunmuş ve 7 Eylül 1922’ye kadar bu görevini sürdürmüştür. Lazistan’ın ardından 1922 yılında Bozok (Yozgat) Mutasarrıflığı’na atanmış olsa da henüz görevini devralamadan görevini kötüye kullandığı ve yetkisi dışına çıktığı gerekçesiyle hakkında açılan bir soruşturma nedeniyle azledilmiştir. Eşref Sait Efendi bu duruma itiraz etmiş ve 1925 yılına kadar çalışmasına izin verilmemiştir. 11 Ocak 1925 tarihinde Ardahan valiliğine tayin olunan Eşref Sayit Bey, bu atamayla birlikte memuriyet hayatına geri dönmüştür. 1925-1926 yıllarında Ardahan Valisi olarak görev yapan Eşref Sait Bey, 3 Mart 1926 tarihinde Rize valisi olmuştur. Yaklaşık 1,5 yıl süren bu görevi, 13 Ekim 1927 tarihinde Kocaeli valiliğine tayin olunması ile son bulmuştur. Rize valiliği henüz sona ermeden, 1927 yılında milli mücadele dönemindeki faaliyetleri ve cesareti nedeniyle kendisine beyaz şeritli İstiklal Madalyası ödül olarak verilmiştir.

Eşref Sayit Bey’in en uzun memuriyeti Kocaeli valiliği olmuştur. Valiliği sürecinde Kocaeli şehrine pek çok alanda hizmet sunmuştur. Kocaeli’de çok fazla bataklık olması nedeniyle, Eşref Bey selefi gibi bataklık kurutma çalışmalarını sürdürmüştür. Ancak bataklık kurutma işinin beden gücü ile mümkün olmadığını görerek bir ekskavatör alınmasına karar vermiştir. Tarım ve hayvancılığa destek olan Eşref Bey, çiftçiler için ziraat aletleri alımına devam etmiş ve hayvanların ıslahı için de boğalar, damızlık atlar ve Kıbrıs eşekleri aldırmıştır. Onun zamanında Kocaeli’de başta Ulugazi İlkokulu olmak üzere pek çok okul inşa edilmiştir. Gebze’de belediye binasının yanına yapılan okula da valiye atfen Eşref Bey İlkokulu adı verilmiştir. Eşref Bey, İzmit’te Atatürk anıtının yapılmasını sağlamıştır. Aynı şekilde milli mücadele sırasında önemli hizmetlerde bulunan Yahya Kaptan adına da bir anıt yaptırmıştır. İzmit’te su sorununun çözülebilmesi amacıyla Paşa Suyu, uzun bir çabanın ardından 1933 yılında İzmit’e getirilmiştir.

Eşref Bey’in valiliği sırasında Kocaeli Maarif Müdürlüğü’nün girişimleri ile 20 Haziran 1931 tarihinde Kocaeli Maarif Kongresi düzenlenerek şehirde ve ilçelerdeki eğitim sorunlarının çözümlenmesine çalışılmıştır. Kongrede ders araç ve gereçlerinin tespiti, eksikliklerin giderilmesi, mevcut olanların kullanımı ve tam teşkilatlı okullarda elişi atölyelerinin açılması kararları alınmıştır. Kongre gerek toplanış amacı ve gerekse aldığı kararlarla Türkiye’deki eğitim seferberliğine iyi bir örnek teşkil etmiştir.

Eşref Sait Bey, Kocaeli valiliği sırasındaki çalışmaları nedeniyle 4 kez takdirname almaya hak kazanmıştır. Başarılı çalışmaları nedeniyle Kocaeli halkı tarafından sevilen ve hürmet gösterilen Eşref Bey, Kocaeli şehrinin fahri hemşerisi olmuştur. 1934 yılına kadar Kocaeli valiliğine devam eden Eşref Sayit Bey, bu görevinin ardından önce bakanlık emrine alınmış, 26 Eylül 1934’te de emekliye sevk edilmiştir. Eşref Sayit Bey, 1948 yılı Mart ayında hayatını kaybetmiştir.

KAYNAKÇA

Sinan Başaran, “Valiler”, Cumhuriyet Döneminde Rize-I (19231950), Ed. Zehra AslanMustafa Arıkan, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2018; Betül Batır, “Kocaeli Maarif Kongresi’nin Müzakere ve Zabıtlarında Eğitim Sorunları”, Uluslararası Milli Mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli TarihiKültürü Sempozyumu VI Bildirileri, II, Kocaeli, 2020, s. 967-985; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-1/ 5/28/6, 12 Eylül 1922; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0/ 204/392/22;T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-1/ 6/52/5; T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-1/ 26/54/19; Süleyman Tekir, 1921-1927 Ardahan’da İdari, Ekonomik ve Sosyal Yapı, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars, 2010; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türkyolu Matbaası, İzmit, 1945.

Esin TÜYLÜ TURAN