Müderris, Mutasavvıf

Kayıtlarda doğum yerine nispeten Lüleburgazlı olarak zikredilen Mehmet Eşref Efendi’nin Kocaelili alimler arasında zikredilmesinin sebebi ahir ömrünü Kocaeli’nin Gebze ilçesinde geçirmiş olması ve kabrinin burada bulunmasıdır.

İsmi Mehmet, mahlası Hacı Hafız Eşref’dir. H.1257/M.1841 senesinde Edirne vilayetine bağlı Lüleburgaz’da doğmuştur. Babası Ahmed Kemalî Efendi ve annesi ise Pınarhisar eşrafından Mehmet Bey’in kızıdır. Babası aslen Lofçalı olup Fatih Camii’nde dersiam olan devrin önemli alimlerinden Giritli Süleyman Efendi’den icazet aldıktan sonra H.1253/M.1837 senesinde Lüleburgaz’da Kanuni döneminin sadrazamlarından Sokullu Mehmet Paşa’nın inşa ettirdiği külliye içinde bulunan medreseye müderris tayin olmuştur. Ahmed Kemalî Efendi burada yirmi yıl kadar talebe okutmuş, 1855 senesinde hac farizası esnasında kutsal topraklarda vefat etmiştir.

İlk eğitimini babasından almıştır. Başlangıç seviyesinde ilimleri okumuş ve Kur’an’ı hıfzetmiştir. Babasının vefatı üzerine İstanbul’a gelmiştir. Bundan sonra hem talebe hem hoca olarak İstanbul’da devam etmiştir. Burada devrin önemli alimlerinden Vidinli Mustafa Efendi’nin talebesi Tırnovalı Haşan Sıdkı Efendi’den ders almış H. 1290/M.1872’ de icazetini aldıktan sonra Amasyalı Abdülkerim, Trabzonlu Hasan Sabri, Ahıskalı Şerif, Tikveşli Yusuf Efendi gibi alimlerin derslerine katılmıştır. Eğitim hayatının en önemli halkasını dönemin arif ve alim şahsiyetlerinden biri olan Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî hazretlerinden almış olduğu Hadis ve Tasavvuf icazetleri oluşturmuştur.

Müderrislik hayatına 1871 yılında açılan üçüncü imtihanı ve İntihap Meclisi sınavını kazanarak Fatih Camii dersiamı olmuştur. Bu arada 1876 yılında Şeyhülislâm Hasan Hayrullah hazretlerinin tavsiyesi ve irade-i seniyye ile İbtidai Hariç İstanbul müderrisliğine nâil olmuştur. İlmi rütbesi terakki ile Süleymaniye ruûsuna kadar çıkmış ve devamında bilfiil Süleymaniye Medresesi’ne müderris tayin olunmuştur. Sabah akşam talebelerine ders okutmuş ve 1887 yılında icazetname vermeye başlamıştır. Müderrisliğinin yanında 1904 senesinde haftada bir defa Fetvâhâne’de toplanan “Şifâ-i Şerif” hey’etine tayin olmuştur. 1888 Ramazan ayında Huzur Dersleri muhataplığına tayin edilmiş ve 1909’da padişah emri ile Huzur Dersleri ikinci dersi mukarrirliğine tayin olunmuştur.

Ahmed Eşref Efendi bu gayretlerinin neticesinde 1888 senesinde dördüncü rütbeden Nişân-ı Âli Osmanî, yine aynı tarihte aynı rütbeden Mecidî Nişanı ihsan olunmuştur. 1908 yılında üçüncü rütbeden Mecidî Nişanı’na nâil olmuştur. Recep Kankal’ın bulmuş olduğu mezar taşından hareketle Mehmet Eşref Efendi 11 Şaban 1341/29 Mart 1923 yılında Kocaeli’nin Gebze ilçesinde vefat etmiştir.

Mehmet Eşref, II. Abdülhamid dönemi Çin’e gönderilen alimler arasında yer almıştır. Bunun yanında tasavvuf yolunda almış olduğu icazetler onu ulema olmanın yanında meşayih arasında zikredilmesine vesile olmuştur. Uzun yıllar müderrislik yapmış olmasına rağmen KAYNAKLARda herhangi bir eser kaleme almamıştır. Arşiv kayıtlarında eşi Faika Hanım ve Abdurrahman Lütfi adında bir oğlundan bahsedilmektedir. Bugün Lüleburgaz’da bazı kurumlara adı verilmiştir.

KAYNAKÇA

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi (BOA); Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterler (DH.SAİD d.), No. 77/65; Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti (Y..PRK.BŞK.) no. 29/44; Maarif Mektubi Kalemi , (MF.MKT.) no. 551/8; Dosya Usulü İrâdeler ( İ..DUİT.) no. 61/28; Meşihat Arşivi Ulema Sicil Dosyaları No. 3381_01 (http://ktp.isam.org.tr/?url=ulemasicil/ erişim 10/09/2021); Sadık Albayrak. Son Devir Osmanlı Uleması: (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996. 1/305.; Selami Şimşek, “Kırklareli’de Tarikatlar ve Tekkeler”/ Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, cilt VIII, Sayı 18, s. 205-220, Ankara, 2007.; Recep Dikici, “Osmanlı Döneminde Kocaelili (İzmitli) Âlim ve Edipler”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ed.; Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, Kocaeli: Pelikan Basım, 2015, 3/1451; https://www.sabah.com.tr/kultur-sanat/2020/02/10/ sultan-2-abdulhamidin-cinli-hocasinin-kayip-mezar-tasi-bulundu=Erişim 10/09/2021

NEVZAT ERKAN